مبادا که صدای «گرگیعان» خاموش شود

خوب است گاهی به پشت سرمان نگاهی بیندازیم و ببینیم در گذشته کجا بوده‌ایم؟ پدران و اجدادمان چه می‌کردند؟ دغدغه‌ها و اولویت‌هایشان چه بوده است؟

این کار نه برای پند و عبرت گرفتن بلکه برای این است که در دوره‌های تاریخی مختلف آدم‌ها و تغییرات آنها را بسنجیم و آداب و رسوم و سنن جایی را که در آن زندگی می‌کنیم بشناسیم. آداب و سنن زیادی داریم که پیشینیان با آن زندگی می‌کردند اما با رفتن آنها از بین رفتند و به زیر خاکی تبدیل شدند. با این همه، گاهی نبش قبر هم بد نیست. گاهی برای سالی یک بار هم که شده نبش قبر کنیم و آداب و سنن اجدادمان را احیا کنیم.

بسیاری از آداب و رسوم قدیمی‌ها یا فراموش شده‌اند و یا هستند ولی دارند خاک می‌خورند. با این حال گاهی شاید روح پاک گذشته‌گان است که به ما تشر می‌زند و ما تکانی می‌خوریم؛ روح آنهایی که رفتند ولی آداب و سنن‌شان همچنان هست. می‌شود غبار را از رویشان کنار زد و دوباره به یاد آوریم هر چه را از یاد برده‌ایم.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، منطقه خوزستان، یکی از آیین‌های عرب‌های خوزستان که در گذشته پاس داشته می‌شد اما چند وقتی فراموش شده بود آیین "گرگیعان" است. "گرگیعان" یا "قرقیعان" مراسمی است که هر ساله شب 15 ماه مبارک رمضان و مصادف با ولادت امام حسن مجتبی (ع) به شکلی خاص و شاد به ویژه در استان خوزستان و در میان عرب‌های این استان برگزار می‌شود.

برخی معتقدند دلیل وجه تسمیه "گرگیعان" یا "قرقیعان" از «قرع الباب» به معنای در زدن گرفته شده است. به این دلیل ‌که کودکان در خانه‌ها را برای گرفتن شیرینی و عیدی می‌کوبند. برخی دیگر در این باره می‌گویند که "گرگیعان" از کلمه «قرّة العین» به معنای شادی و سرور مشتق شده است. از آن جایی که مراسم گرگیعان مصادف با تولد حسن مجتبی (ع) است و خوشحالی پیامبر اکرم (ص) برای تولد اولین نوه‌اش است، مردم هم برای عرض تبریک به علی بن ابی‌طالب (ع) و فاطمه زهرا (س) «قرة عین، قرة عین!» گویان به در منزل‌شان می‌رفتند و کم‌کم به صورت مناسبتی هر ساله در میان مسلمانان رواج یافت.

آیین "گرگیعان" میان عرب‌های خوزستان، استان هرمزگان، عراق، بحرین، کویت، مناطق شیعه نشین عربستان (احساء و قطیف) و امارات متحده عربی رایج است. "گرگیعان" که ریشه‌ای تاریخی دارد در نیمه ماه مبارک رمضان و در شب ولادت امام حسن مجتبی (ع) در مناطق عرب‌نشین توسط کودکان اجرا می‌شود.

نام اصلی این آیین «قرقیعان» است ولی با توجه به اینکه عرب‌های خوزستان در تلفظ حرف «قاف» را در بیشتر کلمات «گاف» ادا می‌کنند به آن «گرگیعان» می‌گویند. در هرمزگان به آن "آرگیز گردانی" می‌گویند. آیین "گرگیعان" با نام‌های مختلف در کشورهای عربی وجود دارد. مردم بغداد آن را «ماجینه» و اهالی جنوب بغداد به آن «کرکیعان» می‌گویند. همچنین در بحرین «قرقاعون»، قطر «قرنقعوه»، کویت و شرق عربستان «قریقعان»، عمان «قرنقشوه» و در امارات متحده عربی به نام «حق اللیله» نامیده می‌شود. این مراسم در بندر دیلم و بوشهر نیز با نام "گره‌گشو" برگزار می‌شود.

شکل کلی برگزاری این مراسم به این شکل است که کودکان در هر منطقه پس از افطار با همراه داشتن کیسه‌هایی برای جمع‌آوری شیرینی، آجیل، کیک و انواع خوراکی با پوشیدن لباس‌های محلی (پسران دشداشه می‌پوشند و دختران چادر عربی به سر می‌کنند) و با شور و شعف به کوچه پس‌کوچه‌های شهر یا روستای محل سکونت خود می‌روند.

آنها سراغ تک‌تک خانه‌ها را می‌گیرند، در می‌زنند و با خواندن شعرهایی که در هر منطقه به شکل مختلفی در بین عرب‌های مسلمان خوانده می‌شود اهالی آن خانه را مورد خطاب قرار می‌دهند و به جمع‌آوری عیدی، شیرینی و انواع خوراکی می‌پردازند. اهالی محل و بزرگترها هم با روی باز از کودکان استقبال می‌کنند و شیرینی و آجیل و خوراکی‌ها را میان آنها تقسیم می‌کنند.

اجرای مراسم "گرگیعان" در میان کودکان کویتی با شعار «قرقیعان و قرقیعان بین اقصیر و رمضان» (قرقیعان و قرقیعان بین شعبان و رمضان)، کودکان اماراتی با شعار «انطونه حق‌الله یرضی علیکم‌الله» (حق خداوند را بدهید خداوند از شما راضی باشد) و کودکان دیگر کشورهای عربی با شعار «عطونا الله یعدیکم بیت مکه یودیکم» (به ما عیدی بدهید که خدا به عنوان عیدی سفر مکه به شما بدهد) به شادی در کوچه‌ها می‌پردازند.

اما در میان کودکان عرب خوزستان به این شکل رایج است که می‌گویند: «ماجینه یا ماجینه حل الکیس و انطینا» (آمدیم و آمدیم کیسه را باز کن و به ما عیدی و شیرینی بده) و یا خطاب به کسانی که بر پشت‌ بام باشند می‌گویند: «یا اهل سطوح تنطونه لو نروح» (ای افرادی که بالای پشت‌بام ایستاده‌اید به ما عیدی می‌دهید یا برویم؟)

کودکانی که دست ‌جمعی برای گرفتن عیدی روانه کوچه‌ها می‌شوند به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ گروه نخست می‌گوید: «گرگیعان و گرگیعان» و گروه دوم جواب دهد: «الله یعطیکم رضعان» (خدا به شما بچه دهد) یا این ‌که «گرگیعان و گرگیعان؛ الله ایخلی اولیدکم» (خدا پسرتان را نگه دارد). در این مراسم اهالی خانه‌ها به بچه‌ها که هر یک کیسه‌ای را در دست دارند آجیل، شیرینی، انواع خوراکی و عیدی می‌دهند. این مراسم تا پاسی از شب نیمه ماه مبارک رمضان ادامه می‌یابد.

"گرگیعان" در بعضی از مناطق خوزستان همانند گذشته با همان سبک و سیاق و با همان طراوت و تازگی برگزار می‌شود. در شهر شادگان می‌توان این تازگی و دور نبودن از این آیین را حس کرد. در این شهر قبل از افطار در بازار غوغایی است. همگی مشغول خرید شیرینی و خوراکی برای پذیرایی از کودکانی هستند که قرار است به خانه‌هایشان بیایند. بازار شهر شلوغ است و دست کمی از بازار شب عید ندارد. این شور را در میان بزرگ‌ترها هم می‌توان دید که تا لحظه اذان در بازارند و بعد از آن همه برای افطار روانه منزل می‌شوند.

بعد از افطار در اکثر مناطق، جوانان با پوشیدن لباس عربی (دشداشه) در قسمتی از شهر با دیدن کودکانی که کیسه به دست "گرگیعان" را پاس می‌دارند کودکی‌شان را به یاد می‌آورند و پیرمردان هم در قسمتی دیگر در کنار هم یاد و خاطره روزهای جوانی را زنده می‌کنند. آیین "گرگیعان" تا نیمه شب طول می‌کشد و کودکان هر منطقه تقریبا به تمام منازل آن کوی سر می‌زنند و شادی می‌کنند و در پایان هم بزرگ‌ترها برای ادای مراسم شب ولادت امام حسن مجتبی (ع) در مکانی دور هم جمع می‌شوند.

در مناطقی که ردای توسعه و پیشرفت را به تن کرده‌اند هم این آیین چند سالی است که به شکل متفاوتی برگزار می‌شود و در سالن یا مکانی سربسته به صورت نمادین اجرا می‌شود. آیین "گرگیعان" در خوزستان کم طرفدار ندارد. جمعیت مشتاقی که برای دیدن این مراسم هر ساله در شب پانزدهم ماه مبارک رمضان در موزه هنرهای معاصر اهواز گرد هم می‌آیند، گواه این قلم است.

به همت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خوزستان و جوانان علاقه‌مند به احیای آداب و سنن این مرز و بوم چند سالی است که آیین "گرگیعان" در بخش جنبی نمایشگاه قرآن اهواز در موزه هنرهای معاصر به صورت نمادین برپا می‌شود. امسال هم شنیده می‌شود که قرار است در سایر شهرهای استان مانند آبادان، خرمشهر، شوش، ویس و ملاثانی، سوسنگرد و... این آیین با مجوز اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خوزستان برگزار شود.

احیای این گونه آداب و سنن که رو به فراموشی می‌روند وظیفه و حقی بر گردن جوانان هر قشر و منطقه است. این گونه می‌توانیم به آیندگان برسانیم که چنین آیین‌هایی یاد اهل بیت و ائمه اطهار (ع) را زنده نگه می‌دارد. مباد که چراغ کم‌سوی آداب و سنن دیرین در کنج انبار ذهن‌مان خاموش شود.

گزارش از هادی عبیاوی، خبرنگار ایسنای خوزستان

انتهای پیام