جان کری و کلید زدن طرح ده ساله نفوذ آمریکا در حیاط خلوت روسیه

رضا مهربانی: وزیر خارجه آمریکا هفته گذشه به عنوان اولین مقام بلندپایه این کشور برای نخستین بار در یک سفر دوره ای از پنج کشور آسیای میانه دیدار کرد.

آنچه این سفر را بیش از هرچیز حائز اهمیت می کند نزدیکی پیرامونی این کشورها به حوزه و حریم امنیتی و سیاسی روسیه است. کشورهای قرقیزستان، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان جمهوریهای جداشده از شوروی سابق همگی به نوعی حیاط خلوت روسیه شهرت دارند و مسکو تمامی تحولات این منطقه را بشدت زیر نظر دارد.

نکته حائز اهمیت دیگر در این سفر زمان آن است. کری در حالی به حیاط خلوت روسیه پای گذاشته است که منطقه و جهان شاهد تحولات چشمگیری از جمله توافق هسته ای شش قدرت بزرگ جهان با ایران، شدت گرفتن اختلافات ناتو و روسیه در خصوص بحران اوکراین و اقدام نظامی مسکو علیه مخالفان اسد در سوریه و افزایش بیش از پیش خطر افراط گرایی برای منطقه و دنیا است.

روس ها همانگونه که در ابتدا گفته شد هرگونه تحرک بیگانه در سرزمین های پیرامونی خود یا منطقه سی.آی.اس را به خوبی زیر نظر دارند و با نگرانی و جدیت تحولات مرتبط با این کشورها را رصد می کنند.
جان کری طی سه روز و به صورت فشرده از پنج کشور بازدید کرد و در سمرقند، چارچوب جدید همکاری برای مذاکرات سیاسی منظم به نام «С5+1» را بنا گذاشت.

چنین سفر فشرده و پرتحرکی که در آن چارچوب جدید همکاری برای مذاکرات سیاسی منظم پایه گذای می شود قطعا روس ها را وا می دارد تا این فرایند را از زاویه رقابت آمریکا با خود بر سر آسیای میانه مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند.
برنامه جدید مساعدت ایالات متحده به کشورهای آسیای میانه با هدف بالا بردن سطح رقابتی اقتصاد کشورهای منطقه، جلب سرمایه و اجرای برنامه های جدید از جمله در زمینه آب و آبیاری و نیز برنامه های فرهنگی و آموزشی، دنبال می شود.
تا اینجا و مادامیکه اهداف اقتصادی در محور کار است، روس ها، پیشگیری از گسترش اتحادیه اقتصادی اورآسیایی در سمت جنوب را اصلی ترین هدف آمریکا قلمداد می کنند که تا اندازه زیادی می تواند ادعایی درست باشد.

اما کری در ملاقات با آتامبایف رئیس جمهور قرقیزستان پیشنهاد کرد دو کشور موافقتنامه نظامی جدیدی منعقد کنند. در اینجا بحث تازه ای مطرح است که روس ها حساسیت بیشتری به آن نشان خواهند داد. این پیشنهاد می تواند به معنی راه اندازی مجددا پایگاه هوایی و نظامی ماناس آمریکا باشد که دولت قرقیزستان در سال 2013 دستور برچیده شدن آن را به آمریکایی ها ابلاغ کرد.

براساس این تصمیم دولت قرقیزستان، حضور نیروهای نظامی ایالات متحده در پایگاه «ماناس» در 14 جولای 2014 پایان یافت و قرقیزستان پس از 13 سال سایه حضور نظامیان آمریکایی را از خود دور کرد. اما حالا زمزمه های بازنگری در این دستور شنیده می شود و آمریکایی ها امید دارند مجددا این پایگاه هوایی با ارزش را به چنگ بیاورند.

از سوی دیگر خبرگزاری اسپوتنیک به نقل از شربت الله صادقوف کارشناس مرکز مطالعات نظامی و سیاسی دانشگاه دولتی روابط بین الملل مسکو نوشته است که واشنگتن و تاشکند امکان استقرار نیروهای آمریکایی در خاک ازبکستان را بررسی می کنند. به گفته این کارشناس، ازبکستان برای آمریکا به عنوان تکیه گاه نظارت بر چین و مقابله با طرح چینی راه جدید ابریشم اهمیت دارد.

در مجموع برخی کارشناسان معتقدند که سفر کری به آسیای میانه و دیدار فشرده او از پنج کشور حوزه سی.آی.اس، دور تازه ای از استراتژی نفوذ آمریکا به حیاط خلوت روس ها در آشفته بازار خاورمیانه و منازعات امنیتی و ژئو استراتژیکی مسکو و غرب است.

به گفته شهرت قادروف پژوهشگر ارشد انستیتوی خاورشناسی آکادمی علوم روسیه، مرحله طراحی راهبرد آمریکایی آسیای میانه بزرگ خاتمه می یابد و حالا مرحله بعدی تحت عنوان ده سال در آسیای میانهشروع می شود.
براین اساس تصور روس ها بر این است که در این مرحله ایالات متحده در منطقه آسیای میانه نفوذ کرده و سعی خواهند کرد سیاستمداران مطمئن و علاقه مند به سیاست چند جهتی را پیدا کند.

4949