بررسی چهارنگرانی عمده درباره پسابرجام

پس از گذشتن برجام از سد كنگره، مقالات و اظهارنظر های مختلفی در داخل و خارج کشور صورت گرفته اند که شاهد بازتاب وسیع آنها در فضای رسانه ای کشور هستیم. هرچندکار بررسی برجام هنوز در مجلس شورای اسلامی به پایان نرسیده است، ولی قطعا این اظهارات و مقالات در نتیجه کار کمیسیون ویژه برجام در مجلس بی تاثیر نخواهد بود. اگر بخواهیم چهار نگرانی عمده ای را که در هفته های گذشته و به ویژه چند روز اخیر برجسته شده اند، انتخاب کنیم می توان چکیده آنها را در چهار موضوع زیر فهرست نمود:

اول. استحاله نظام انقلابی ايران در ١٥ سال آينده
دوم. افزايش فشارها بر ایران در ساير حوزه ها از جمله در مسائل منطقه و همینطور بازگشت تحريم هاي هسته اي در قالب تحريم هاي ضد تروريسم و حقوق بشر
سوم. سست بودن وضعیت برجام در داخل آمريكا و نقض آن توسط رئيس جمهور بعدي
چهارم. تفسيرهای نادرست آمريكايي ها از برجام و سوء استفاده از آن

هرچند این نگرانی ها به جا و قابل توجه هستند، ولی هیچ یک از چهار فرض فوق به سادگی قابلیت تحقق ندارند که به برخی جنبه های آن اشاره می شود:

اول این که برجام بیش از هرچیز ثمره مقاومت مردم و هزاران شهیدی است که در بیش از سه دهه گذشته اقتدار و قدرت ملی ایران را تثبیت کرده اند. در اثر اين مقاومت و پایمردی بلندمدت، برخي گروه هاي واقع گرا در آمريكا به بي ثمر بودن روش هاي قبلي توجه کرده و تصمیم به اتخاذ رهيافتی جديد در قبال ایران گرفته اند. در مورد صداقت و توانايى اين گروه در پيشبرد و تعمیم این سياست هاي واقع بينانه به ساير حوزه ها اطميناني وجود ندارد و به همین خاطر هوشیاری کامل ملت و دولت ایران را در رصد دقیق این تحرکات و تعاملات ضروری است. هر چند تغییر و تحول سیاست ها متناسب با مقتضیات زمان امری طبیعی و مثبت است، ولی نمی توان از استحاله راهبردهایی صحبت کرد که درستی خود را در دهه های گذشته نشان داده و اقتدار امروز ایران نتیجه آن است. در مقابل، آمريكا بطور یقین در ١٥ سال بعد بسيار متفاوت تَر و جه بسا واقع بين تَر از امروز خواهد بود. 15 سال قبل چه کسی فکر می کرد که این کشور یک رییس جمهور سياهپوست داشته باشد؟ چه کسی فکر می کرد آمریکا یکی از مشوقین گروه بیست باشد؟ چه کسی فکر می کرد هند تحت تحریم به خاطر برنامه های هسته ای به شریک راهبردی این کشور تبدیل شود؟ چه کسی فکر می کرد آمریکا اشغال سریع عراق را یکی از بزرگ ترین اشتباهات راهبردی اش تلقی کند؟ هرچند تغییرات در پانزده سال آینده در کل دنیا رخ خواهد داد و ایران هم با تغییر فضای امنیتی اطرافش شاهد تحولاتی مثبت در جهت جایگاه منطقه ای و جهانی اش خواهد بود، ولی برای استفاده از لفظ استحاله یقینا ساختار آتی سیاسی و اجتماعی آمریکا مناسب تر خواهد بود.

دوم، هرچند هزينه هاي سياست هاي غلط قبلي غربي ها، اعاده اين سياست ها را توسط آنها غيرعقلايي مي نمایاند، ولي آمادگي كشورمان در هر شرايطي ضروري است و مي بايست اصول اقتصاد مقاومتي مورد تاكيد مقام معظم رهبري و ساير آمادگي ها اولويت اصلي برنامه هاي کلان کشور باشد. با این حال، مطابق مفاد مصرح برجام، تحريم هاي برداشته شده نمي توانند مجدد اعاده شوند. بعلاوه موضوعات و بهانه هاي غير هسته اي امكان اجماع سازي براي تحريم هاي جديد مشابه آنچه با بهانه هاي هسته اي شاهد بوديم را نداشته و ندارند. در نظام بین الملل و به ویژه شورای امنیت کشورهای مهمی مثل چین و روسیه هستند که برخلاف موضوع هسته ای، در قبال مسائل حقوق بشر و تروریسم، رویکرد کاملا متفاوتی باآمریکا دارند.

سوم، مطابق اصول حقوق و روابط بين الملل دولت ها متعهد به تعهدات بين المللي خود هستند. برجام علاوه بر این که يك تصميم راهبردي غرب و آمريكاست، یک تعهد بین المللی برای آمریکاست و با تغيير روساي جمهور و علي رغم شعارهاي انتخاباتي تغيير نمي كند. یک طنز سیاسی در آمریکا وجود دارد که می گوید بهشت فقط در ایام انتخابات قابل تحقق است. شعارهای انتخاباتی بطور اعم و شعارهای سیاست خارجی بطور اخص، تعهدی قطعی برای روسای جمهوری آمریکا نیستند. یکی از وعده های اصلی اوباما در انتخابات 2008، بستن زندان گوآنتانامو بود که بعد از شش سال هنوز پابرجاست. شعارهای انتخاباتی درباره موضوع فلسطین و خاورمیانه، مساله مهاجرین یا محیط زیست عموما ابزارهای جلب آرا هستند.

چهارم، امکان تفسیر نادرست از مفاد برجام را باید همواره بعنوان یک احتمال درنظرداشت. معهذا اجراي برجام موضوع مهمي است و مي بايست با همكاري و همدلي تمامي نهادهاي مسئول و واخ با دقت اجرايي و پيگيري شود. در مذاكرات فشرده دوسال گذشته که حاصل آن متنی مفصل، حقوقی و ١٥٩ صفحه اي است، هیات ایرانی نهايت تلاش خود را نموده تا جزييات توافق و بندهای آن، حتي المقدور روشن باشد و نياز حداقلی به تفسير برجام و مكانيسم هاي حل اختلاف داشته باشد. اراده سياسي در اجراي برجام بسیار مهم است كه تا كنون سطح خوبي از آن در طرف مقابل مشاهده شده است و بحث هاي جدي داخلی در اين رابطه نشانه آن است.

در مجموع، هرچند توافق برجام شروع کاراست و باید بادقت وتمرکز اجرای دقیق آن پیگیری شود، ولی این امیدواری وجود دارد که حاصل نهایی آن افزایش اقتدار، امنیت، جایگاه جهانی و پیگیری موثرتر سیاست های اصولی کشورمان در منطقه و جهان باشد.

4949