کلاف پیچیده سوریه در وین

مذاکرات یک روزه و طولانی درباره سوریه با عنوان "نشست وین 2"، جمعه 8 آبان در حالی در هوای سرد و پاییزی وین برگزار شد اما آن طور که پیش‌بینی می‌شد، گرمایی که انتظار می‌رفت با حضور ایران و تمامی طرف‌های درگیر در بحث سوریه به ویژه عربستان برای رسیدن به یک راهکار در حل بحران سوریه کند، نکرد.

به گزارش خبرنگار سیاسی خارجی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، دور تازه مذاکرات سوریه در دو هفته گذشته برای دومین‌بار در شهر وین برگزار ‌شد اما برخلاف تصور، میزبانی و مدیریت اصلی این نشست نه برعهده وزارت خارجه اتریش که بر عهده آمریکایی‌ها بود. از اداره نشست گرفته تا چگونگی ورود و خروج هیات‌ها یا هماهنگی‌های دیگر از جمله هماهنگی‌های رسانه‌های به عهده وزارت خارجه و سفارت آمریکا در وین بود.

هتل امپریال یکی از قدیمی‌ترین و تاریخی‌ترین هتل‌های شهر وین پذیرای این مذاکرات بود. این هتل در تاریخ دو قرنی خود میهمانان ویژه سیاسی، سینمایی، موسیقی و غیره را به خود دیده است. علاوه بر این، نشست‌های بزرگ بین‌المللی در آن برگزار شده است. قاب‌های نصب شده بر روی دیوار راهروهای طبقه هم‌کف به خوبی گذر تاریخ در این هتل را نشان می‌دهد. شاید هتل امپریال دومین هتل بعد از هتل کوبورگ باشد که این روزها و ماه‌ها نامش بیش‌تر از آن که به لحاظ قدمت، زیبایی و لوکس بودن بر سر زبان‌ها بیفتد در دنیا به خاطر نشست‌های مهم سیاسی و بین‌المللی از جمله موضوع هسته‌ای بر سر زبان‌ افتاده است.

رسانه‌های بین‌المللی از ابتدای روز پنج‌شنبه مقابل هتل مستقر و رفت و آمد هیات‌ها را رصد می‌کردند و هر آن منتظر خبری و تصویری بودند. با توجه به تعداد زیاد هیات‌های سیاسی همه آن‌ها در هتل امپریال مستقر نبودند و اغلب در هتل‌های اطراف حضور داشتند.

لابی هتل در ساعات پایانی روز پنج‌شنبه مملو از مقامات سیاسی هیات‌های مختلف، مقامات امنیتی و نیز خبرنگاران و روزنامه‌نگاران رسانه‌های مختلف بود. هم‌زمان ملاقات‌های دو جانبه و چند جانبه میان برخی از هیات‌ها در هتل در جریان بود. جان کری، وزیر خارجه آمریکا و هیات همراه بعد از چند ملاقات هتل را ترک کردند. کری با وجود آن که گچ پای خود را باز کرده است اما لنگ لنگان راه می‌رود.

صبح روز جمعه نیم ساعت قبل از شروع رسمی نشست، هیات‌های سیاسی که تعدادشان به 18 می‌رسید آرام آرام وارد هتل محل مذاکرات شدند. برخی هیات‌ها پیاده به سمت هتل آمدند و برخی با اسکورت. در این میان محمدجواد ظریف بعد از وزیر خارجه عربستان و جان کری زودتر از دیگر وزیران خارجه و لاوروف آخرین وزیری بود که به محل مذاکرات وارد شد.

مذاکرات پشت درهای بسته برگزار شد و هر وزیری را به جز مترجمان‌شان یک دیپلمات آن کشور همراهی می‌کرد. ترتیب نشستن وزیران خارجه در این مذاکرات ویژگی خاص خود را داشت. وزیران خارجه نه بر اساس حروف الفبا بلکه بر اساس ارشدیت وزرا در جای خود قرار گرفتند. وزیرانی که سابقه حضور در سمت وزارت را به مدتی طولانی‌تر دارند در صدر جلسه و وزیران با سابقه کم‌تر وزارت در امتداد میز نشسته‌اند و به همین دلیل وزیر خارجه عربستان آخرین نفر در میز مستطیل شکل بود. این نوع چینش یک روش مرسوم در تشریفات دیپلماتیک است.

مذاکرات از ساعت 9:30 صبح به وقت محلی آغاز و در حالی که از قبل اعلام شده بود ساعت 13:30 پایان می‌یابد تمام نشد و تا حدود 4:30 به طول انجامید. طولانی شدن مذاکرات در حالی صورت گرفت که مشخص نبود چه وقت گفت‌وگوها پایان می‌یابد. با وجود آن که برای رسانه‌ها در نزدیکی هتل امپریال مرکزی با امکان استفاده اینترنت ایجاد کرده بودند اما با توجه به این‌که تحولات در هتل امپریال می‌گذشت تقریبا رسانه‌ها از ظهر در انتظار خروج هیات‌های و پایان مذاکرات مقابل هتل تجمع کرده بودند.

در این میان برخی هیات‌ها خبرنگاران کشورهای خود را با کارت‌های مخصوص به داخل راه می‌دادند اما برای خبرنگاران ایرانی این امکان با وجود تقاضای خبرنگاران فراهم نشد.

به گفته منابع نزدیک به هیات ایرانی مذاکرات هفت ساعته روز جمعه بدون وقفه ادامه داشته است و تنها برای یک استراحت 20 دقیقه‌ای وزیران از اتاق مذاکرات خارج شدند و پذیرایی هم در داخل اتاق مذاکرات صورت گرفته است.

نشست خبری پایانی با حضور وزیران خارجه روسیه و آمریکا و نماینده سازمان ملل در امور سوریه از نکات قابل توجه بود. این نشست در هتلی دیگر نزدیک به هتل امپریال برگزار شد. حضور وزیران خارجه آمریکا و روسیه در نشست خبری که در دو سوی نماینده سازمان ملل نشستند حاکی از نقش نه چندان پررنگ سازمان ملل در این روند است. این درحالی است که میزبانی این مذاکرات هم در اصل با آمریکا بود هر چند که روسیه نیز در دعوت از برخی کشورها دخالت جدی داشت.

ایران از جمله کشورهایی است که بر نقش‌آفرینی سازمان ملل در روند صلح سوریه تاکید دارد به ویژه در روند تشکیل دولت انتقالی و برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری احتمالی در آینده اما به نظر نمی‌آید اراده‌ای برای این سطح نقش آفرینی سازمان ملل وجود داشته باشد.

اولین حضور

در بیش از چهار سال گذشته که بحران سوریه شکل گرفته است نشست‌های مختلفی در این‌باره در سطح منطقه‌یی و بین‌المللی برگزار شده است اما تفاوت این نشست با تمامی نشست‌های قبلی دعوت بسیاری از کشورها و نهادهای بین‌المللی از ایران برای شرکت در این نشست بوده است. حضور بدون پیش شرط و دعوت رسمی و تقاضای برخی شخصیت‌های سیاسی موجب شد تا ایران این درخواست را بپذیرد در عین حال که تلاش ایران برای حل و فصل بحران سوریه با یک راهکار سیاسی از خواست‌های اساسی ایران بوده و هست. این حضور باعث شد تا اهمیت و حساسیت این دور از مذاکرات دو چندان شود و رسانه‌های گروهی مختلف از این منظر نگاه ویژه‌ای به این مذاکرات داشتند.

محمد جواد ظریف هنگام بازگشت به تهران در هواپیما در حالی که صدایش به خاطر سخنرانی و صحبت طولانی‌ که حتما با فریادهایی بر سر عربستان همراه بوده است، به خبرنگاران درباره چالش میان او و عادل الجبیر بر سر سوریه گفت، تقریبا دو ساعت پایانی مذاکرات به بحث‌های من درباره سوریه و اقدامات و حمایت‌های خلاف قانون عربستان و برخی دیگر از کشورها اختصاص داده شد.

هم‌چنین به گفته حسین امیرعبداللهیان، معاون عربی‌ آفریقای وزارت خارجه، "ظریف در زمان رسمی جلسه یک بار با بی‌اعتنایی به اظهارات عادل‌الجبیر و بار دیگر با صراحت اتهامات بی‌اساس او را رد کرد و اقدامات نادرست عربستان در قبال سوریه و برخی مسائل منطقه را بیان کرد."

شاید بتوان این دور مذاکرات را محلی برای تبادل آخرین دیدگاه‌ها و مواضع درباره سوریه عنوان کنیم. این مذاکرات می‌تواند شروع کننده مذاکرات جدی برای حل بحران سوریه با حضور همه طرف‌ها باشد و از سویی می‌تواند این روند ادامه نیابد و هر یک از طرف جداگانه یا چندجانبه اقدامات و سیاست‌های خود در منطقه و سوریه را دنبال کنند که در آن صورت باید شاهد هر چه پیچیده‌تر شدن مساله باشیم.

بعد از چهار سال تمامی کشورهای موثر دور یک میز جمع شدند و به تبادل دیدگاه‌های خود پرداختند، برخی کارشناسان معتقدند با وجود مواضع متفاوت و بعضا بسیار دور میان هر دو کشور یا چند کشور، روزنه‌های امید نه از آن جهت که این نشست یک بیانیه مشترک مرضی الطرفین داشت بلکه به خاطر تبادل چهره‌ به چهره دیدگاه‌ها و مواضع و رایزنی‌های حاشیه‌ای شاید امیدهایی به سمت باز شدن کلاف پیچیده سوریه ایجاد شود.

جدی‌ترین و جامع‌ترین مذاکرات درباره سوریه

وزیران خارجه ایران، لبنان، عراق، روسیه، آمریکا، فرانسه، انگلیس، آلمان، قطر، امارات متحده عربی، عربستان، اردن، عمان، ترکیه، مصر، قائم مقام وزیر خارجه چین، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و نماینده سازمان ملل در امور سوریه در این نشست حضور داشتند.

یکی از مهم‌ترین سوالاتی که امروز درباره مشارکت هم‌زمان ایران و عربستان با وجود اختلاف‌ها و تنش‌های جدی در سطح روابط دو جانبه و منطقه‌یی این است که اگر ایران به این مذاکرات دعوت شد و این دعوت را پذیرفت چگونه عربستان راضی به این حضور شد؟ عربستان از جمله کشورهایی است که در بحث سوریه در تقابل جدی با ایران است و همواره از سیاست‌های ایران انتقاد کرده است و این اواخر برخی اظهارات تند مقاماتش واکنش‌های متقابل ایران را در بر داشته است.

برخی کارشناسان، تحولات و سیاست‌های اخیر روسیه درباره سوریه و تلاش دولت آمریکا برای حل و فصل مساله سوریه به عنوان یکی از مهم‌ترین موضوعات سیاست خارجی تا قبل از پایان دولتش را از مهم‌ترین دلایل حضور همه‌ کشورهای درگیر در بحث سوریه مطرح می‌کنند.

در شش ماه گذشته اوضاع سوریه هر چه بیش‌تر رو وخامت گذاشت و در این بین هر روز بخش‌های بیش‌تری از سوریه به اشغال تروریست‌های داعش و دیگر نیروهای افراطی درمی‌آمد.

روسیه با مذاکراتی که در مسکو برگزار شد برای حل و فصل سیاسی بحران سوریه تلاش کرد اما با مشورت‌هایی که از طرف‌های موثر در سوریه از جمله ایران گرفت به زودی فهمید که حل این موضوع تنها از مسیر سیاسی امکان‌پذیر نیست و اگر جلوی پیشروی داعش به‌زودی گرفته نشود، تجزیه و فروپاشی سوریه را تهدید می‌کند. به طور قطع فروپاشی سوریه یا تجزیه آن امری تاثیرگذار بر سایر کشورهای منطقه و نیز در فضای بین‌المللی است.

اقدام نظامی روسیه به مواضع داعش در سوریه از طریق حملات هوایی از مهم‌ترین دلایل به دست و پا افتادن برخی کشورها از جمله آمریکا و اروپا برای خارج کردن فضا از دست روسیه شده است.

یکی دیگر از دلایل حضور همه‌جانبه کشورهای موثر در بحث سوریه عبور بحران سوریه از مرزهای ملی و منطقه‌یی بوده است. در چهار سال گذشته کشورهایی از جمله اردن، لبنان، عراق، ترکیه و غیره میزبان مهاجران سوری بودند اما موج جدید مهاجرت سوری‌ها از کشورهای منطقه به سمت اروپا مقامات این کشورها را با مشکلات بسیاری رو به رو کرد و آن‌ها را به فکر حل بحران انداخت.

در این میان در حالی که قرار بود برخی کشورها در سطح معاون وزیر خارجه در مذاکرات وین شرکت کنند معطل نکردند و فرصت را به خوبی شناختند و همگی جز چین در سطح وزیر خارجه در این مذاکرات ظاهر شدند.

یک بیانیه مشترک و چند موضع‌گیری متفاوت

بیانیه مشترک 9 بندی نتیجه‌ مکتوبی بود که از مذاکرات هفت ساعته به دست آمد. در این بیانیه هر چند بر حاکمیت ارضی و استقلال سوریه و نیز تعیین سرنوشت سوری‌ها به دست خود تاکید شده است اما درباره نقطه اختلاف اساسی که مدت‌هاست حل و فصل بحران سوریه از سوی برخی کشورهای منطقه به آن گره زده شده است سکوت می‌کند. شاید همین سکوت بود که باعث شد تا عربستان و برخی دیگر از وزیران خارجه به محض خارج شدن از اتاق مذاکرات مواضع تکراری و قبلی خود مبنی بر ضرورت کنار رفتن بشار اسد و یا جدول زمانی کناره‌گیری‌اش را بیان کنند.

بر اساس بیانیه مشترک آتش‌بس در سراسر سوریه هم‌زمان با آغاز روند حل سیاسی بحران این کشور مورد بررسی قرار خواهد گرفت. هم‌چنین قرار شده است تا نمایندگان دولت و مخالفان سوریه برای مذاکراتِ منتهی به تشکیل دولتی معتبر، فراگیر و غیرفرقه‌یی، تدوین قانون اساسی جدید و برگزاری انتخابات به پای یک میز دعوت شوند.

طرف‌های مذاکرات وین در دو هفته آینده نشست‌هایی را برای بررسی اختلافات باقی‌مانده برگزار خواهند کرد.

سوری‌ها، ملتی بدون وطن و هویت

شاید جنگ، کشتار فرقه‌یی و طایفه‌یی، سر بریدن اعضای خانواده، بی‌وطنی و مهاجرت، امروز به واژگانی تکراری و خسته‌کننده و گاها منزجر کننده تبدیل شده باشد. دیدن پدران و مادرانی که فرزندان خود را به دوش گرفته و ترک وطن کرده تا شاید جایی برای زیستن بیابند دردآور باشد و در شرایط جنگ اجتناب‌ناپذیر اما آن چه که می‌تواند یک ملت در هر گوشه دنیا یک جا جمع کند و به نظر برسد هویت ملی است. هویتی که امروز کشورهای بزرگ دنیا اقدام به قربانی‌ کردن تنها ارزش و ثروت یک ملت کرده‌اند. تصمیم‌گیری برای آینده و سرنوشت ملتی دیگر بدعتی است که از سال 2000 از سوی آمریکا و دیگر هم‌پیمانانش در منطقه شاهدیم. ملت سوریه چه آن‌ها که با بشار اسد مخالفند و چه آن‌ها که معارضان امروزند با تهدیدی جدی روبه‌رو هستند و آن تعیین سرنوشت‌شان به دست دیگران است. موافقت با برگزاری انتخابات برای تعیین آینده سوریه، ماندن یا نماندن اسد، زمان‌بندی کناره‌گیری اسد، چگونگی بیرون بردن تروریست‌ها از سوریه و غیره موضوعاتی است که امروز نه در سوریه و توسط مردم این کشور بلکه در پایتخت‌ کشورهای اروپایی و آمریکا، روسیه و کشورهای منطقه گرفته می‌شود. امروز یک تهدید تمامی سوری‌ها را تهدید می‌کند که شاید گریزی‌ از آن هم نباشد اما مردم سوریه در حال از دست دادن هویت و حق تعیین سرنوشت‌شان به عنوان حق اساسی و اولیه بشری هستند.

امروز کشورهایی برای صلح در سوریه و آتش‌بس تلاش می‌کنند که خود تامین‌کننده و حامی مالی و معنوی تروریست‌ها بودند و در این میان حتی در صورت حضور نمایندگان دولت و معارضان در مذاکرات آتی اما جای خالی مردم واقعی سوریه خالی است.

گزارش از خبرنگار ایسنا: زهرا اصغری

انتهای پیام