توافق هسته‌ای نزدیک است؛ اتفاقی که می‌تواند الگوی جهان شود

دور جدید مذاکرات هسته ای ایران با گروه کشورهای 1+5 تقریبا از بدو شروع فعالیت دولت تدبیر و امید و بیش از بیست ماه است که آغاز شده و پس از عبور از ژنو با توافق بر روی برنامه اقدام مشترک در ژانویه 2103 و ادامه مذاکرات در وین و نیویورک و لوزان و تمدیدهای متناوب 4 ماهه و 7 ماهه و صدور بیانیه لوزان در مارس 2015 اینک به نقطه پایانی خود نزدیک می‌شود و حداکثر تا سه روز دیگر وتاصبح روز پنجشنبه 18 تیرماه باید تعیین تکلیف گردد.

تقریبا چشم اکثریت جهان به نتیجه این بازی که در مقام شبیه سازی آمیزه ای از چند نوع مسابقات ورزشی در آن دیده میشود دوخته شده است. البته ازآنجا که طرفها مقرر کرده اند بازی با نتیجه تقریبا مساوی برد-برد خاتمه یابد بازیگران بامحدودیتهایی مواجه شده اند.

برغم اینکه مذاکرات در وین تعیین تکلیف خواهد شد اما با سفر اخیر آمانو دبیرکل سازمان بین المللی انرژی اتمی به ایران و دیدار با رییس جمهور و دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان و متعاقبا سفر هیاتی از آژانس به سرپرستی معاون آمانو به تهران در روز دوشنبه 15 تیر جهت تعیین چگونگی روند بازرسی ها بویژه بازرسی از اماکن نظامی به نظر میرسد در دو روز پایانی مذاکرات سرنوشت مذاکرات وین درتهران تعیین خواهد شد.

در صورت موفقیت این مذاکرات که از احتمال زیادی نیز برخوردار است مزید بر حل بحران هسته ای ایران بعنوان یکی از چالشهای خاورمیانه ای مطرح برای غرب، فرصتهای جدیدی نیز در رفع سایر تنشهای موجود در منطقه بویژه در مسیر مبارزه با تروریسم در دسترس قرار خواهد داد.

توافق جامع هسته ای باتوجه به روندطی شده در مسیر مذاکرات به آن و نیز میزان مشارکت دیپلماتهای کشورهای ذی مدخل در آن و همینطور شیوه حل مشکل و محتوای توافق حاصله، میتوان گفت مدل جدیدی برای حل و  فصل بحرانهای جهانی را منصه ظهور رسانده است که در آینده می‌تواند در جهت حل و فصل سایر بحرانهای عارض شده در نظام بین الملل اعم ازهسته ای و غیر هسته ای بکار گرفته شود که از این منظر بعنوان عرفی که میتواند به قانونی در فرایند حقوق بین اللملی تبدیل شود، مطرح گردد.

بویژه آنکه حل بحران هسته ای ایران از طریق صلح آمیز و بدون توسل به اقدام نظامی که در قبال برخی کشورها من جمله عراق صورت گرفت و در شرایطی که ذیل بند هفتم منشور سازمان ملل متحد قرارگرفته است، برای نخستین بار است که عینیت می یابد.

به عنوان مثال توافق 1+5+1 در خصوص ساز و کار "کمیسیون نظارت بر اجرای توافق هسته‌ای " که ساز و کار تشکیل آن به عنوان یکی از اسناد الحاقیه توافق جامع در بیست صفحه تهیه شده و پس از اعلام حصول توافق منتشر خواهد شد، به نوبه خود مدل جدیدی از نظارت بر عمل به تعهدات بین المللی را ارایه میدهد که شاید بتواند نقش شبه شورای امنیت سازمان ملل رابدون برخورداری اعضای شورای امنیت از حق وتو را در حل سایر بحرانهای جهانی ایفا نماید.

در چارچوب این کمیسیون، ایران نیز همچون سایر اعضای مذاکره کننده به عنوان یکی از طرفین دعوا، از اختیار و اقتدار لازم هم در دعاوی مطرح علیه خود و هم پیگیری دعاوی خود در قبال سایر اعضا به صورت مستقل برخوردار خواهد بود.

لازم به ذکراست که بر طبق سند لوزان، آژانس بین المللی انرژی اتمی، تنها وظیفه راستی آزمایی اقدامات و تعهدات ایران در متن برجام را بر عهده دارد، ولی نمی تواند بصورت مستقل در خصوص نقض تعهدات ایران، رأیی صادر کند.

یکی از دغدغه‌های تیم ایرانی و طرف مقابل در طول مذاکرات همواره این بوده که در صورت نقض تعهدات هر یک از طرفین در طول اجرای برجام، چه نهادی وظیفه ارزیابی و صدور حکم در این زمینه را دارد؟

با تشکیل این کمیسیون مستقل، علاوه بر بررسی تعهدات هر یک از طرفین در فرآیند اجرا، موارد نقض این تعهدات را در صورت لزوم و در صورت وقوع گزارش کرده و در فرایندی که در این کمیسیون وجود دارد به رأی خواهد گذاشت. ایران، آژانس بین المللی انرژی اتمی و کشورهای 1+5 هر یک نماینده ای در این کمیسیون خواهند داشت. چنانچه هر یک از طرفین دعوایی را در خصوص نقض تعهدات طرف مقابل به این کمیسیون اعاده کند، این کمیسیون در جلسه و یا جلساتی موضوع را بررسی کرده و در خصوص آن حکمی صادر می‌کند.

به این ترتیب مسأله بازگشت پذیری خود کار تحریم‌ها که به نوعی مستقیم چین و روسیه را نیز نگران کرده بود منتفی شده است. تصمیمات در این کمیسیون به صورت اکثریت بوده و حق وتو برای هیچ یک از اعضا در این فرآیند در نظر گرفته نشده است و تصمیمات به صورت اجماعی حاصل خواهد شد و بر قراری توارن سیاسی و جبهه بندی بین المللی نسبی از سوی ایران، روسیه و چین از یک سو و آمریکا و اروپا از سوی دیگر در این کمیسیون تاحدود قابل توجهی مانع از اعلام نظر به زیان ایران گردد.

سخن آخر

مجموعه اخبار منتشره پیرامون مذاکرات هسته ای و اظهارات مقامهای ذی مدخل کشورهای مذاکره کننده و الزامات تمامی طرفهای مذاکره و اوضاع واحوال منطقه و ضرورتهای ناشی از تحولات داخلی در ایران و امریکا و تأثیر عوامل مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی بر ساختار تصمیم گیری همه کشورهای فعال در روند مذاکرات هسته ای ایران نشان میدهد که باحتمال زیاد وشاید قریب به یقین 18 تیر 1394برابر با 22 رمضان و سومین شب قدر ماه مبارک رمضان 1436 و 9 جولای 2015 توافق جامع هسته ای مربوط به برنامه اقدام مشترک عینیت خواهد یافت و به مروز زمان آثارناشی از لغو تحریمها آثار مثبتی بر چرخیدن چرخ زندگی مردم ایران و تقویت صلح، ثبات و امنیت منطقه ازطریق افزایش همکاریهای غرب با ایران برجای خواهد گذاشت.

گذشته از این، رسیدن به توافق ازطریق مذاکرات سودمند و بدون توسل به زور نوید دیگری از افزایش امید جهانیان نسبت به پرهیز از خشونت و حل بحرانها ازطریق صلح آمیز میدهد که مذاکرات هسته ای ایران ب1+5 بعنوان تجربه ای ارزشمند می‌تواند بعنوان مدلی نوین در روابط وحقوق بین المللی مورد توجه قرارگیرد.

برای مشاهدۀ وبلاگ افشار سلیمانی در صفحۀ بلاگرهای خبرآنلاین اینجا کلیک کنید