شاخصه‌های تقویت همگرایی علمای اسلام از منظر«آیت‌الله مکارم‌»

پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم‌شیرازی در یادداشتی «شاخصه‌های تقویت همگرایی علمای اسلامی را از منظر این مرجع تقلید منتشر کرد.

به گزارش گروه دریافت خبر خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، در این یادداشت آمده است:

«مقدمه

ضرورت تعامل میان علمای مذاهب اسلامی از ضروریات مهم و غیر قابل انکار در تحقق اتحاد امّت اسلامی است، زیرا این نکته قابل توجّه است که سخن از عوامل اختلاف آرای فقهی و گستره آن با همه تنوعی که دارد فقط در «محدوده اندکی» از «فقه و شریعت کامل اسلام» است و فقهای مذاهب‏ اسلامی‏ در اکثر مسائل فقهی اتّفاق نظر دارند، کلّیّات تمام ابواب فقهی مانند: نماز، روزه، خمس، زکات، حج، جهاد، انواع معاملات و قراردادهای اجتماعی و خانوادگی و نیز بسیاری از عناصر و احکام و شرایط اصلی هر کدام مانند: ارکان نماز، تکبیر، نیّت، قرائت، رکوع، سجود، تشهد، سلام و شرایطی مانند طهارت و قبله و مانند آنها و نیز تمام احکامی که صریح آیات قرآن یا احادیث متواتر نبیّ گرامی اسلام صلی الله علیه و آله به بیان آنها پرداخته است و سایر ضروریات فقه اسلامی همه از مشترکات فقه اسلام است که تمامی فقیهان همه مذاهب‏ اسلامی‏ بر آنها اتّفاق نظر دارند1.

لذا بر همۀ علمای اسلامی فرض است در راستای تقویت اتحاد و همگرایی میان یکدیگر، از همۀ ظرفیت‌های لازم بهره جویند، که برگزاری کنگره جهانی جریان‌های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام در سال گذشته که با هدف اجماع علمای مسلمان بر ضد جریانات تکفیری و با ریاست حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی، از جمله اقدامات مهمی بود که به نوبۀ خود موجبات تقویت اتحاد امت اسلامی و ارتقای تعامل هر چه بیشتر علمای مذاهب اسلامی را فراهم کرد.

لیکن آنچه در روزهای اخیر به عنوان خبر کلیدی در همگرایی علمای اسلامی در زمینۀ وحدت اسلامی مورد توجه رسانه‌های مختلف قرار گرفته است نگارش نامۀ مهم حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظله) به شیخ احمد الطیب رئیس الازهر مصر و دعوت از شیخ الازهر برای تشکیل سلسله جلسات مشترک علمی با حضور علمای دو مذهب شیعه و سنی برای بررسی موانع و چالش‌های اتحاد امت اسلامی و ارائۀ راهکارهایی برای تقویت وحدت جهان اسلام بوده است که این رویکرد معظم له از جمله شاخصه‌های ارزشمند این مرجع عالیقدر جهان تشیع است که در مسألۀ ایجاد همگرایی هر چه بیشتر میان علمای اسلامی و مقولۀ اتحاد امّت اسلامی از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است.

حال با این اوصاف شایسته است مهمترین شاخصه‌ها و راهکارهای همگرایی میان علمای جهان اسلام از منظر نگاه ژرف اندیش این مرجع تقلید به مخاطبان محترم ارائه شود تا همگان به ویژه فرهیختگان و دغدغه مندان فرهنگی جوامع اسلامی بیش از پیش به ضرورت نقش آفرینی علمای اسلامی در ایجاد و ارتقای اتحاد امت اسلامی واقف گردند.

تأکید بر اشتراکات؛ شاخصۀ کلیدی در همگرایی علمای اسلامی

در آراء و اندیشه‌های آیت‌الله مکارم شیرازی به دفعات بر مقولۀ وجود اشتراکات بی بدیل امت اسلامی به عنوان مهترین اصل در اتحاد امت اسلامی تأکید شده است.

این مرجع تقلید در این زمینه اظهار کرد: عموم فقهای اسلام با صرف نظر از مذاهب مختلفی که دارند، در اهمّ منابع استنباط با یکدیگر اشتراک نظر دارند، قرآن و سنّت دو رکن اساسی در به دست آوردن احکام است، تفاوتی که هست در نحوه برداشت از قرآن و در محدوده سنّت و در نحوه حجّیت اجماع و در میزان ارزش عقل، در استنباط احکام می‌باشد.2

وی در تبیین ضرورت این مسأله در تحقق اتحاد امت اسلامی گفت: بدون شک موارد تفاوت میان پیروان این مکتب و سایر فِرَق مسلمین چنان نیست که مانع از همکاری مشترک، میان پیروان این مذهب و سایر مذاهب‏ اسلامی‏ گردد، چرا که نقاط مشترک در میان همه مذاهب‏ اسلامی‏ بسیار فراوان است و دشمنان مشترکی نیز همه را تهدید می‌‏کنند.3

این مرجع تقلید با تأکید بر ضرورت شناخت ماهیت پلید مروّجان تفرقه و اختلاف در جوامع اسلامی گفت: دست‏هایی در کار است که با بزرگ کردن اختلافات میان مذاهب اسلامی، آتش نزاع و جنگ و خونریزی در میان آنان روشن کنند...مسلمانان نباید به مخالفان امکان دهند که در این کار خود موفّق گردند، و فرصت‏های بسیار پر ارزشی که برای شناخت اسلام در جهان حاصل شده از دست برود.4

لذا آیت‌الله مکارم شیرازی تعاملات علمی و فرهنگی میان علمای اسلامی را به عنوان بهترین راهکار برون رفت از اختلافات و تفرقه‌های تأسف برانگیز در امت اسلامی مورد توجه قرار داده و گفت: اگر علمای مذاهب اسلامی، دور هم بنشینند و در محیطی آکنده از صفا و صمیمیّت و دور از تعصّب و لجاج، به بحث و بررسی در مسائل مورد اختلاف بپردازند، امکان کم شدن اختلافات بسیار زیاد است، نمی‏گوییم همه اختلافات برچیده می‏شود، بلکه می‏گوییم از دامنه آن کاسته می‌شود.5

همگرایی علمای اسلامی در سایۀ مقابله موثر با تکفیر

از منظر آیت الله مکارم شیرازی، تعامل مطلوب میان علمای اسلامی در صورتی قابل تصور است که مواجهۀ قاطع علمای مذاهب اسلامی در برابر جنایات تکفیری‌ها صورت گیرد، لذا این مرجع تقلید می‌گوید؛ هدف نخست ما، اجماع علمای اسلام علیه تکفیری‌هاست،6 حال در چنین شرایطی آیا علمای اسلام نباید هشدار بدهند و بیدارگر باشند و جهان اسلام را از خطر تکفیری‌ها با خبر کنند تا آنها عقب‌نشینی کنند7.

وی در تشریح وضعیت کنونی امت اسلامی و نقش جریانات تکفیری در اجرای کامل اهداف شوم استکبار در اختلاف افکنی، کشتار مسلمانان به ویژه شیعیان و در نهایت تجزیۀ جهان اسلام افزود: همه روزه گروهی از پیروان مذاهب مختلف اعم از شیعه و سنی پیکرهای قطعه قطعه شده مسلمانان را به دست براداران مسلمان شان که روی زمین می ریزد را مشاهده می کنند، در حالی که دشمنان اسلام در اروپا و آمریکا مخصوصا در اسرائیل شادی می‌کنند و کف می‌زنند.8

لذا آیت‌الله مکارم شیرازی با هشدار به علمای بزرگ و مفتیان کشورهای اسلامی ضرورت مقابله و محکومیت جنایات جریانات تکفیری را مورد تأکید قرار داده و تصریح کرد:« در چه زمانی این همه کشتار بوده است،‌ آیا شما علمای اسلام سراغ دارید؟ پس چرا ساکت و خاموش نشسته‌اید و فریاد نمی‌زنید و زبان به اعتراض نمی‌گشایید که این همه برادر کشی کردید بس است؛ همه می‌دانیم دست دشمنان اسلام، صهیونیست‌ها و دولت های غربی و ایادی آنها و در کشورهای اسلامی پشت این صحنه است9.

بدعت ستیزی؛ مولّفه‌ای حیاتی در همگرایی علمای اسلامی

باید اذعان کرد رویکرد آیت الله مکارم شیرازی در بدعت ستیزی از جمله شاخصه‌های کلیدی در تحقق اتحاد امت اسلامی و همگرایی روز افزون علمای اسلامی است، وی در فرازی در تقبیح سکوت برخی علمای اسلامی در برابر بدعت‌های گروه‌های تکفیری با یادآوری سبقۀ تاریخی ضرورت بدعت ستیزی گفت:« مگر در منابع اسلامی نیامده است که هرگاه بدعت ها ظاهر گردد بر علما لازم است که علم خود را آشکار کنند و الا از رحمت الهی دور خواهند شد؟ چه بدعتی بدتر از کشتارهای انتحاری؟ آیا بدعتی زشت‌تر و بدتر از این در تاریخ اسلام هست؟ در کجای آیات وروایات و تاریخ اسلام آمده که افرادی مواد منفجره به خود ببنند و خود را منفجر و خود و دیگران را نابود کنند؟ خودشان به جهنم بروند و دیگران را به عنوان شهید به بهشت بفرستند.10

آیا این کار بدعت وحشتناک نیست؟ ‌این سکوت قابل قبول نیست و عذری در پیشگاه خدا ندارید؛ بیاید همگی با عزمی راسخ به مبارزه با این جنایات وحشتاک و هولناک برویم و دین خود را به اسلام و مسلمین ادا کنیم و دشمنان اسلام را ناکام و مایوس سازیم.11

این مرجع تقلید در تبیین رسالت علمای اسلامی در افشای ماهیت پلید جریانات تکفیری گفت: این گروه‌های تکفیری هم به اسلام و هم به مسلمین و هم به بشریت ضربه می‌زنند و وظیفه ما این است در این شرایط انگیزه‌های این گروه منحرف را بررسی کنیم و افکاری را که آن‌ها را به طرف جهنم سوق می‌دهد شناسایی کنیم و آن‌ها را خشک کنیم.12

هم چنین مفسر بزرگ قرآن کریم با تأکید بر ضرورت گفت‌وگوی علمای اسلامی در مواجهه مطلوب و بنیادین در رفع هجمۀ آموزه‌های تکفیری افزود: از بین بردن هجمه‌های وهابیت با وسایل و ابزارهای نظامی و سیاسی ممکن نیست بلکه باید همه تلاش کنیم علمای دینی کنار هم جمع شود و مسائل اعتقادی و اندیشه‌ای که این‌ها مطرح می‌کنند و سبب جذب جوانان می‌شود مورد بررسی قرار گیرد.13

بنابراین علمای اسلام باید دست به کار شده و ریشه‌های اعتقادی آنها را بزنند. باید فریاد زد که اقدامات و فعالیت‌های آنها میانه‌ای با اسلام و قرآن ندارد... باید ریشه‌های فکری این گروه توسط علمای اسلام خشکانده شود، علمای اسلام در اینجا مسئولیت سنگینی دارند نباید سکوت کنند زیرا پیغمبر اکرم(ص) فرموده «هنگامی که بدعت‌ها ظاهر می‌شود عالم باید علمش را اظهار کند و گرنه مشمول لعن الهی خواهد شد» .14

علما باید مرتب با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو داشته باشند چرا که دور نشستن سبب بدبینی و نزدیک نشستن موجب خوش بینی می‌شود.15

همگرایی علمای اسلامی؛ مولفه حیاتی در رفع واگرایی امت اسلامی

تبعات و پیامدهای عدم ارتباط و همکاری علمی و پژوهشی و تقریبی میان علمای مذاهب اسلامی و فقدان تعامل میان فرهنگی میان شیعه و برادران اهل سنت، جامعۀ اسلامی را با بحران‌های عدیده‌ای مواجه ساخته است که تفرقه و انشقاق میان امت واحدۀ اسلامی از جملۀ آن پیامدها است، لذا آیت‌الله مکارم شیرازی گفت: «یکی از علت‏‌های تفرقه، عدم ارتباط با همدیگر است، وقتی با یکدیگر در ارتباط نباشیم، و نسبت به هم شناخت نداشته باشیم حاضر نیستیم با یکدیگر همکاری کنیم»16.

به عنوان نمونه در میان اهل سنّت تبلیغ زیادی می‏شود که شیعه این قرآن مرسوم را قبول ندارد و قرآن دیگری دارد، اگر بیایند و قرآن‌های موجود در مساجد و تفسیرهای ما را ببینند این بدبینی برطرف می‌شود.17

این مرجع تقلید در تبیین چرایی ایجاد تفرقه و اختلاف به نقش مخرب توطئه آفرینی دشمنان اسلام و برخی رژیم‌های وابسته و جریانات تکفیری اشاره کرد و گفت: یکی دیگر از علل تفرقه، آلت دست دشمنان شدن است، چرا که این دشمن است که فعّالیّت کرده و وهّابی‌ها و سنّی‌ها را در مقابل شیعه قرار داده است. برای از بین بردن این توطئه باید ارتباط زیادی بین شیعه و سنی برقرار شود تا منطق ما را بشنوند و از دور قضاوت نکنند. 18

نفی ادعای تحریف؛ مولفه‌ای حیاتی در تقویت اتحاد علمای اسلامی

بی شک آثار و برکات تعامل میان علمای مذاهب اسلامی از زوایای مختلف قابل تحلیل و بررسی است، لیکن نفی توطئۀ تحریف در آموزه‌های دینی شیعه و اهل سنت از جمله مولّفه‌های ارزشمندی است که به نوبۀ خود می‌تواند موجبات همگرایی علمای اسلامی و ارتقای وحدت امت اسلامی را فراهم سازد.

آیت‌الله مکارم شیرازی در تبیین کارآمدی نقش بی بدیل تعاملات میان علمای اسلامی در این مقولۀ گفت: ادعای تحریف، محاربه با اساسی‌ترین رکن اسلام است و متأسّفانه برخی از نابخردان برای اختلاف‏‌افکنی میان مسلمانان و از کار انداختن صدای دلسوزانه منادیان وحدت‏ اسلامی‏، همواره دنبال فتنه‏‌انگیزی بوده و یکی از مسائلی که پیوسته آن و امثال آن را مطرح می‌کنند، اتهام اعتقاد به تحریف قرآن به برخی از مذاهب اسلامی است غافل از آن که با این کار خودشان تقویت نمی‌شوند، بلکه ناخودآگاه قرآن تضعیف می‌گردد و شبهه تحریف در اذهان زنده می‌شود.19

این مرجع تقلید در ادامه گفت: آنچه مسلّم است، این که اکثریت قریب به اتّفاق علمای فریقین تحریف را ردّ کرده‏‌اند و لذا به هیچ مذهبی نمی‌توان نسبت قول به تحریف داد و معتقدان به تحریف قرآن، جماعت قلیلی هستند که با توجّه به ادلّه متقن که اجمالًا به آن اشاره شد، عقیده آنان باطل و قول آنان بی‌اساس است.20

وی در تشریح تحریف ناپذیری کلام وحی گفت: اساساً چگونه دست تحریف گران به سوی کتابی باز می‌شود که از آغاز نزول آن، پیوسته در همه محافل در نماز و غیر نماز قرائت می‌شده و در هر عصر و زمان حافظان فراوانی داشته و حتّی کاتبان وحی را به هنگام نزول تا چهل نفر نوشته‏‌اند و تمام تعلیمات مورد نیاز مسلمانان در آن بوده و هست و به یقین احتمال تحریف در چنین کتابی غیر عاقلانه است.21

وضع قوانین ضد تکفیری؛ در پرتو همگرایی علمای اسلامی

از جمله رویکردهای آیت‌الله مکارم شیرازی در مواجهه مطلوب با جریانات افراطی می توان به وضع قوانین از سوی فقهای مذاهب اسلامی اشاره کرد، این مرجع تقلید در بخش دیگری افزود: گسترش نهضت اصلاح طلبی و استفاده از آرای همه فقها و مجتهدان مذاهب‏ اسلامی‏ و وضع قوانین، بر اساس بهترین آرا و سازگارترین فتواها با مقتضیات و نیازهای زمان22، از جمله مهمترین شاخصه‌ها در همگرایی علمای مذاهب اسلامی است.

لذا این مرجع تقلید با اهتمام روز افزون به اجرای این مقولۀ مهم در مقابله موثر و هدفمند با جریانات تکفیری به ویژه در خصوص کارکردهای کنگره جهانی جریان‌های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام بر استمرار تعاملات میان علمای بزرگ اسلامی تأکید و اظهار کرد: دبیرخانه دائمی این کنگره در یکی از شهرهای مهم جهان اسلام با هدف مبارزه فکری و فرهنگی با جریان تکفیر تشکیل شده و اعضای آن نیز علمایی از موسسات فکری و فرهنگی جهان اسلام باشند که برای ایجاد راه‌حل‌هایی به منظور ریشه‌کن کردن اندیشه‌های افراطی با یکدیگر مشورت کنند.23

سخن آخر

در خاتمه باید گفت مهمترین شاخصه‌های تحقق اتحاد امت اسلامی، با بهره گیری از اندیشه‌های وحدت آفرین آیت‌الله مکارم شیرازی به عنوان منشور جامع همگرایی میان علمای اسلامی عبارتند از:

1. دوری از مسائل سیاسی مورد اختلاف و بحث در مساله تکفیر و غلو از دید فقهی و اسلامی.24

2. عدم طرح هرگونه بحثی در مورد مسائل اختلاف‌انگیز مذهبی حتی در یک کلمه، بلکه باید همه ما دست در دست هم قرار دهیم و تبادل افکار در مورد خطر تندروی و تکفیر داشته باشیم.25

3. احترام به مقدسات همه مذاهب اسلامی.26

پی نوشت‌ها:

1 دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج‏1 ؛ ص329.

2 دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج‏1 ؛ ص158.

3 همان.

4 اعتقاد ما ؛ ص126.

5 اعتقاد ما، ص: 127.

6 بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم‌ شیرازی در دیدار با مسئولین اجرایی کنگره بین‌المللی خطر جریان‌های تکفیری، 2/9/1393.

7 همان.

8.بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی، جلسۀ تفسیر قرآن کریم، شبستان امام خمینی(ره)،حرم کریمه اهل بیت(ع)؛ 1391/5/8.

9 نامه سر گشاده حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی خطاب به علمای جهان اسلام،10/5/1391.

10 همان.

11 همان.

12 بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در کنگره جهانی جریان‌های افراطی و تکفیری، 93/09/02.

13 همان.

14 همان.

15 بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار حسین کاوازویچ رییس العلمای بوسنی وهرزگوین13/3/1394.

16 گفتار معصومین(ع)، ج‏1، ص: 67.

17 همان.

18 همان.

19 دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج‏1 ؛ ص161.

20 همان.

21 دائرة المعارف فقه مقارن، ج‏1، ص: 162.

22 دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج‏1 ؛ ص151.

23 بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم افتتاحیه کنگره بین المللی خطر جریان های تکفیری،2/9/1393.

24 همان.

25 همان.

26 همان.

انتهای پیام