ظلم آل سعود؛ مظلوميت مراسم حج

گروه بین الملل-رضا رحیمی*: در طول تاريخ جوامع بشري، همواره مراسم­هاي فرهنگي مذهبي نقش مهمي را در تكامل انسان ­ها و وحدت ميان آن ها داشته اند. جوامع ابتدايي بشر در دوراني كه خبري از مفاهيم و ادبيات پيشرفته امروزي وجود نداشته است براي زنده ماندن و زندگي مسالمت آميز در كنار هم نيازمند مولفه­ هايي وحدت آفرين و انسجام بخش بوده اند.

اگر نيروهايي در جهت افزايش همدلي ميان آنها وجود نداشت جوامع و گروه­هاي اجتماعي انساني ناگزير به جنگ با يكديگر و خون­ريزي می شده اند و جنگ­هاي خونين ثبت شده در تاريخ جوامع بشري كه عمدتاً ميان گروه­هاي تمدني و فرهنگي متمايز رخ داده است را مي­توان در اين راستا تحليل كرد.

نگاهي مطالعاتي به تاريخ تمدن­هاي فرهنگي و ديني در جهان، نشان می دهد كه اجتماع و گردهم آمدن انسان­هاي منتسب به فرهنگ­ ها و آيين ­هاي مذهبي متفاوت در مكان ­هاي مقدس مورد تأكيد ادیان قرار گرفته و در آن آيين ­ها و فرهنگ­ ها این موضع (گردهم آمدن دوره ای) امري متداول و تقريباً موضوعي همگاني است.

در اين ميان مراسم حج و گردهم آمدن اعراب پيرو دين الهي حضرت ابراهيم (ع) نيز در شهر مكه و خانه كعبه امري با قدمتی هزاران ساله و مرتبط به پيش از اسلام است که در آن زمان داراي كاركردهاي مختلفي بوده است.

براي مثال در زمان برگزاري مراسم حج و حضور پيروان حضرت ابراهيم (ع) در شهر مكه و خانه كعبه تمامي جنگ­ها و اختلافات كنار گذاشته مي شده است و فضا و زماني روحاني توأم با صلح و صفا و آرامش براي پرستش كنندگان خداي يگانه ايجاد مي شده است تا ضمن حضور در مراسم حج و ديدار با ساير هم نوعان به داد و ستد و تجارت نيز بپردازند و چه بسا همين رويه الهي و خداجويانه سبب مي­ شده است در اين مسير بسياري از كدورت­ ها و كينه ­هاي قومي و قبيله ­اي خاموش شود و از شكل­ گيري جنگ­ هاي خانمان برانداز جلوگيري به عمل آيد.

 بعدها آيين يگانه پرستي در شهر مكه توسط افرادي سودجو به آيين بت پرستي منحرف شد و از بستر داد و ستد همگاني كه براي همه سود آور بود، آيين و رسومات انحرافي پرداخت هديه و پيشكش به بت ­هایی همانند لات، منات و عزی رايج شد اما همچنان مراسم حج، با وجود انحرافات نقش بي بديلي در اتحاد، همدلي و زندگي مسالمت آميز ميان اقوام مختلف جهان عرب بازي مي ­كرد.

البته پس از ظهور دین اسلام بسیاری از انحرافات وارد شده در مناسک حج همانند بت پرستی توسط پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) از بین رفت و اصالت رحمانی و وحدانی این آیین مقدس مجدداً احیاء شد.

تا مدت­ها مراسم حج به دليل پيشرفته نبودن صنعت حمل و نقل و ارتباطات محدوده  جغرافيايي كوچكي را شامل مي ­­شد و اجتماع ­هاي دور دست انساني حاضر نمي­ شدند ريسك حركت از ميان بيابان ­ها و شن ­زارهاي صحراي عربستان را براي رسيدن به مكه به جان بخرند و ضمناً مسافت طولاني و هزينه ­هاي آن منطق سودآوري در امر تجارت را براي آنها بي معنا مي ­ساخت. در اين ميان تنها ماجراجويان و سياحان بوده اند كه از مسافت­هاي دور براي رسيدن به مكه حركت مي­كرده اند.

با گذشت زمان و انقباض جهان به دليل رشد و توسعه صنايع ارتباطي و حمل و نقل امكان سفر آسان و سريع به عربستان و شهر مقدس مكه نيز فراهم شد و اين موضوع سبب شد تا مسلمانان مستطيع از جاي جاي جهان اسلام حداقل براي يكبار در عمرشان به اين شهر سفر كنند.

امروزه سفر به مکه بنا به دلايل مختلفي از جمله فردي وشخصي شدن سفر و محدوديت ­هاي ديگر كاركرد داد و ستد و تجاري خود را به صورت دوطرفه از دست داده است و زائران به جای دادوستد فقط از بازار مکه خرید می کنند و البته امروزه بيشتر بر جنبه اصلي مراسم كه همان فضاي روحاني و معنوي آن است تأكيد مي ­شود.

در دوران کنونی مراسم حج به عنوان يكي از كانون­هاي اجتماع پيروان مذاهب مختلف در جهان به بزرگترين رويداد گردشگري و مذهبي جهان تبديل شده است كه دليل اصلي آن عظمت، قداست و جايگاه متعالي خانه كعبه براي مسلمانان و همچنين عظمت و تعداد زياد پيروان دين اسلام نسبت به ساير اديان است.

اين رويداد بزرگ مذهبي كه سالانه بيش از 2 ميليون نفر در آن شركت مي ­كنند نه تنها سالانه 3درصد از توليد ناخالص داخلي عربستان را تأمين مي ­كند بلكه به منبع اصلي قدرت سياسي عربستان در امور بين المللي تبديل شده است.

يكي از بديهي ­ترين مسائل مرتبط با اين رويداد بزرگ جهاني كه سابقه چندهزار ساله نيز دارد آن است كه اجتماع انساني ميليوني نيازمند تدابير انتظامي، امنيتي، رفاهي و بهداشتي ويژه است كه بايد در سطح گسترده و هم تراز با حجم جمعيت و عظمت رويداد مديريت و به اجرا گذاشته شود.

همانطور كه آمد در مورد مراسم حج نكته مهم آن است كه اين رويداد يك رويداد اتفاقي و دفعي مانند مسابقات ورزشي المپيك و ... نيست كه هر چند سال يك بار و آن هم در يك كشور برگزار شود كه بتوان در رابطه با  حوادث آن بي تجربگي را عامل اصلي دانست و از سوي ديگر مرورگذشته حج نشان مي­ دهد كه تاريخ حج پر از اين بي توجهي هاست.

 برای مثال سال 1975 كه آتش گرفتن يك كپسول گاز جان 200 زائر را گرفت يا رويداد سال 1987 كه در آن صدها حاجي ايراني توسط پليس عربستان به شهادت رسيدند يا سال ۱۹۹۰ که در مراسم آن سال 1426 نفر از حاجیان در تونل منتهی به اماکن مقدس کشته شدند،  یا حادثه 1997 كه در آن آتش سوزي در چادر حجاج جان 343 زائر بيت الله الحرام را گرفت و جالب ­تر اينكه در همين مراسم حج سال جاري و پيش از حادثه تلخ منا سقوط يك جرثقيل غول پيكر جان چندين زائر را گرفته بود و به عبارتي براي مديريت صحيح مراسم حج در ادامه مراسم­ها و مناسك آن يك هشداري تلقي مي ­شد.

در اين ميان نكته مغفول مانده آن است كه دولت حاكم بر عربستان به نظر مي ­رسد علي رغم حجم بالاي عايدات اقتصادي، تجاري و سياسي  كه در جريان مراسم سالانه حج به دست مي ­آورد به نسبت آن توجهي به رشد و توسعه خدمات و افزايش كيفيت خدمات­ رساني به حجاج نمي ­كند و تكرار حوادث مكرر در سال­ هاي اخير گوياي اين مهم است.

امروزه مراسم حج به عنوان بزرگ ­ترين رويداد فرهنگي مذهبي جهان  با تمام كاركردهاي وحدت آفرين و قدرت­ زا و دشمن شكنانه اش اگرچه مي ­تواند صداي رساي 2ميليون انسان آزاده و وارسته در يك مكان مقدس از جهان باشد كه بر سر مجامع جهاني فرود آيد و آنها را مجبور به پذيرش حقوق اساسي مظلومان سراسر جهان به ويژه مسلمانان غزه، يمن، سوريه، عراق و... باشد، بار ديگر همانند دوران پيش از دين مبين اسلام و پس از آيين حضرت ابراهيم (ع) مي­ رود تا اين بار توسط آل سعود به انحراف كشيده شود و از اهداف عاليه ­اش جدا شود و منافع و عايدات اقتصادي و سياسي آن به جاي آن كه صرف افزايش كيفيت و بهبود خدمات­ به زائرين و كمك به نيازمندان جامعه مسلمان جهان شود صرف قتل و تجاوز  به كشورهاي مظلوم منطقه و تجهيز و پشتيباني از گروه­هاي تكفيري و تروريستي شود.

مطلب حاضر اگر توانسته باشد مظلوميت مراسم حج را در قالب اين واقعيت كه مراسم حج همانند بسياري از مراسمهای مذهبي ساير اديان جداي از دستورات الهي و واجب بودن داراي كاركردهاي بالقوه مثبت فراوان است و حجم استقبال از آن نه از سر سادگي مسلمانان بلكه از سر عظمت و قدرت بالاي دين مقدس اسلام است، به تصوير بكشد همچنين خواهد توانست هر چند اندك بخش كوچكي از انحرافات خطرناك شكل گرفته در اين آيين مقدس توسط آل سعود را در استفاده­هاي نابجا از عايدات اقتصادي و سياسي مراسم حج و در يك كلام ظالميت آل سعود نسبت به مراسم حج و جامعه اسلامي جهان را به تصوير بكشد.

*دانشجوی دکتری جغرافیا سیاسی جنوب غرب آسیا