معاون وزیر نیرو: از سال ۷۸ پا به دوره خشکسالی گذاشتیم/ توسعه کشاورزی به شرط مصرف آب کمتر

طهورا شهبازی: آب هایی که بی رویه پای درختان ریخته شد و ساعت ها آنها راسیراب کرد حالا کشور را در وضعیتی قرار داده است به نام خشکسالی. همه از درصد بالای کشاورزی در مصرف آب می گویند و نو شدن روش های سنتی. اولین بار قربانی خشکسالی های اخیر و روش سنتی کشاورزی پیش قدم شده. اولین طرح اصلاح آبیاری کشاورزی در اطراف حوضه دریاچه ارومیه اجرا شده است. اما اینکه بهبود آب کشاورزی تا چه حد می تواند به دریاچه خشک شده ارومیه یا وضعیت آبی مناطق مختلف کمک کند علیرضا دایمی معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو معتقد است که اگر واقعا دست به این کار بزنیم و کشاورزان از حمایت های دولت مثل جهاد کشاورزی بهره مند شوند یقینا به نتایج خوبی دست پیدا خواهیم کرد. به نظر می رسد ما می توانیم با کشت محصولات کم آب بر و با آبیاری کم با روش های آبیاری صحیح تر و محصولاتی که منطبق بر وضعیت آب و هوایی هر ناحیه کشور باشد بیشترین کارایی را از آب داشته باشیم.

دایمی برای تعریف وضعیت آبی کشور کلمه بحران را کاملا نسبی می داند و تعریف مناسبی که ارایه می دهد این است: شرایط کشور ما از لحاظ منابع آبی بسیار شکننده است.

گفت و گوی خبرآنلاین با علیرضا دایمی معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو در ادامه می آید:

در حال حاضر در حوضه دریاچه ارومیه طرح به کاشت اجرا می شود. با بهبود وضعیت آبیاری کشاورزی تا چه حد می توان به بهبود وضعیت آب کشور امیدوار بود؟

تبعا وضعیت فعلی که ما در مصارف آب کشاورزی داریم خیلی قابل قبول نیست و خیلی بهره و ری بالایی ندارد. چند شاخص هست که نشان دهنده مصرف صحیح آب در بخش کشاورزی است؛ یکی از این شاخص ها حجم و یا میزان تولبد محصولات کشاورزی در مقابل یک متر مکعب آبی است که استفاده می شود. این شاخص معمولا دو کیلوگرم به ازای هر مترمکعب آب است. اما در کشور ما این عدد کمتر است یعنی اگر میزان آبی که مصرف می کنیم با میزان مواد غذایی تولید شده مقایسه شود این عدد یک و دو دهم کیلوگرم است. این نشان می دهد که بهره وری و کارایی آبمان خیلی مناسب نیست یا از منظر دیگر نگاه می کنید می بینید که نوع آبیاری کشاورزی ما از نوع غرقابی است. تبعا به این صورت مصارف آب بالا می رود به ویژه در محصولاتی که در مکان هایی کاشت می شوند که مناسب آن مکان نیستند. به طور مثال برنج را در مناطق کم آب کشور مثل اصفهان و استان فارس کشت می کنیم که خیلی منطقی نیست اینها برای مناطق پرآبی است که میزان بارندگی های آن بالای هزار میلیمتر است. پس در این صورت آنچه اتفاق می افتد این است که باید روش آبیاری و الگوی کشت را منطبق بر شرایط اقلیمی انجام دهیم و طرح کشت و آبیاریمان اصلاح شود. پیش بینی این است که اگر واقعا دست به این کار بزنیم و کشاورزان از حمایت های دولت مثل جهاد کشاورزی بهره مند شوند یقینا به نتایج خوبی دست پیدا خواهیم کرد. به نظر می رسد ما می توانیم با کشت محصولات کم آب بر و با آبیاری کم با روش های آبیاری صحیح تر و محصولاتی که منطبق بر وضعیت آب و هوایی هر ناحیه کشور باشد بیشترین کارایی را از آب داشته باشیم.

سهم کشاورزی در مصرف آب چه میزان است؟

آنچه الان مسلم است میزان مصارف آب در کشور برای شرب و صنایع مجموعا کمتر از ۸میلیارد است و باقی آب تجدید شونده کشور در کشاورزی استفاده می شود. مقادیری هم که از آب های زیر زمینی برداشت می شود غیر مجاز می شود و خارج از قابلیت های توازن و تجدیدپذیری است چیزی بیشتر از ۹میلیارد متر مکعب است. تصور من این است که با اصلاح روش های آبیاری و در واقع اصلاح روش کاشت ما حتما می توانیم این برداشت غیر مجاز را به صفر برسانیم یعنی اساسا برداشتی دیگر صورت نگیرد.

شما موافق توقف کامل کشاورزی هستید؟ یا اینکه با بهبود روش آبیاری کشاورزی می توانیم آب های هدر رفته را جبران کنیم؟

برعکس ما باید کشاورزی را توسعه بدهیم نه اینکه تعطیل کنیم. ولی درتوسعه کشاورزی بیاییم از تجربیات صحیحی که در دنیا است استفاده کنیم تا بتوانیم با آب کمتر محصولات بیشتری را تولید کنیم تبعا در این حالت ما میزان تولید کشاورزیمان افزایش پیدا می کند میزان اشتغالمان افزایش پیدا می کند اما منابع طبیعی مان هم هدر نمی رود. منابع طبیعی هم شامل آب و خاک است. الان در روش های سنتی کشاورزی باعث هدررفت ۳ عنصر می شوند آب، خاک و انرژی اگر سبک آبیاری کشاورزی را اصلاح کنیم و نوع محصول منطبق بر شرایط اقلیمی باشد ما می توانیم محصول بیشتری تولید کنیم در نتیجه رونق بیشتری داشته باشیم.

یعنی با اصلاح روش آبیاری می توانیم خشکسالی را به تاخیر بیندازیم؟

قرار نیست به تاخیر بیندازیم می توانیم خودمان را منطبق بر شرایط اقلیمی قرار دهیم یعنی بر شرایط خشکسالی انطباق دهیم. این کاری است که نیاکان ما هم انجام می دادند. در فصل ها و سال هایی که خشک بود آب را به صورتی مصرف می کردند که محیط طبیعی تهدید نشود یا دچار کمبود های شدید نشوند می توانیم خشکسالی را مدیریت کنیم و مدیریت خشکسالی یعنی اینکه خودمان را بر شرایط خشکسالی منطبق کنیم. هیچ دلیلی ندارد ما محصولات پر مصرف آب را مشابه چغندر یا برنج در مناطقی که با کمبود آب مواجه هستیم توسعه دهیم. مثلا در حوزه دریاچه ارومیه تولید انگور آب کمی را در مقایسه با درختان سیب مصرف می کند. نوع کشت درخت سیب ۵برابر تاکستان آب مصرف می کنند. یکی از مشکلاتی که آنجا پیش آمده تغییر تاکستان ها و باغ های انگور به درختان سیب هست.

مدیران استانی مثلا در منطقه ارومیه از افزایش بارندگی ها در منطقه خود صحبت می کنند. همین گفتمان نوعی توقع در میان کشاورزان یا مردم ایجاد نمی کند یا اینکه خیال آنها را از بابت بی آبی راحت کند.

طبق آماری که داشتیم وضعیت بارندگی کشور در یک دهه اخیر اصلا خوب نبوده یعنی ما عمدتا  میزان بارندگی هایمان تا قبل از این دهه یعنی قبل از دوره خشکسالی ۲۵۰میلیمتر بوده است اما ازسال ۷۸ که دوره خشکسالی شروع شد یعنی در این ۱۶سال اخیر به کمتر از ۲۴۰میلیمتر رسیده است زمانی که صحبت از شرایط خوب می کنیم باید با عدد و رقم و مقیاس این کار را انجام دهیم. نکته دیگری که هست اینکه الگوی بارندگی مان هم تغییر کرده است به این صورت که بارندگی صورت می گیرد در آمار هم می آید اما یا به صورت رگبار تند است یا کمتر از ۵میلیمتر است که اینها سریعا تبخیر می شود. الان اکثر بارندگی هایمان اینگونه است آنها که با تداوم بیشتری بوده باعث می شد که آب ها وارد خاک و تبدیل به آب سبز شود. آبی که قابلیت سلامت و استفاده بیشتری دارد. اما الان اینها به رگبارهایی تبدیل شده که مصرف آب را بیشتر می کند به عنوان مثال ماشین هایی که بر اثر این باران ها کثیف می شود برای شست و شو به آب بیشتری نیاز دارند. به جز این دو موضوع اتفاق دیگری هم افتاده، به دلیل افزایش درجه حرارت که متوسط کشور ۲درجه گرمایش داریم باعث شده میزان تبخیر افزایش پیدا کند حجم زیادی از منابع آبی چه تبخیر از سطوح، چه از سبزینه ها و چه از دریاها و دریاچه ها و رودخانه ها افزایش داشته است.

آقای کردوانی انتقادی داشتند به وزارت نیرو و گفته بودند اینکه شهرداری برای کسب درآمد ساختمان هایی می سازد وزارت نیرو هم انشعاب آب انها را صادر می کند چقدر این انتقاد را قبول دارید.

انتقاد آقای کردوانی حتما درست است ما در هر صورت تابع مجموعه قوانینی هستیم بر اساس قوانین کشور اگر توسعه شهری با مجوز شهرداری و متناسب با قواعد کشور باشد ما موظف به تامین آب و برق آن هستیم. اگر کسی آمده و ساختمانی را مجوز گرفته ما موظف هستیم آب و برق را تامین کنیم اما اینکه این کار آسیب هایی می زند حق با آقای کردوانی است مثلا ما در شهر یا روستا اندازه مشخصی داریم و توسعه های ناموزون آسیب وارد می کنند.

وقتی ما در وضعیتی قرار داریم که خشکسالی را روبه روی خود می بینیم اعمال فشار برای درست مصرف کردن مانند جیره بندی روش درستی نیست؟

واقعا وزارت نیرو بر این اعتقاد نیست که بیاییم و با ابزارهایی مثل جیره بندی یا سهمیه بندی و قطع آب وبرق بخواهیم شرایطی فراهم کنیم که رفاه و سلامت مردم را به مخاطره بیندازیم من اصلا اعتقاد به این مساله ندارم برعکس ما باید فرهنگ سازی کنیم. رسانه وظیفه بسیار سنگینی دارد تا اطلاع رسانی کند و بحران ها را نشان دهد باید از ابزارهای مختلف استفاده کنیم تا بتوانیم اعمال مدیریت صحیح در منابع آب داشته باشیم. اصلا صلاح نیست با قطع آب فشارهایی بر مردم بیاوریم که بخواهیم آنها کمتر مصرف کنند. این سیاست دولت و وزارت نیرو نیست.

الان وضعیت آب کشور بحران را هم رد کرده است؟

خیر، وضعیت بحرانی کشور وقتی است که مصرف آب بیشتر می شود. هم مشکل خشکی داریم و هم خشکسالی خشکی در ذات این کشور است و خشکسالی در این ۱۶سال اخیر در دوره آن قرار گرفتیم جمعیت کلانشهرها افزایش پیدا کرده است و الگوهای مصرف آب تغییر کرده. زمانی مردم با حداقل آب زندگی می کردند اما سطح رفاه مردم الان اینگونه نیست. مصارف افزایش پیدا کرده و منابع هم کم شده است. اعتقاد هم داریم علیرغم این مشکلات دولت و مردم با همدلی کمترین هزینه را در این دوره بدهیم.

پس الان در وضعیت بحرانی هستیم هنوز از بحرانی عبور نکردیم؟

بحران تعریف روشنی ندارد ما در مباحث علمی بر اساس شاخص ها صحبت می کنیم. من نمی دانم تعریف بحران یعنی چه. ما باید واقعیت ها را به مردم بگوییم شرایط کشور ما از لحاظ منابع آبی بسیار شکننده است و اگر تلاش نکنیم و همراهی نشود ممکن است مجبور شویم کمبودهای آب را در جامعه بیشتر احساس کنیم. بحران نسبی است اینگونه نیست که در شهر تهران در تابستان آب نداشته باشیم بلکه باید با مدیریت از این وضعیت عبور کرد اما اینکه کلا در بحران هستیم باید گفت با توجه به بارندگی، افزایش جمعیت و مصارف بالا شرایط ما شرایط فراوانی آب نیست. میزان آب شرب و صنعت کمتر از ۷درصد است و مصارف عمده آب در بخش کشاورزی است. امیدواریم با تدبیر بیشتر این مصارف را منطقی تر انجام بدهیم تا هم منجر به توسعه کشاورزی شویم و هم به فکر منابع طبیعی باشیم و ضربه ای به آن وارد نکنیم.

۲۳۳