معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم: در دانشگاه ها هیچ تشکل اصلاح طلبی نداریم

دکتر سید ضیاء هاشمی، با بر سر کار آمدن دولت یازدهم سمت اجرایی پذیرفت و به وزارت علوم آمد تا فرمان مدیریت فرهنگی و اجتماعی این وزارتخانه را به دست بگیرد؛ کسی که در عرصه دانشگاه و نزد دانشگاهیان آدم ناشناخته ای نیست. هاشمی پیش از این رئیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران بوده و در کمیسیون‌های مختلفی نیز عضویت داشته است. او دکترای جامعه شناسی از دانشگاه تهران دارد و هم‌اکنون نیز دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران است. بیش از سه ماه از درخواست ما برای مصاحبه با او می‌گذشت و دیگر به این گمان افتاده بودیم که شاید درخواست ما از دستور کارش خارج شده و قرار نیست رو در رویش بنشینیم و از دانشگاه و دانشجو و فضای سیاسی و شرایط فرهنگی دانشگاه در این ایام بپرسیم و پاسخ بشنویم؛ اما درخواست مصاحبه ما بالاخره به هدف اجابت رسید و فرصتی برای گفت و گو فراهم آمد،  فرصتی که  بالاخره دست داد و ماحصل آن، شده است آنچه که می‌خوانید.

آقای دکتر! می‌خواهم گفت‌و‌گو را با رویکرد فرهنگی وزارت علوم در دوره وزارت آقای فرهادی آغاز کنم، از این رویکرد بگویید؟

وزارت علوم بخشی از دولت تدبیر و امید است و دولت هم توجه خاصی به فعالیت‌های فرهنگی دارد. طبیعتاً دانشگاه‌ها هم هماهنگ با دولت و البته وزارت علوم فعالیت می‌کنند. در پاسخ به سؤال شما باید بگویم که مشی کلی وزارت علوم در حوزه فرهنگی در دانشگاه‌ها تغییرخاصی نکرده است. نگاه وزارت علوم در حوزه فرهنگی به دانشگاه‌ها بر پایه نشاط و پویایی فضای دانشگاهی است؛ از آنجا که این دولت، دولت اعتدال است، نگاه وزارت علوم نیز در دانشگاه‌ها مبتنی بر پرهیز از افراط و تفریط است. ما گمان می‌کنیم اعتماد به دانشجویان و اعتماد به استادان بهترین راه برای حرکت در مسیر اعتدال در بدنه دانشگاه است البته بارها  هم اعلام کرده‌ایم مسئولان وزارت علوم مخالف افراط و تفریط در دانشگاه هستند.

اشاره کردید که  وزارت علوم معتقد به پویایی و شادابی در دانشگاه است؛ اما گویا این پویایی برای برخی از تشکل‌ها وجود ندارد. بعضی از تشکل‌های دانشجویی اصلاح‌طلب می‌گویند برای تشکیل اتحادیه دانشجویی و فعالیت در دانشگاه مشکل دارند. آنان معتقدند وزارت علوم در این باره مقاومت می‌کند؟

بدون شک ما جانبداری خاصی از تشکل‌ها نداریم، هر گونه اتهامی از ناحیه هر کدام از تشکل‌ها به وزارت علوم زده شود ما قبول نداریم و البته رد می‌کنیم. وظیفه قانونی ما این است که جانبداری نسبت به جریان‌های مختلف فکری در دانشگاه‌ها نداشته باشیم. علتش هم این است که قانون ما را ملزم کرده است که انواع فکر‌ها و تشکل‌ها با رویکردهای مختلف در دانشگاه وجود داشته باشد، البته هر تشکلی باید دارای شرایط قانونی باشد.

هم‌اکنون اتحادیه دانشجویی اصلاح‌طلب در دانشگاه‌ها داریم؟

ما اتحادیه تشکل‌های اصلاح‌طلب در دانشگاه نداریم و رد هم نمی‌کنم که نداریم؛ اما معنایش این نیست که ما نمی‌خواهیم این اتحادیه دانشجویی اصلاح‌طلب تشکیل شود. ما مانع فعالیت آنها نشده‌ایم و راه را برای همه گروه ها باز گذاشته‌ایم. ما درخواستی برای تشکیل این اتحادیه دریافت نکرده‌ایم و باید اعلام کنم وزارت علوم هم نمی‌تواند  رأساً اتحادیه تشکیل دهد. همه می‌دانند، تشکل‌هایی که دولت ساخته موفق نیست و با اقبال دانشگاهیان مواجه نمی‌شود.

اما برخی از تشکل های دانشجویی بر این باورند که درخواست را داده‌اند، اما گویا مقاومتی برای تشکیل نشدن این اتحادیه وجود دارد؟

بنده تاکنون هیچ تقاضای رسمی برای تشکیل اتحادیه نداشتم. با این حال مسئولیت تأیید درخواست بر عهده ما است و ما هم باید تلاش کنیم تا موانع را برطرف کنیم. در نگاه ما مانعی برای شکل‌گیری این اتحادیه وجود ندارد. ما از تشکیل هرگونه اتحادیه در چارچوب قانون حمایت می‌کنیم. هم‌اکنون هم به دنبال این موضوع هستیم که اتحادیه کانون‌های دانشجویی را تأسیس کنیم. زمینه کار را مسئولان وزارت علوم فراهم می‌کنند، اما خود دانشجویان باید دنبال کار باشند که اتحادیه سراسری تشکیل دهند. اجرای قانون به‌عنوان فصل‌الخطاب به نفع همه است. دوستان که می‌گویند، اتحادیه‌ای تشکیل نشده است، باید بدانند که قانون مواردی را مشخص کرده است و از ما نخواهند قوانین را زیر پا بگذاریم. البته متقابلاً برخی از افراد یا نهادها هم این توقع را دارند، که ما مانع شکل‌گیری اتحادیه شویم. این نگاه به ضرر همگان است. ما معتقدیم همه تشکل‌ها با رویکردهای مختلف باید در دانشگاه‌ها وجود داشته باشند، به شرطی که فعالیت آنها در چارچوب قانون باشد. تمام دوستان در تشکل‌ها بدانند ما به قوانین موجود عمل می‌کنیم و در تفسیر قانون تابع سلیقه‌های گوناگون نیستیم اما ممکن است برخی افراد با سلیقه خودشان تفسیرهایی داشته باشند البته قوانین شفاف است. ملزم هستیم که حمایت‌های لازم را از همه دیدگاه‌ها داشته باشیم. در سطح دانشگاه‌ها هم از همکاران خواسته‌ایم که سختگیری برای تشکل‌ها نداشته باشند و از آنها حمایت کنند.

آقای روحانی بارها در دانشگاه حاضر شدند و درباره پویایی سیاسی فضای امنیتی در دانشگاه‌ها سخن گفتند. با این حال برخی از دانشجویان معتقدند کمتر به این سخنان رئیس جمهوری توجه شده است; از سوی دیگر برخی از منتقدان وزارت علوم بر این باورند که هنوز نگاه امنیتی در برخی فضاهای دانشگاهی وجود دارد، با توجه به اینکه رویکرد رئیس جمهوری در دانشگاه‌ها آزادی عمل دانشجو است.

وزارت علوم بخشی از بدنه دولت است بنابراین ملزم به رعایت دیدگاه‌های رئیس جمهوری است. مسئولان وزارت علوم باید دیدگاه‌ها و نظرات رئیس جمهوری را تأمین کنند. رئیس دولت وقتی دیدگاهی را مطرح می‌کند این بدان معناست که این دیدگاه به‌عنوان دیدگاه دولت لازم الاجراست. این خطرناک است که رئیس دولت دیدگاهی را در دانشگاه داشته باشد اما بدنه دولت آن را اجرا نکند؛ بنابراین ما هم اعتقاد داریم که خواسته رئیس‌جمهوری باید در دانشگاه اجرایی شود، اما این موضوع به این معنا نیست که کسی حق ندارد سیاست‌های وزارت علوم یا نظرات رئیس جمهوری را نقد کند. ما این حق را به همگان می‌دهیم که ما را نقد کنند. رئیس جمهوری هم دیدگاهش همین است که منتقدان دیدگاه‌های دولت و وزارت علوم را نقد کنند؛ نقدی که بر مبنای اخلاق و قانون باشد. همه توجه کنند که سیاست‌های کلان نظام از سوی رهبر معظم انقلاب تعیین می‌شود. سیاست‌های اجرایی کشور را هم رئیس جمهوری و مجموعه دولت مشخص و اجرا می‌کنند همانگونه که وزارت علوم سیاست و چارچوب‌ها را مشخص و به دانشگاه ابلاغ می‌کند بنابراین صراحتاً اعلام می‌کنم هیچ مدیری حق ندارد در دانشگاه سلیقه‌ای رفتار کند. قطعاً سیاست دولت این است که دانشگاه نباید امنیتی باشد. این موضوع فقط دیدگاه رئیس جمهوری نیست بلکه رهبر معظم انقلاب هم این دیدگاه را دارد. ما با امنیتی کردن دانشگاه‌ها بشدت مخالفیم، بسته شدن فضای دانشجویی و دانشگاهی طبق سیاست‌های دولت و نظام نیست. این موضوع را بارها اعلام کرده‌ایم، کسانی که فکر می‌کنند با روش‌های امنیتی می‌توانند دانشگاه را اداره کنند سخت در اشتباه هستند. به اعتقاد ما آنها نه تنها خدمت به نظام نمی‌کنند بلکه ناخودآگاه به نظام هم ضربه می‌زنند. بنابراین هیچ‌کس حق ندارد رویکرد امنیتی را در دانشگاه‌ها به وجود آورد. با این حال در مقام عمل برخی از دانشگاهیان بر این باورند که هنوز نگاه امنیتی وجود دارد، اما این موضوع نگاه سلیقه‌ای فرد است. جالب اینجاست که هم تشکل‌های اصلاح‌طلب و هم تشکل های  اصولگرا بر این باورند که در برخی از دانشگاه‌ها برای فعالیت دانشجویان نگاه‌های انقباضی وجود دارد. مسئولان وزارت علوم تفاوتی بین هیچ تشکل و دانشگاهی قائل نیستند. هر دو جریان فکری حق دارند در چارچوب‌های قانونی فعالیت کنند. از سوی دیگر بخشی از همکاران ما در دانشگاه در حوزه‌های مختلف والبته ممکن است که از بدنه دانشگاه هم نباشند آنها فکر می‌کنند برای دانشگاهیان دلسوزی می‌کنند بنابراین اشکالاتی در این باره وجود دارد و باید هم رفع شود معتقد نیستم که هم‌اکنون هیچگونه اشکالی در دانشگاه نداریم. اما باید اعلام کنم که فضای دانشجویی بهتر از سال‌های گذشته شده است. بنده با قاطعیت اعلام می‌کنم که فضای دانشگاه‌ها و پویایی دانشجویی نسبت به چند سال قبل بهتر و بیشتر شده است.

چه نشانه‌ای وجود دارد؟

نخست اینکه تنوع تشکل‌های سیاسی بیشتر شده است، درست است که در سطح اتحادیه‌ها هنوز کاری انجام نگرفته است و این هم علت دارد چرا که 20 تشکل دانشجویی باید خواستار تشکیل اتحادیه سراسری شوند که این تقاضا وجود نداشته است. اما در سطح تشکل‌های دانشجویی پویایی خوبی داشتیم، البته چند تقاضا هم بوده که به علت مباحث قانونی موردتأیید قرار نگرفته است. این موضوع هم مربوط به دانشگاه است و ما هم در امور دانشگاه دخالتی نداریم مگر اینکه ضرورت ایجاب کند. علاوه بر این در انتشار نشریات دانشجویی هم رشد خوبی داشته‌ایم. به طور مرتب نشریات جدید در حال انتشار هستند. امسال تعداد تشکل‌هایی که در انتخابات مدیران مسئول نشریات دانشجویی شرکت داشتند بیشتر از سال قبل بود. آمارهای ما می‌گوید امسال تعداد مدیران مسئول بالای 150 نفر بود در حالی که در سال گذشته حدود 90 نفر در انتخابات مدیران مسئول شرکت کردند. در مورد تجمع‌های دانشجویی هم گزارش‌هایی داریم که مناظره ها و همایش‌های دانشجویی افزایش پیدا کرده است. گزارش‌هایی که از ناحیه نهادهای امنیتی آمده است نشان می‌دهد تعداد تجمع‌ها، دانشجویی نسبت به سال‌های قبل بسیار بیشتر شده است، البته این موضوع موجب نشده که تنش‌های دانشجویی در دانشگاه‌ها بیشتر شود. این موضوع نشان می‌دهد که اعتماد به دانشگاه جواب می‌دهد. البته اگر قانون شکنی در دانشگاه ببینیم جلوی آن می‌ایستیم. از همین تریبون اعلام می‌کنم در تجمع‌ها، تشکل‌های دانشجویی، نشریات هیچ نگاه امنیتی نداشتیم، البته کرسی‌های آزاد اندیشی هم این روزها بیشتر و بهتر از قبل برگزار می‌شود. از گذشته آمارهای مختلفی درباره کرسی‌های آزاد اندیشی اعلام می‌شد. این مواردی که در سال‌های گذشته درباره کرسی‌‌ها اعلام شد کرسی‌های آزاد اندیشی نبود. مثلاً در سال 92 اعلام شد که در 500 دانشگاه‌ کرسی آزاد اندیشی داریم، بنده عرض کردم که اینها کرسی آزاداندیشی نیست. این بدان معنا نیست که همکاران بخواهند آمارسازی کنند بلکه مصداقی که برای کرسی‌های آزاداندیشی مطرح می‌شود این نیست که در دانشگاه‌ها داریم. در کرسی‌های آزاد اندیشی باید تضارب آرا وجود داشته باشد اگر اختلاف نظر بین دانشگاهیان در این کرسی‌ها وجود نداشته باشد این کرسی‌ها دیگر آزاداندیشی نیست. کرسی آزاداندیشی وقتی کارکرد خوبی دارند که دیدگاه‌های مختلف درباره موضوعی وجود داشته باشد. با این حال هم‌اکنون یک مشکل در این کرسی‌ها وجود دارد و آن اینکه دانشجویان و استادان احساس امنیت کافی را در این کرسی‌ها ندارند.

واقعاً چه تضمینی وجود دارد که دانشجو در این کرسی‌ها آزادانه حرف بزند و ستاره دار نشود یا استادی بازنشسته اجباری نشود؟

هم‌اکنون آیین‌نامه‌ها و قوانین کرسی‌های آزاد اندیشی به ما می‌گوید اگر دانشجو یا استادی دیدگاهش را در این کرسی‌ها بیان کند هیچ نهادی حق ندارد آنها را بازخواست کند. با این حال یک ماده قانونی جدید به کمیته اسلامی شدن دانشگاه‌ها برده‌ایم که دانشگاهیان مصونیت قضایی هم داشته باشند که این قانون ضمانت و حمایت بیشتری برای برگزارکنندگان کرسی‌های آزاد‌اندیشی فراهم می‌کند. امیدوارم این قانون بزودی تصویب و به دانشگاه‌ها اعلام شود. ما بارها اعلام کردیم که خواهان مصونیت‌ قضایی و سیاسی برای شرکت‌کنندگان درکرسی‌های آزاد‌اندیشی هستیم، البته این موضوع تا حد زیادی تأمین شده است. هم‌اکنون هم دانشگاهیان احساس امنیت بیشتری در دانشگاه‌ها دارند ضمن آنکه بعد از اتفاقات دانشگاه شیراز ما جلسات مفصلی با وزارت کشور و مجموعه‌های امنیتی داشتیم و خوشبختانه درباره موضوعات و اتفاقات دانشگاه به تفاهمی هم رسیده‌ایم. همگان بر این نکته توجه داشته‌اند که باید به سمت احساس امنیت در دانشگاه حرکت کنیم. البته برخی‌ها نگران این هستند که عده‌ای سوء‌استفاده گر دانشگاه را به‌هم بریزند و تنش ایجاد کنند، ما مخالف این موضوع هستیم و معتقد به حفظ فضای آرام در دانشگاه هستیم. ما اعتقاد داریم حفظ آرامش در دانشگاه از طریق خود دانشگاهیان ایجاد می‌شود. نگاه سلبی و امنیتی در دانشگاه جواب نمی‌دهد. ما می‌خواهیم نگاه مشارکت جویانه را جایگزین نگاه کنترلی کنیم.

خیلی از دانشجویان در کرسی‌های آزاد‌اندیشی برچسب سیاسی کاری می‌خورند، چه تضمینی وجود دارد که این قوانین اجرایی شود؟خود شما خوب می‌دانید که برخی نهادها قوانین اینچنینی را زیر پا می‌گذارند؟

باید این راه را پیش ببریم چرا که راه دیگری نداریم. بنده نمی‌توانم از یک جایی همدلی و مشارکت را وارد دانشگاه کنم. همدلی که مورد تأکید همگان است را نمی‌توان از جایی وارد کرد. ایده‌آل‌های ما یک شبه ایجاد نمی‌شود، ما باید تمرین کنیم. باید برای رسیدن به این موضوع هزینه بپردازیم. این موضوع برای من مدیر، دانشجو، استاد و تشکل‌های دانشجویی هزینه‌بر است. دیدگاه‌ها در دانشگاه متفاوت است، وقتی در فلان دانشگاه یک نهادی آمده و دانشجو و استاد را محدود می‌‌کند. می‌گوییم چرا؟ می‌گوید دغدغه کشور را دارم، از نگاه خودش نگران فضای دانشگاه است و از سر دلسوزی این کار را انجام می‌دهد در نهایت باید تلاش کنم و به او بگویم که آرامش دانشگاه در گرو جلب اعتماد و مشارکت دانشگاهیان است. باید برایش توضیح دهیم که برخوردهای سلبی و کنترلی برای ما هزینه داشته است. دولت باید تلاش کند که به این افراد بفهماند اگر خواستار پیشرفت علمی هستیم راهی نداریم برای اینکه با حداکثر انگیزه دانشگاهیان حرکت کنیم. اگر دانشجو و استاد حس کند در دانشگاه نمی‌تواند حرف بزند منزوی می‌شود که این برای دانشگاه خطرناک است.

بعضاً مشاهده می‌شود که در برخی مناظره‌ها تنش‌هایی ایجاد می‌شود، حتی درگیری‌ها به بیرون از دانشگاه هم کشیده شده است. مثل اتفاقی که مدتی پیش برای آقای مطهری در فرودگاه افتاد. برای اینکه کمتر شاهد این موضوعات باشیم چه برنامه‌ای دارید؟

شخصاً در قضایای شیراز از همان ساعات اولیه درگیر موضوع بودم. این موضوع خارج از حریم دانشگاه بوده است و ما ساحت فضای دانشجویی را مبرا از این گونه رفتارهای خشن و هنجارشکن می‌دانیم. هیچ تشکل دانشجویی این رفتار را تأیید نکرد که یک نماینده مجلس مورد حمله یا تهدید قرارگیرد. در درون دانشگاه با اینکه دانشجویان ساعت‌ها معطل شدند تا سخنرانی برگزار شود ما شاهد درگیری نبودیم. البته بعد از قضایای شیراز مکاتبات بسیاری را با دستگاه‌های مختلف داشتیم، متأسفانه نمی‌توانم محتوای مکاتبات را مطرح کنم به علت آنکه مسأله محرمانه است. گزارش‌های مختلفی برای دستگاه‌های قضایی و امنیتی ارسال کردیم. اتفاقات و قضایای دانشگاه شیراز موجب شد تا جلساتی با حضور دستگاه‌های مختلف امنیتی برگزارشود تا بتوانیم آیین نامه تأمین امنیت فعالیت دانشگاهی را به شکلی کارآمدتر بازنگری کنیم. در تدوین این آیین نامه تصمیم داریم به تأمین امنیت دانشگاهیان ، سخنرانان و میهمانان بیشتر توجه کنیم. اینکه نهادها و دستگاه‌های مختلف برای تأمین امنیت میهمانان دانشگاه در بیرون و داخل دانشگاه چه وظایفی را برعهده دارند. همین‌طور در این آیین نامه وظایف دانشگاه را در قبال میهمان‌ها و سخنران‌ها تشریح خواهیم کرد و در سوی دیگر مدیریت امنیتی شهرها را نیز وارد عمل خواهیم کرد که به دانشگاه‌ها در زمینه تأمین امنیت میهمان‌ها کمک کنند. هنجارشکنی و افراط و تفریط را در فضای دانشگاه به هیچ عنوان قبول نداریم. همه قبول داریم کسانی که به آقای مطهری در فرودگاه حمله کردند قانون شکن بودند و این موضوع ربطی به دانشجویان ندارد همان طور که شاهد بودیم بسیج دانشجویی و تشکل‌های مختلف دانشگاه شیراز هم موضوع را محکوم کردند.

۴۷۲۳۷