برجام و امنیت ملی

دکتر نوذر شفیعی*

به رغم توصیف های مثبت و منفی که از توافق هسته ای وین موسوم به برجام و همچنین تصویب قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل طی روز ها و هفته ای اخیر توسط تحلیل گران صورت می گیرد، اما به نظر می رسد برنامه جامع اقدام مشترك موسوم به برجام كه در تيرماه 1394 ميان ايران و گروه 1+5 مورد توافق قرار گرفت در مسیر اجرا قرار گرفته و باید انتظار داشت در آینده نزدیک طرفین تعهدات خود را عملی نمایند.

دغدغه ها و ضرورت رعایت ملاحظات امنیت ملی کشور که در واقع عالی ترین سطح مطالبه حاكميت و جامعه ایران است باعث شده تا اکنون این پرسش فرا روی ما قرار گیرد که ملاحظات و اولویت های امنیت ملی کشور در مسیر اجرای برجام چیست؟ در واقع اين پرسش ناظر بر اين فرضيه است كه هنوز در كشور نسبت به برخي ابعاد و آينده برجام ابهامات و پرسش هايي وجود دارد و بنابراين بايد ارتباط برجام با شاخص هاي امنيت ملي دقيق و مشخص شود.

پیش از آن که بخواهیم به پرسش مزبور پاسخ دهیم، ابتدا لازم است چند گزاره زیر را در مورد ماهیت و اهداف برجام مورد توجه قرار دهیم:

1-دستیابی به برجام اجتناب ناپذیر بود؛ چرا که برجام تلاش طرفین برای کاستن از ظرفیت موضوع هسته ای به عنوان بحران امنیتی در روابط طرفین می باشد.

2- اهداف و مطلوبیت های سیاسی و استراتژیک طرفین در شکل دادن به اراده سياسي برای به نتیجه رساندن برجام نقش جدی داشته است.
3- برجام به عنوان دوره انتقالی برای طرفین محسوب می شود.
4-کریدور دوره انتقالی که به منظور شفاف سازی در برجام تعریف شده، از ظرفیت بسیار بالایی برای تقویت بی اعتمادی ها میان طرفین برخوردار است.
5-برجام برای طرفین حاوی فرصت ها و چالشهايي است که هرکدام سعی می کنند کفه فرصت های خود را سنگین تر از دیگری نمایند.
6-سرنوشت برجام و آثار و پیامدهای آن در بلند مدت تحت تاثیر مولفه های دیگر محیطی ( داخلی، منطقه ای و بین المللی) سیال خواهد بود.

توصیف مزبور از برجام بدین معنی است که برجام ارتباط تنگاتنگی با نظريه امنیت ملی ایران دارد و بنابراین از ابعاد و جنبه های مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی باید مورد توجه قرار گیرد:

الف-جنبه سیاست داخلی

برجام از 2 جنبه با سیاست داخلی کشور ارتباط  دارد:

1-تلاش طرف مقابل برای استفاده از برجام به عنوان ابزاری جهت مدیریت سیاست داخلی ایران؛ 2-تلاش ايران برای بهره گیری از فرصت ها و دستاوردهای برجام جهت تقویت اجماع داخلی کشور.
بر این اساس به نظر می رسد مدیریت سیاست داخلی کشور در چارچوب تئوری «الزامات رفتار هوشمندانه و کسب دستاورد در سیاست خارجی و هزینه کرد آن در سیاست داخلی» امکان بهره مندی از فرصت برجام را خواهد داشت.

ب-جنبه سیاست خارجی

بدون شک بحران هسته ای ایران محصول و نتیجه اتهامات سازماندهی شده غرب به منظور مهار استراتژیک ایران در سطوح منطقه ای و بین المللی بوده است. بنابراین آیا می توان اکنون اینگونه فکر کرد که غرب بر اساس برجام قصد دست کشیدن از اهداف فوق را دارد؟

به نظر می سرد در نتیجه برجام برخی ظرفیت ها و پتانسیل های اتهام زنی غرب علیه ایران رنگ باخته اند؛ اما این امر به معنی دست کشیدن غرب از اهداف استراتژیکش در مقابل ایران نیست. حتی ممکن است در نتیجه عدم هوشمندی لازم در مسیر اجرای برجام، غرب با استفاده از ظرفیت های برجام ابزارهای فشار و تهدید بیشتری علیه ایران تولید نماید.

ج-جنبه های اقتصادی

برجام از جنبه های اقتصادی زیر با امنیت ملی کشور ارتباط دارد:
1-تاثیر برجام بر فروپاشی ساختار تحریم ها
2-تاثیر برجام بر تبادلات بازرگانی و اقتصادی کشور با جهان
3-ارتباط برجام با مفهوم اقتصاد مقاومتی

د-جنبه های امنیتی

بيشترين تمركز ديدگاه هاي كارشناسي در مورد جنبه امنيتي برجام بر موضوع تاثير برجام بر قدرت بازدارندگي ايران است. در واقع، برخي معتقدند كه طرف مقابل بر اساس مفاد برجام در صدد كاهش قدرت بازدارندگي ايران در ساير عرصه ها است. با اين وجود، به نظر مي رسد در اين خصوص اختلاف ديدگاه هايي وجود دارد؛ چرا كه برخي معتقدند با توجه به اينكه بر اساس برجام طرف مقابل ديگر امكان اتهام زني به ايران در حوزه سلاح هسته اي را نخواهد داشت، بايد از اين فرصت جهت اثبات قدرت حقيقي باردارندگي ايران استفاده كرد.

در عين حال، آن چه مسلم است اين كه برجام به دليل مسير اجرايي طولاني كه در پيش دارد از قابليت تبديل شدن به اهرمي براي طرف مقابل جهت اعمال فشار و تهديد برخوردار است.

*عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی

4952