تک برگ؛ زندگی و مرگ یک نابغه

«جان نش»، ریاضیدانی که یکشنبه در یک تصادف رانندگی جان خود را از دست داد،‌ بدون شک به لطف هالیوود یکی از مشهورترین ریاضیدان‌های جهان بود. مثل خیلی‌های دیگر، او هم راز‌ها و مختصات کمتر گفته شده‌ای در زندگی‌اش داشت که بخشی از آنها در اتوبیوگرافی که بیست و چند سال پیش برای سایت جایزه نوبل نوشت،‌ آمده است.

* پدر جان نش،‌ تکنیسین برق و الکترونیک بود و به عنوان سرباز داوطلب در جنگ جهانی اول در جبهه فرانسه می‌جنگید و مدرک مهندسی‌اش را از دانشگاه تگزاس گرفته بود. مادرش هم در دانشگاه وست ویرجنیا درس خوانده بود و در مدرسه زبان انگلیسی و لاتین درس می‌داد. جان نش تحصیلات ابتدایی‌اش را در یک مدرسه عادی گذراند اما خودش تعریف کرده است که وقتی به مهدکودک می‌رفت، وسیله بازی‌اش در خانه، یک دایرة‌المعارف و کتاب‌های درسی پدر و مادرش بود.

* خواندن کتابی در مورد علم ریاضی و یک ریاضیدان مشهور در دوران دبیرستان آغاز علاقه نش به ریاضیات بود؛ با این حال مثل بیشتر جوان‌هایی که به تحصیلات دانشگاهی فکر می‌کنند او هم چندین‌بار نظرش را در مورد رشته مورد علاقه‌اش تغییر داد. او که علاوه بر خواندن کتاب‌هایی در مورد ریاضیات محض،‌ به شیمی و الکترونیک هم علاقه داشت، قبل از ورود به «بنیاد کارنگی» که در آن می‌توانست با یک بورسیه کامل به تحصیل خود ادامه دهد،‌ خیلی زود متوجه شد که شیمی علاقه واقعی او نیست. همزمان، دانشکده ریاضیات مؤسسه کارنگی او را تشویق کرد تا تغییر رشته بدهد و مطالعاتش در ریاضی را گسترده‌تر کند،‌ نش در اتوبیوگرافی‌اش نوشته است «بعد از این که متوجه شدم که با ریاضیات هم می‌شود موقعیت خوبی در ایالات متحده داشت، تغییر رشته دادم». او مطالعاتش را در مقطع کارشناسی آنقدر جدی گرفت که همزمان با گرفتن لیسانس،‌ فوق لیسانس را هم گرفت.

جان نش

* بعد از پایان دوران تحصیل، نش این امکان را داشت که در هاروارد یا پرینستون به کار و تحقیق ادامه دهد. دلیل او برای ترجیح دادن پرینستون به هاروارد، بسیار جالب است؛ «‌دانشگاه پرینستون به محل زندگی و شهر دوران کودکی‌اش نزدیک‌تر بود». البته انتخاب دانشگاه پرینستون یک لطف دیگر هم به نش کرد و باعث شد که او با «نظریه بازی‌ها» آشنا شود و مطالعاتش در این مورد را گسترش دهد.

* مطالعات نش که بعداً برای او و دو نفر دیگر از همکارانش،‌ همزمان جایزه نوبل را به ارمغان آورد،‌ منجر به گسترش کاربرد نظریه بازی‌ها در علم اقتصاد بود. نظریه بازی‌ها، امروز کاربرد گسترده‌ای در روابط بین‌الملل،‌ توصیف و تحلیل بازارهای مالی و بورس،‌ تحلیل رفتار شرکت‌های چند ملیتی و حتی در فلسفه و زیست‌شناسی دارد.

* کلید واژه‌هایی مثل «بازی برد - برد» و «بازی حاصل جمع صفر» که این روزها در روابط دیپلماتیک فراوان شنیده می‌شود، از همین نظریه استخراج شده است.

* جان نش بعد از اینکه در 1950 مدرکش را از پرینستون دریافت کرد،‌ در 1951 به مؤسسه فناوری ماساچوست رفت. انتخاباش البته ربطی به رتبه این مؤسسه در رده‌بندی‌های بین‌المللی مؤسسه‌های دانشگاهی نداشت؛ خودش در این مورد گفت که دلایلش شخصی بوده است و مؤسسه ام آی تی، نسبت به پرینستون پول بیشتری به یک استاد ریاضی می‌داد.

* بیماری نش که به واسطه آن شهرت جهانی هم پیدا کرد،‌ اوایل سال 1959 و در اوایل ازدواجش با یک دختر اصالتاً اهل السالوادور که از کودکی در آمریکا زندگی کرده و پدرش در آمریکا پزشک بیمارستان دولتی بود، نمایان شد. آلیسا،‌ که فوق لیسانسش را در رشته فیزیک از ام آی تی گرفته بود، در همین سال باردار شده بود. با اوج‌گیری بیماری شیزوفرنی، نش به شهر کوچک دوران کودکی‌اش برگشت و چند ماهی در بیمارستان تحت مراقبت بود تا در دهه 60 میلادی بالاخره توانست دوباره روی پای خودش بایستد و بیماری‌اش را کنترل کند. خودش در مورد رابطه‌اش با شیزوفرنی، تلویحاً می‌گوید این بیماری باعث شد که او در میان میلیون‌ها آدم دیگر، متمایز و به یاد ماندنی باشد. نش بعد از 1970 توانست بدون دارو بیماری‌اش را کنترل کند،‌ اما سازندگان فیلم زندگینامه او از اشاره به این موضوع در فیلم «ذهن زیبا» خودداری کردند چون فکر می‌کردند طرح موضوع باعث می‌شود مردم فکر کنند که می‌توانند روان‌گسیختگی و شیزوفرنی را بدون دارو درمان کنند.

کتاب «ذهن زیبا»

* فیلم «ذهن زیبا» بر اساس داستان زندگی و کنار آمدن جان نش با بیماری‌اش ساخته شده و بر مبنای کتابی است که یک روزنامه‌نگار - سیلویا ناسار - پیش از اهدای جایزه نوبل اقتصاد به آقای نش،‌ در مورد زندگی او نوشت. آن کتاب هم با نام «ذهن زیبا» منتشر شده است و برای نویسنده‌اش موفقیت زیادی از جمله کاندیدا شدن برای دریافت جایزه پولیتزر را به همراه داشت. بخش عمده‌ای از کتاب ذهن زیبا در مورد همسر جان نش،‌ آلیسا، است که در دوران بیماری از او مراقبت می‌کرد. با این حال ازدواج جان نش هم بالا و پایین زیادی داشته است و بعد از یک بار طلاق در 1963 به ازدواج دوباره در 2001 ختم شده است.

* فیلم ذهن زیبا با بازی هنرپیشه مشهوری مثل «راسل کرو»،‌ ادامه موفقیت‌های کتاب زندگی آقای نش بود و توانست در چهار رشته بهترین فیلمنامه اقتباسی،‌ بهترین نقش مکمل زن،‌ بهترین کارگردانی و بهترین فیلم، اسکار 2001 را بدست بیاورد و در پنج رشته دیگر از جمله بهترین بازیگر مرد سال هم کاندیدای دریافت این جایزه شود.

* جان نش 86 ساله و همسرش آلیسا که 82 سال داشت،‌ روز 24 می 2015، وقتی با تاکسی از خانه به سمت مرکز شهر می‌رفتند، در یک تصادف رانندگی به دلیل خارج شدن کنترل خودرو از دست راننده جان خود را از دست دادند،‌ در حالی که راننده که ماشینش با گاردریل کنار خیابان و یک ماشین دیگر برخورد کرده بود، با جراحت‌هایی به بیمارستان منتقل شد. پلیس می‌گوید علت اصلی آسیب شدید منجر به مرگ نش و همسرش در صحنه تصادف، نبستن کمربند ایمنی بوده است.

ایسنا - فاطمه کریمخان