سرنگونی جنگنده روسی و سناریوهای قدرتهای بزرگ برای ترکیه

گروه بین الملل-پیمان یزدانی : ساقط شدن جنگنده سوخو ۲۴ روسیه توسط نیروی هوایی ترکیه در روزهای گذشته تنش های زیادی را در روابط آنکارا و مسکو ایجاد کرده است.

ساعاتی بعد از این حادثه سخنگوی پنتاگون وزارت دفاع آمریکا نقض حریم هوایی ترکیه توسط جنگنده روسی را در حالی تایید کرد که روسیه ادعاهای مطرح توسط آمریکا و ترکیه را رد کرد.

از سوی دیگر ینس استولتنبرگ دبیر کل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) نیز ضمن حمایت از ترکیه به عنوان عضو این پیمان در عین حال خواستار حل و فصل مسئله بین مسکو و آنکارا شد.

در روز اول بعد از حادثه مقامات ترکیه با مواضعی سخت در برابر روسیه موجبات خشم بیشتر کرملین را فراهم کردند اما با گذر چند روز از حادثه و عزم جدی روسیه برای مقابله با این اقدام و حمایت های ضعیف آمریکا و ناتو از ترکیه و بروز برخی اختلافات در ناتو بر سر این اقدام خطرناک ترکیه که می تواند تبعات سنگینی برای کل غرب به همراه داشته باشد، موجب شد تا مقامات ترکیه مواضع منعطف تری را در این خصوص در پیش گیرند امری که از عزم روسیه برای پاسخ به این اقدام ترکیه نکاسته است.

پوتین رئیس جمهور روسیه و دیگر مقامات این کشور معتقدند با توجه به این نکته که آمریکایی ها از مسیر پروازی جنگنده های روسیه و زمان عملیات آنها مطلع بوده اند این اقدام ترکیه با چراغ سبز آمریکا و هماهنگی لازم با واشنگتن صورت گرفته است.

با توجه به حمایت های ضعیف آمریکا و ناتو از ترکیه در این خصوص و صرفا اکتفا کردن به حمایت لفظی از ترکیه و عدم واکنش آنها به اقدامات روسیه علیه ترکیه به ویژه در خصوص استقرار سامانه موشکی اس ۴۰۰ در سوریه که یک روز بعد از این حادثه انجام شد، گمانه زنی هایی را در بین تحلیل گران به وجود آورد است تا بر این باور باشند که تحریک نیروی هوایی ترکیه به سرنگون کردن جنگنده روسی می تواند ناشی از برنامه غرب برای رهایی از فشارهای شریک خود که در بسیاری از موارد با سیاست های آنها همراه نیست باشد و یا اینکه اقدامی هماهنگ بین آمریکا و روسیه با هدف پیشبرد اهداف و منافع مشترک احتمالیشان در منطقه باشد.

طرح غرب برای مهار ترکیه

کردهای سوریه که در جنگ علیه گروه تروریستی داعش از متحدان نزدیک آمریکا در سوریه هستند از نظر ترکیه جزء گروه های تروریستی به شمار می آیند و هر گاه از فرات گذشته اند با تهاجم جنگنده های ترکیه مواجه شده ند زیرا عبور کردهای سوریه به غرب فرات خط قرمز ترکیه اعلام شده است.

استقرار موشک های اس ۴۰۰ روسیه بلافاصله بعد از ساقط شدن جنگنده این کشور توسط ترکیه و تلاش روسیه برای هدف قرار دادن جنگنده های ترکیه در داخل خاک سوریه موجب شد تا نیروی هوایی ترکیه حملات خود در قالب ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا در خاک سوریه را تعلیق کند، امری که برنده اصلی آن کردهای سوریه خواهند بود.

از دیگر فشارهای ترکیه به آمریکا و هم پیمانان غربی اش در طول ۵ سال گذشته از زمان آغاز بحران در سوریه اصرار بر ایجاد منطقه حائل در شمال خاک سوریه بوده است امری که آمریکا و متحدانش تمایل زیادی به انجام آن نداشته اند. اقدام روسیه در استقرار موشک های ضد هوایی اس ۴۰۰  همچنین عملا احتمال ایجاد چنین منطقه ای را در شمال خاک سوریه منتفی می کند.

همچنین یکی دیگر از ابزارهای فشار ترکیه بر غرب و آمریکا نزدیک شدن تاکتیکی به روسیه و شرق در طول این سال ها بوده است امری که می توان نمونه هایی از آن را در تمایل این کشور برای گسترش همکاری های انرژی با روسیه بعد از بحران در شرق اوکراین و یا پافشاری ترکیه برای خرید سامانه ضد موشکی چین با وجود مخالفت ههای شرکایش در ناتو مشاهده کرد.

در پی ساقط شدن جنگنده روسیه توسط ترکیه و بر انگیخته شدن خصومت روسیه علیه آنکارا عملا غرب این قدرت مانور را هم از ترکیه گرفت.

در این نگاه بد بینانه برخی بر این باورند که قدرت ها بزرگ جهانی در آینده منطقه منافع مشترکی دارند که یکی از آنها تغییر نقشه سیاسی منطقه است. این عده با نگاهی بدبینانه روسیه را متهم به همراهی کردن با سیاست های آمریکا در منطقه می کنند.

در این دیدگاه باور بر این است اسقرار سریع سامانه موشکی اس ۴۰۰ در سوریه تنها یک روز بعد از این حادثه که موجب توقف حملات ترکیه در داخل خاک سوریه علیه مواضع کردهای سوریه شده است حکایت از برنامه ای از پیش طراحی شده دارد تا حملات ترکیه که یکی از سرسخترین مخالفان قدرت گیری کردهای سوریه بعد از کردهای عراق به شمار می رود را متوقف کند، امری که آمریکا و غرب به واسطه همپیمانی با ترکیه صراحتا قادر به انجام آن نبوده اند.

از سوی دیگر به اعتقاد برخی محتمل ترین پاسخ روسیه به اقدام ترکیه بعد از تنبیهات اقتصادی ورود به جنگ نیابتی با ترکیه با حمایت از کردهای سوریه خواهد بود امری که بطور ناخواسته و غیر مستقیم به خاطر همگرایی های کردهای سوریه و ترکیه موجب تشدید درگیری ها در داخل منطقه کردنشین ترکیه خواهد شد امری که می تواند موجب تقویت تلاش های غرب برای تغییر نقشه منطقه باشد. همچنین این اقدام احتمالی روسیه این مزیت را برای آمریکا و ناتو خواهد داشت که بهانه ای برای تقابل نظامی با روسیه در حمایت از ترکیه ایجاد نخواهد کرد.

همچنین در صورت بروز چنین اقدامی از سوی روسیه در مناطق کردنشین ممکن است از سوی دیگر غربی ها تلاش کنند برای اقدامی دو سر سود رهبران ترکیه را تحریک به اقدامی تلافی جویانه علیه روسیه از طریق بهره برداری از نفوذ آنکارا در میان برخی گروهای افراطی در منطقه قفقاز کنند، امری که شاید تبعات سنگین تری را برای ترکیه در پی داشته باشد.

با در نظر گرفتن تمامی این احتمالات منطقی ترین راه برای جلوگیری از نفوذ قدرت های فرامنطقه ای که احتمالا به دنبال اهداف خود هستند که قطعا در دراز مدت موجبات ضرر تمامی کشورهای منطقه را فراهم خواهد کرد بهتر است رهبران ترکیه و برخی دیگر از رهبران کشورهای منطقه به جای پیگیری سیاست های غلط سال های گذشته خود در تلاش برای رفع اختلافات در سطح منطقه برآیند و از کوبیدن بر طبل اختلافات قومیتی و مذهبی خودداری کنند.