بحران سیاسی سوریه و آرایش جدید نیروهای منطقه ای

در طرح جدید ایران همانند تلاش های مشترک قبلی با برخی از کشورها و نهادهای بین المللی از لزوم آتش بس فوری و ارسال کمک های انسانی به مناطق بحران زده و مبارزه سازمان یافته با گروههای تروریستی و ایجاد بستر لازم برای برگزاری انتخابات سراسری با مشارکت تمام گروههای سیاسی سوری حمایت شده است .در واقع تاکید ایران برای حل بحران، تکرار همان اصل مذاکرات سوری- سوری است. البته نشانه هایی هم از احتمال مذاکرات گسترده میان مخالفین میانه رو و مسوولین سوریه با میانجی گری کرملین وجود دارد.

اخیرا نیز همزمان با فعال شدن دیپلماسی منطقه ای ایران پس از توافق تاریخی وین بر سر مسئله هسته ای با گروه1+5 روسیه نیز به عنوان یکی ازکنشگران اصلی جهانی تمام ظرفیت های سیاسی خویش را برای حل و فصل بحران چندین ساله سوریه بکار بسته است . چنانکه تمایل اردن و کویت و امارات و نیز سفر عادل الحبیر وزیر خارجه عربستان به مسکو برای رایزنی های بیشتر نشانه های از این تغییر است .
در این میان، تنش در روابط مسکو و آنکارا و ریاض بر سر چگونگی سرانجام بحران و ساختار آینده نظام سیاسی سوریه پس از مواضع تند پوتین رهبر کرملین علیه رهبران ترکیه و عربستان با گفتگوهای مقامات طرفین تا حدودی فروکش کرده روسیه تهدید کرده بود که در صورت ادامه حمایت این کشورها از گروههای تکفیری به ویژه داعش و جبهه النصره با ارایه طرح پیشنهادی در شورای امنیت سازمان ملل متحد، در محکومیت این اقدامات مداخله گرایانه تلاش خواهد کرد. این در حالی است که روسها پس از غافلگیری در بحران اوکراین بدنبال انتقام گیری از غرب در جبهه سوریه هم هستند . سوریه ای که تنها پایگاه استراتژیک روسها در خاورمیانه و تداعی گری نواستالژی بازگشت به بازی قدرت و حفظ منطقه نفوذ کرملین است.
در هر صورت، بيش از سه سال از بحران فراگير سوريه مي گذرد و تمام راه حل هاي سياسي و تلاش هاي نهاد بين المللي براي خاتمه  جنگ داخلي سوريه و ايجاد صلح پايدار؛ بدليل منافع متضاد بازيگران منطقه اي و جهاني با ناكامي روبرو گشته است. بطوري كه سياست هاي غرب و محور عربي ضد سوري در تقابل با منافع متحدان بشار اسد يعني روسيه؛ چين؛ ايران و نيز حزب ا.. لبنان قرار داشته و تمام تلاش های آمريكا و عربستان در منطقه بر سر ايجاد تغييرات سياسي تحميلي در سوريه به دليل پايداري حاميان اين كشور و گسست در ائتلاف معارضين دولتي در اتخاذ موضع واحد و نیز ورود عنصر نوظهوری بنام داعش با مانع بزرگ روبرو گشته است.
از ديگر سو؛ استقلال عمل كردهاي سوري و عدم پيوستن به جريان هاي سلفي تندرو و نيز افزايش شكاف ميان ارتش آزاد و جبهه تروريستي النصره و داعش در ادامه نبرد با نيروهاي دولتي نگراني هاي دولت هاي غربي و عربي ضد دولت بشار اسد را دوچندان ساخته است .اين تغيير و تحولات در عرصه نظامي و سياسي سوريه باعث تغيير برخي از استراتژي ها از سوي آمريكا و متحدان منطقه ای آن شده است.
ترکیه از حامیان اصلی گروه تروریستی داعش و جبهه النصره رویکرد دوگانه ای را در پیش گرفته، حملات کور هوایی به برخی از مواضع داعش در سوریه و عراق و تمرکز بیشتر برای تضعیف گروههای کرد در دستیابی به موضع برتر در تحولات سوریه بعد از آزادسازی کوبانی نمونه ای از سیاست های فربیکارانه آنکاراست.
عربستان نیز با تداوم جنگ در یمن و مقاومت حوثی ها روبروست توان جنگیدن در دو جبهه را در خود نمی بینند از دیگر سو، حل و فصل موضوع هسته ای ایران از طریق گفتگو و باطل شدن تز ایران هراسی بر مشکلات سعودی ها در منطقه خواهد افزود .
بنابراین ناکار آمدی گزینه نظامی جدال دیپلماتیک میان طرفین منازعه بر سر بحران سوریه وارد مرحله ای جدیدی ساخته است.
آمریکا برای غلبه بر بحران سیاسی ضمن حفظ فشار بر دولت سوریه و حمایت از گروههای میانه رو به بازی قبلی مبنی بر مشروعیت زدایی از بشار اسد با طرح ادعایی استفاده نیروهای دولتی از سلاح شیمایی بازگشته و تلاش می کند که با ائتلاف سازی جدید و مذاکرات محرمانه با روسیه شرایط بازی را به نفع خویش تغیر دهد.
این در حالی است که ابتكار عمل قبلی دولت روسيه و نيز حمايت ايران از طرح مسكو مبني بر امحاي سلاح هاي شيمايي سوريه به فرايند صلح سازي كمك كرده و بهانه آتش افروزي بيشتر را هم گرفته است .از ديگر سو؛ قبلا نیز بازرسان سازمان ملل متحد از همكاري دولت دمشق براي نابودي سلاح هاي شيمايي ابراز رضايت كردند. در اين ميان، تغيير استراتژي آمريكا با رگه هاي واقع بيني هم همراه شده؛ هرچند تلاش مي شود كه از شخص بشار اسد بر سر ماندن در قدرت در دوره انتقالي صحبت نشود و فقط بر حفظ بخشي از ساختار قدرت فعلي دولت تاكيد گردد . با این وجود، تصور سوریه بدون بشار اسد و استیلای داعش بر سوریه و منطقه همچنان کابوس دردناکی برای دولتمردان کاخ سفید و قاره سبز است.
در چنين شرايطي که قطر نيز به عنوان يكي از اضلاع اصلي حامي گروه هاي مخالف دولت سوريه هم راه خويش را از عربستان جدا كرده و حتي تماس هاي هم با متحد نزديك دمشق يعني حزب ا..لبنان برقرار ساخته است.
خشم و نگراني رياض از تغيير موازنه قدرت در منطقه و آسيب پذيري در قبال مواضع اصولي ايران اين كشور را به اقدامات انتحاري واداشته است . در این مسیر عربستان حاضر شده است امتیازاتی را به را به یکی از رادیکال ترین طرفدران نظام سوریه یعنی روسیه بدهد  البته قصد ریاض نزدیکی به مسکو و تغییر در مواضع آن برای همراهی بیشتر با سیاست های منطقه ای و تضعیف مواضع ایران صورت می گیرد .این معامله دوسویه برای طرفین می تواند ثمر بخش باشد روسیه بدلیل تحریم های غرب با مشکل مالی روبروست بدنبال فروش سلاح های پیشرفته و خروج از بحران اقتصادی است.
شاید نزدیکی ریاض- مسکو در دارزمدت به نفع حل و فصل برخی از بحران ها منطقه از جمله سوریه بیانجامد
بي ترديد آمریکا نیزبا ا ذعان به نا كار آمدي سياست مداخلانه عربستان در امور داخلي سوريه ادامه آن ر ا به ضر رمنافع غرب و متحدان نزديك خود يعني اسراييل مي داند . چرا در شرايط فعلي از ديدگاه غرب آلترناتيو مناسبي براي جايگزيني بشار اسد وجود ندارد و اصرار برتجهيز گروههاي تكفيري و ناديده گرفتن نقش جريانات ميانه رو چون ارتش آزاد در آينده ؛سوريه را به مامن امن القاعده بدل خواهد ساخت . در اين ديدگاه بايد نه شخص بشار اسد بلكه بخشي از ساختار سياسي فعلي حفظ شود .
لذا براي پايان دادن به چرخه خشونت ساختاري در داخل سوريه و مهار بحران ؛ گزينه مطلوب عدم ميدان دادن به گروه هاي تروريستي وابسته به ا لقاعده است كه با انحصار طلبي به د نبال حاكميت برآينده سوريه و انتقام گيري از مخالفين خود هستند .
بحران سوريه معادله چند مجهولي است و حل اين بحران با ا جماع تمام قدرت هاي دخيل امكانپذير است ..لذا دولت اوباما نا چار است که در سياست خارجي نسبت به ايران و سوريه به نوعي تعادل سازي كند . اين درحالي كه پتانسيل ايران براي فايق آمدن برمشكلات داخلي سوريه امر بديهي است. از ديگر سو؛ پذيرش مشروط طرح ايران به نوعی تاييد گر سياست هاي نادرست قبلي مبني بر حمايت از معارضين سوری و تئوري ايجاد خشونت خواهد بود.
ذكر اين نكته ضروري است که برخی از رسانه های صهیونیستی و عربی درتلاش ا ند که بعداز امضای توافق هسته ای وین با تبلیغات رسانه ا ی و دروغ پراکنی ازتغییر مواضع ایران و شکاف میان متحدان سابق منطقه آن از تغییرموازنه قدرت به ضرر خود جلوگیری کنند.
در حالیکه ايران در منطقه از منافع راهبردي خويش هيچ وقت چشم پوشي نخواهد كرد چراكه از لحاظ ژئوپلتيك عمق استراتژيك ايران گسترش يافته و مرزهاي لبنان و سوريه خط مقدم و منطقه نفوذ آن محسوب مي شود . بنابراين هرگونه تلاش براي ناديده گرفتن منافع و علايق ايران از سوي هر كشوري به ويژه در موضوع سوريه با واكنش مناسب روبرو خواهد شد . دراين ميان به غير از عربستان به عنوان رقيب منطقه اي ايران بيشتر كشورهاي عربي با عبور از سیا ست های قبلی مخرب به لزوم تعامل با ایران روی آوردند روسيه به همراه چين نیزبه عنوان دوعنصر اصلي و اثر گذار در بحران سوريه ضمن حمايت جدي از ديا لوگ سياسي حضور سازنده ايران درروند صلح سازي بدون هيچ پيش شر طي ضروري مي دانند .
بي ترديد، راه حل منطقي خاتمه بحران اين ا ست که براي جلوگيري از فجايع انساني و آوارگي كودكان و زنان سوري اقدامات فوري در قبال كاهش خشونت و برقراري آتش بس از سوي سازمان ملل متحد و قدرت هاي جهاني صورت گيرد . گذشت نزديك به چهارسال از بحران خونين سوريه ثابت مي كند که جنگ راه حل سياسي نيست و هيچ كشور و گروهي نمي تواند خود رابرنده اين ترادژي انساني بداند .
طبق نظر اکثر تحلیل گران روابط بین ا لملل تداوم تضاد منافع میان قدرت های منطقه ای( ايران و عربستان) و همراهی اشتراک مساعی طرفین می تواند از تشدید بحران جلوگیری کند .
اختلاف منافع بر سر سوريه ميان ايران و آمريكا و برخي از كشورهاي عربي از جمله عربستان امر پذيرفتني است ولي راه حل آن در گفتگو و مذاكره رودرو است. . دراين مسير ايران از راه حل سوري- سوري با نظارت سازمان ملل متحد و نيز برگزاري انتخابات آزاد با مشاركت تمام گروههاي سياسي حمايت مي كند . ديپلما سي منطقه اي دولت تدبير اميد و اتخاذ سياست تنش زدايي در روابط خارجي پس از توافق وین درحال شکوفا شدن است و تمرکز این دپیلماسی منطقه ای بر حل و فصل سیاسی بحران سوریه شکل گرفته است.