عربستان سعودی و استراتژی دستیابی به سلاح هسته‌ای/ تبعات داشتن بمب

خبرگزاری مهر-فاطمه درخشان: عربستان همپنان در حال تلاش برای دستیابی به تسلیحات هسته ای است و  شکی نیست که در توجیه تحرکات هسته ای خود که همچنان در تداوم است فعالیتهای صلح آمیز ایران را به عنوان دستاویزی قرار داده است، شاخ و شانه کشیدن مقامات سعودی در این زمینه و همکاری با فرانسه، روسیه، چین و پاکستان که طی دوره اخیر گسترش پیدا کرده است نشانه ای آشکار از تلاشهای بی وقفه عربستان برای دستیابی به تسلیحات هسته ای است، اما علیرغم تمام این تلاشها تحقق این امر بعید به نظر می رسد.

 «محمد بن نواف بن عبدالعزیز» سفیر عربستان در بریتانیا در مصاحبه  با روزنامه انگلیسی دیلی تلگراف به دولت اوباما هشدار داده بود که کشورش امیدوار است گروه ۱+۵ به یک توافق هسته ای خلل ناپذیر با ایران دست یابد تا مانع دست یابی ایران به سلاح هسته ای شود.

 وی ابراز امیدواری کرد ایران در توافق هسته ای، تعهداتی قوی دهد که به دنبال توسعه قابلیت های هسته ای - نظامی نخواهد بود.

این دیپلمات سعودی گفته بود اگر ایران چنین تعهدی در توافق ارایه ندهد و این توافق بدون تضمین کامل عدم نظامی سازی برنامه هسته ای ایران امضا شود، آن گاه دولت سعودی بر خود فرض می داند که همه گزینه های روی میز خود از جمله توسعه توانمندی های هسته ای - نظامی را به منظور برقراری توازن با ایران به مورد اجرا بگذارد.

به گفته این دیپلمات سعودی اگر ایران چنین تعهدی در توافق ارایه ندهد و این توافق بدون تضمین کامل عدم نظامی سازی برنامه هسته ای ایران امضا شود، آن گاه دولت سعودی بر خود فرض می داند که همه گزینه های روی میز خود از جمله توسعه توانمندی های هسته ای - نظامی را به منظور برقراری توازن با ایران به مورد اجرا بگذارد.

«ترکی فیصل» شاهزاده سعودی نیز  چندی پیش از تمایل ریاض برای گسترش تحرکات هسته ای عربستان درقبال فعالیتهای هسته ای جمهوری اسلامی ایران خبر داده بود.

«جمال خاشقجی» روزنامه نگار کارکشته سعودی که با خانواده آل سعود نیز ارتباط دارد چندی پیش اعلام کرد که عربستان طرحهای بزرگی در زمینه انرژی هسته ای دارد. وی همچنین اذعان کرد که این امکان وجود دارد که از تخصص هسته ای برای تولید بمب و تسلیحات استفاده شود.

«نواف عبید» تحلیلگر سعودی و عضو مرکز بلفر وابسته به مدرسه کندی هاروارد نیز چندی پیش در گفتگو با شبکه سی ان ان اعلام کرد که ریاض تمایل و اراده لازم را برای دستیابی به بمب هسته ای در اختیار دارد.

بلندپروازیهای وزیر دفاع جوان سعودی

محمد بن سلمان  وزیر دفاع و جانشین ولیعهد عربستان که از وی با عنوان هسته اصلی حمله به یمن یاد می شود و تحلیلگران معتقدند این لشگرکشی که تاکنون نتوانسته است دستاورد چندانی به دست بیاورد همه از نفوذ و تاثیر وی در ملک سلمان، پدر پیر و فراموشکار  وی حکایت دارد.

 سفر اخیر وی به روسیه و امضای شش توافقنامه با این کشور نشان از جایگاه وی در سیاست خارجی عربستان دارد. بلندپروازیهای این شاهزاده جوان که به گفته برخی احتمال کودتای داخلی وی برای قبضه قدرت در عربستان وجود دارد، حال به یک تیر و چند نشان تحسین روابط با روسیه رسیده است.

پیش بینی می شود پس از سفرهای اخیر محمد بن سلمان به روسیه و فرانسه، مقدمات سفر وی به آلمان، انگلیس، چین و احتمالا اسپانیا در حال فراهم شدن است، تا بدین وسیله اثبات کند که وی نقشی محوری در نظام حکومتی آل سعود دارد.

دستاوردهای سفر محمد بن سلمان به روسیه و فرانسه

مقامات روسی گفته‌اند، قصد دارند ۱۶ نیروگاه اتمی در عربستان بسازند و بخش اعظم ساخت این نیروگاه​ها با همکاری روسیه انجام خواهد شد. به موجب قراردادی که در سفر محمد بن سلمان به روسیه منعقد شد، عربستان قرار است تانک‌های «تی۹۰» و پدافند موشکی ««اسکندر۴۰۰» از روسیه خریداری کند. طرفین یادداشت تفاهمی هم برای همکاری اقتصادی به ارزش ۱۰ میلیارد دلار امضا کردند. عربستان همچنین قصد دارد چند شرکت کشاورزی روسیه را هم خریداری کند.

 در همین رابطه عبدالرحمان الرئیس، سفیر عربستان در مسکو از آغاز مرحله نوین روابط دو کشور و احتمال مناسبات استراتژیک با روسیه سخن به میان آورد.

[span] در راستای سفر اخیر  محمد بن سلمان به روسیه، سفیر عربستان در مسکو از آغاز مرحله نوین روابط دو کشور و احتمال مناسبات استراتژیک با روسیه سخن به میان آورد.

از سوی دیگر، «اوشاکوف» معاون رئیس جمهوری روسیه هم گفت: سطح روابط عربستان و روسیه به صورت بی​ سابقه​ ای توسعه خواهد یافت. روزنامه روسی «نزاویسیمایا گازتا» هم از قول الکساندر آکسنیونوک، عضو شورای روسیه در امور بین ​الملل می​ نویسد که دیدار پوتین و شاهزاده بن سلمان شانسی برای تصحیح مناسبات و رفع سوء تفاهم و جستجوی منافع مشترک خواهد بود.

برجسته ترین انگیزه های محمد بن سلمان در سفر به روسیه و امضای شش توافقنامه استراتژیک از چند بعد قابل بررسی است، همکاری در زمینه انرژی هسته ای که خود به نوعی منشأ نگرانی سعودیها از توافق میان ایران و آمریکا است از جمله انگیزه های اصلی دیدار اخیر وزیر دفاع عربستان از مسکو(پیش از توافق هسته ای ایران) محسوب می شود.

عربستان با انجام چنین سفری خواستار رساندن پیامی به آمریکا مبنی بر اینکه جایگزینی را برای این کشور در مناسبات خود یافته است و چه بسا عدم همراهی عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان که پیشتر نیز سفیر این کشور در واشنگتن بوده است و گرایش زیادی به آمریکا دارد در سفر جانشین ولیعهد به روسیه شاهدی بر این مدعا باشد.

درواقع سفر محمد بن سلمان به مسکو یک اتفاق نبوده است و حامل پیامها و پیامدهایی است. این شاهزاده جوان سعودی به خوبی می داند که چگونه پادشاه عربستان را با ماجراجوئیهای خود همراه کند. در واقع جنگ عربستان علیه یمن، سیاستهای ریاض در حمایت از تروریسم در سوریه و همچنین مسئله روابط ریاض با مصر و دیگر کشورهای خلیج فارس توسط شخص محمد بن سلمان رهبری می شود.

روابط عربستان و روسیه تاکنون در وضعیت مناسبی قرار نداشت و به دلیل اختلاف مواضع این دو کشور به ویژه در زمینه سوریه تیره و تار بوده است. عربستان هموار ه در پی تغییر مواضع روسیه در قبال سوریه بوده است چنانکه بندر بن سلطان رئیس دستگاه اطلاعاتی عربستان با تطمیع اقتصادی و سیاسی رئیس جمهوری روسیه در پی تحقق این هدف بوده است. ولی تا کنون موفق به انجام این امر نشده است و ضمن اینکه به در بسته از سوی مسکو برخورد کرد، در واقع خشم روسیه را نیز در پی داشت.

پس از گذشت یک سال از این دیدارهای ناموفق که روابط دوجانبه را به سردی کشانده بود وزیر دفاع جوان و کم تجربه ای مثل محمد بن سلمان در راس یک هیئت بلند پایه وارد روسیه شد و با ولادیمر پوتین دیدار کرد.

سفر محمد بن سلمان با استقبال گرم پوتین مواجه شد و همین امر گویای میزان تاثیرگذاری و ایفای نقش وی در تحولات عربستان در دوره کنونی و آینده است.

با این همه، عربستان هم اکنون در شرایط سختی به سر می برد. برخی همپیمانان قدیمی ریاض هم اکنون از ادامه روند گذشته شانه خالی کرده اند که مصر و پاکستان مشخصا از جمله آنها هستند، چنانکه عدم مشارکت این کشورها در ارسال نیروی زمینی برای مشارکت در تجاوز به یمن را در ازای درخواست عربستان، طی ماههای گذشته شاهد بودیم.

حتی برخی اطلاعات به دست آمده تاکید دارند که تلاشهای عربستان برای گسترش همکاریهای استراتژیک هسته ای با پاکستان با استقبال مقامات این کشور مواجه نشده و اسلام آباد ترجیح داد که موضع بی طرفی را در منازعات ریاض- تهران اتخاذ کند.

شکست حزب توسعه و عدالت ترکیه در کسب اکثریت در انتخابات پارلمانی ترکیه نیز ناامیدی اخیر ریاض را دو چندان کرد. چرا که این حزب به رهبری اردوغان رئیس جمهوری کنونی این کشور از همپیمانان اصلی ریاض در حمایت از دو گروه تروریستی جیش الفتح و جبهه النصره در سوریه محسوب می شود.

کاهش قیمت نفت و عواقب آن نیز عربستان را به شدت دچار مشکل ساخت و باعث شد تا عربستان نیمی از درآمدهای خود را در این زمینه از دست دهد چنانکه در تامین بودجه کل ۱۵۰ میلیارد دلاری خود ناتوان شد.

[cite]در نتیجه می توان اهداف سفر اخیر وزیر دفاع جوان و تازه کار عربستان را به مسکو در چند مورد خلاصه کرد؛مسئله هسته ای ایران، همکاری نظامی میان ریاض و مسکو و خرید تسلیحات که در راس آن خرید تانکهای تی ۹۰ وپدافند موشکی اسکندر ۴۰۰  و جنگنده های عمود پرواز، درخواست  از روسیه برای عدم حمایت از دولت سوریه و بشار اسد، مسئله نفت و همکاری در زمینه هسته ای که امضای قرارداد ساخت ۱۶ نیروگاه هسته ای در عربستان با کمک روسیه از جمله دستاوردهای محمد بن سلمان در این سفر بود.اما باید تاکید داشت روسیه زیرکی و مهارت گسترده ای در فهم موقعیت کنونی عربستان و انگیزه های ریاض از این دوستی و نزدیکی دارد. کیاست و زیرکی مقامات روس مانع از این خواهد شد که مسکو همه گزینه های خود را به یکباره در اختیار عربستان قرار دهد.

در نتیجه می توان اهداف سفر اخیر وزیر دفاع جوان و تازه کار عربستان را به مسکو در چند مورد خلاصه کرد؛ مسئله هسته ای ایران، همکاری نظامی میان ریاض و مسکو و خرید تسلیحات که در راس آن خرید تانکهای تی ۹۰ و پدافند موشکی اسکندر ۴۰۰  و جنگنده های عمود پرواز، درخواست  از روسیه برای عدم حمایت از دولت سوریه و بشار اسد، مسئله نفت و همکاری در زمینه هسته ای که امضای قرارداد ساخت ۱۶ نیروگاه هسته ای در عربستان با کمک روسیه از جمله دستاوردهای محمد بن سلمان در این سفر بود.

بدون شک اوضاع منطقه ای در زمان جاری و در عرصه های سیاسی و میدانی در سوریه و عربستان دستخوش تغییر شده و متغییر های جدیدی در این زمینه به عرصه ظهور درآمده است که یکی از این متغیرها جنگ عربستان علیه یمن است که سرآغاز یک سلسله تغییرات ژئوپلیتیکی مهم در منطقه خواهد بود. ریاض نتوانست در یمن قدرت نمایی کرده و موفقیتی کسب کند در همین راستا «مجتهد» فعال سعودی در توئیتر اعلام کرد که محمد بن سلمان در  سفر به روسیه متوسل به این کشور شده تا با میانجیگری، ایران و حوثیها را برای عقب نشینی و توقف جنگ در یمن به نفع سعودیها ترغیب کند.

مجتهد در یادداشت دیگری با اشاره به امتیازاتی که ریاض درقبال خواسته هایش به روسیه خواهد داد اعلام کرد که روسیه تنها درصورت بالا بردن قیمت نفت، امضاء قرارداد تسلیحاتی با عربستان که در زمان ملک عبدالله توافقات اولیه صورت گرفته و در زمان ملک سلمان تحت فشارهای آمریکا تعلیق شده بود و همچنین امضا قرارداد تسلیحات میان مصر و روسیه با پول عربستان اقدام به دادن امتیازهایی به عربستان خواهد کرد.

قرارداد تعلیق شده روسیه و عربستان شامل فروش سامانه موشکی دور برد اس ۴۰۰-خودروهای زرهی-هلی کوپترهای جنگی-تانکهای تی ۹۰ به ارزش بیش از ۱۰ میلیارد دلار و قرارداد تسلیحاتی مصر شامل ۴۸ جنگنده میگ ۲۹ و به قیمت هفت میلیارد دلار است که در زمان ملک عبدالله مراحل پایانی خود را می گذراند اما طی ماههای اخیر تعلیق شد.

اما امتیاز دیگری که روسیه در قبال افزایش قیمت نفت از عربستان در پی دستیابی به آن است، کاهش تولید نفت عربستان خواهد بود، عربستان در راستای اعمال فشار به ایران در زمینه مذاکرات هسته ای و روسیه در زمینه خروج از اوکراین میزان تولید خود را افزایش داده بود اما مسئله کاهش تولید به دلیل افزایش هزینه ها برای ریاض بسیار سخت خواهد بود و بعید به نظر می رسد که با این امر موافقت کند.

با این حال می توان گفت سفر محمد بن سلمان به روسیه به عنوان تلاشی برای ذوب شدن یخ ارتباط میان ریاض و مسکو بود.

تاریخچه تحرکات عربستان برای دسیابی به تسلیحات هسته ای

در سال ۲۰۱۳، معاونت خارجه سازمان مرکزی اطلاعات و امنیت انگلیس(MI۶ ) در خصوص فعالیتهای هسته ای ریاض نوشت که عربستان به محض اینکه اراده کند می تواند یک کشور هسته ای باشد.

در ۲۲ مارس ۲۰۰۲ رونامه یدیعوت آحارونوت با انتشار گزارشی از از رصد پایگاه بسیار بزرگ السلیل در عربستان سعودی در ۵۰۰ کیلومتری ریاض توسط ماهواره ایکونوس خبر داد.

بر این اساس دراین پایگاه که توسط چینیها ساخته شده بود بین ۳۰ تا ۶۰ موشک بالستیک وجود داشته و این در حالی است که برخی منابع نیز اعلام کردند که ۱۲۰ موشک در آن قرار دارد به علاوه یک پایگاه هوایی شامل ۲۵ جنگنده از نوع تورنیدو برای حمایت از این پایگاه وجود داشت و هشت تورنیدو همواره برای محافظت از این پایگاه در آُسمان آن در پرواز بودند.

در سال ۱۹۸۰ عربستان از فضای موجود در منطقه سوء استفاده کرده و در بحبوحه جنگ میان ایران و عراق از یک سو و جنگ میان شوروی و افغانستان از سوی دیگر و جاسوسی سیا از این کشورها عربستان اقدام به امضای قرارداد تسلیحاتی به ارزش ۳.۵ میلیارد دلار با دولت چین جهت خرید موشکها (css-۲) وایجاد پایگاهی برای آن به امضا رساند چنانکه حدود ۱۰۰۰ مهندس چینی برای آموزش افسران سعودی برای استفاده از این تسلیحات در عربستان حضور پیدا کردند.

در سال ۱۹۸۸ این مسئله توسط رسانه های آمریکایی فاش شد و آمریکا خواستار توضیح ریاض در این خصوص شد، عربستان نیز اعلام کرد که این تسلیحات تنها با هدف حفاظت از امنیت ملی عربستان خریداری شده  و به تسلیحات غیر متعارف دسترسی ندارد و هیچ خطری برای اسرائیل محسوب نمی شود و تنها به کلاهکهای انفجاری دسترسی دارد.

تلاشهای آمریکا برای بازرسی جهت حصول اطمینان برای عدم وجود تسلیحات هسته ای در این موشکها تداوم داشت و عربستان و چین قاطعانه با هرگونه بازرسی در این خصوص مخالفت کردند کم کم این مسئله به تهدیدی بزرگ برای تیره و تار شدن روابط عربستان و آمریکا تبدیل شد چنانکه ریاض تهدید به قطع روابط دیپلماتیک خود با آمریکا و عدم ارسال نفت به این کشور و همپیمانانش کرد.

این امر موجب تغییر موضع آمریکا در اصرار خود برای بازرسی از تاسیسات موشکی عربستان شد. ملک فهد پادشاه وقت عربستان نیز متعهد شد که عربستان هیچ نوع تسلیحات غیر متعارفی را علیه کشورهای دیگر به کار نبندد و اسناد و توافقنامه هایی را در این زمینه امضا کرد.

در سال ۱۹۹۰ این تسلیحات به کل تحت سیطره عربستان قرار گرفت با این حال این کشور با شلیک این موشکها به عراق طی جنگ اول خلیج فارس مخالفت کرد.

در آگوست سال ۱۹۹۴ دیپلمات سعودی «محمد الخلیوی» با کناره گیری از سمت خود در سازمان ملل به اپوزسیون عربستان پیوست و خواستار پناهندگی سیاسی در آمریکا شد و آمریکا نیز با تسلیم وی به عربستان مخالفت ورزید اما الخلیوی پیوسته وحشت ترورش را توسط عربستان در هر جای دنیا داشت و به طور پنهانی زندگی می کرد.

بعدها سیا با همکاری الخلیوی فاش کرد که عربستان در برنامه دستیابی به تسلیحات هسته ای دست دارد.

بعدها سیا با همکاری الخلیوی فاش کرد که عربستان در برنامه دستیابی به تسلیحات هسته ای دست دارد.در سال ۱۹۹۸ پس از وارد شدن پاکستان به عرصه هسته ای، عربستان هرگونه همکاری را با این کشور در زمینه مسائل هسته ای رد کرد و این در حالی است که ریاض از حامیان اصلی برنامه هسته ای پاکستان به شمار می آمد و مبالغ زیادی را برای گسترش صنعت هسته ای پاکستان پرداخت کرده بود.

در سال ۱۹۹۹ عبدالقدیر خان دانشمند پاکستانی و ملقب به پدر بمب هسته ای به عربستان رفت. از آن زمان دولت عربستان درپی موشکهای پیشرفته تر از آنچه که از چین خریداری کرده بود بر آمد.

درواقع عربستان از پاکستان انتظار داشت تا حامی اصلی این کشور در زمینه تسلیحات هسته ای باشد و این در حالی است که دو کشور عربستان و پاکستان همواره هرگونه توافق در زمینه تسلیحات هسته ای را رد کردند.

همچنین در سال ۱۹۹۸ که پاکستان از سوی آمریکا تحریم شده بود عربستان به طور گسترده از پاکستان حمایت می کرد.

بازديد سلطان بن عبدالعزيز آل سعود، وزير دفاع وقت عربستان سعودي، در سال‌هاي ۱۹۹۹ و ۲۰۰۲ از مرکز تحقيقات هسته‌اي پاکستان مهر تأييدي بر نزديکي روابط نزدیک دو کشور در زمینه هسته ای و حمایت ریاض از پاکستان بود.

عبدالقدير خان، دانشمند پاکستاني، از سوي سازمان‌هاي اطلاعاتي غربي به فروش دانش اتمي و سانتريفوژهاي غني‌سازي اورانيوم به ليبي و کره شمالي متهم شد. همچنين گفته مي‌شود که عبدالقدير خان نقشه ساخت سلاح اتمي چيني‌ها را در اختيار اين کشورها قرار داده است. اين نقشه براي کلاهکي طراحي شده بود که بتواند روي موشک CSS-۲، يعني همان موشکي که به عربستان فروخته شد، سوار شود. با توجه به اين شواهد، در همان دهه ۱۹۹۰ هم ادعاهايي درباره توافق اتمي عربستان و پاکستان مطرح شد، اما مقامات سعودي اين ادعاها را تکذيب کردند. آنها خاطرنشان کردند که کشورشان پيمان منع گسترش سلاح‌هاي اتمي را امضا کرده، و با اشاره به اينکه اسرائيل چنين سلاح‌هايي در اختيار دارد، خواهان ايجاد خاورميانه‌اي عاري از سلاح‌هاي اتمي شدند.

تحويل بمب اتمي به يک دولت خارجي مي‌توانست دشواري‌هاي سياسي بزرگي براي پاکستان ايجاد کند و اين کشور را با بانک جهاني و ديگر اعطاکنندگان کمک‌هاي مالي دچار مشکل کند. همين امر باعث ايجاد بدبيني نسبت به ادعاهاي اوليه شد.

در پایان باید تاکید کرد که عربستان، یکی از کشورهایی است که بیشترین توقعات را از مذاکرات هسته ای ایران مطرح کرده است، در واقع ریاض که خود را در صحنه رقابت با ایران در زمینه های فناوری و علمی بسیار عقب افتاده می بیند، تمایلی ندارد برنامه هسته ای ایران مشروعیت بین المللی به خود بگیرد.

 با این حال بعید به نظر می رسد که دولتمردان رژیم آل سعود در کوتاه مدت درپی دستیبابی به تسلیحات هسته ای باشند. چرا که در این صورت با دو چالش اساسی یعنی تیره و تار شدن روابط با آمریکا و از دست دادن ضمانتهای امنیتی این کشور در قبال عربستان و همچنین از بین رفتن ضمانت بازدارندگی ایران از تسلیحات هسته ای است.