اردوغان بر سر دو راهی/ چرا نتایج انتخابات پارلمانی ترکیه کلیدی است؟

سعید جعفری پویا -  رجب طیب اردوغان سالهاست که دنبال تغییر نظام سیاسی ترکیه است. او برای پیاده سازی این سناریو گام به گام عمل کرده و تلاش کرده فضا را برای عملی نمودن این شرایط مهیا سازد. بر همین اساس وقتی در انتخابات ریاست جمهوری این کشور رجب طیب دوست و یار دیرین خود را کنار زد تا خود به عنوان رئیس قوه مجریه راهی کاخ چانکایا شود کمتر کسی از این اقدام تعجب کرد. اما حالا آقای رئیس جمهور به بخش سخت و دشوار ماجرا رسیده است.

طبق قانون اساسی ترکیه لازمه ایجاد تغییر در چنین سطحی کسب دو سوم آرای پارلمان است. به این معنا که اگر اردوغان می خواهد نظام نیمه پارلمانی - نیمه ریاستی ترکیه را به ریاستی تبدیل کند باید دو سوم ۵۵۰ نماینده مجلس ترکیه به این تغییر رای مثبت بدهند. طبیعی است که کسب چنین اجماعی به سادگی صورت نمی پذیرد. اردوغان و عدالت و توسعه نه تنها در پارلمان فعلی از چنین جایگاه و حمایتی برخوردار نیست که حتی کسب آن در انتخابات آتی هم قدری دشوار به نظر می رسد.

انتخابات کلیدی پارلمانی

کمتر از دو هفته دیگر دور تازه انتخابات پارلمانی ترکیه برگزار می شود و احزاب و گروه های مختلف سیاسی ترکیه مشغول رقابت برای کسب بیشترین کرسی در قوه مقننه آتی ترکیه هستند. اما نکته حائز اهمیت که این دوره از انتخابات را بیش از گذشته مهم جلوه می دهد تصمیم رجب طیب برای تغییر قانون اساسی است. عموم نظرسنجی ها نشان می دهد که عدالت و توسعه برای کسب دو سوم و حتی کمتر از آن برای تشکیل دولت غیر ائتلافی هم با مشکلات جدی مواجه است و شاید مجبور باشد برای تشکیل دولت دست نیاز به سمت دیگر احزاب دراز کند.

اما وقتی ماجرا به سمت تغییر قانون اساسی برود طبیعی است که کار دشوارتر می شود. اردوغان که از دیرباز تلاش کرده بود چهره تازه ای از دولتمردان را نزد جریان های کردی شکل دهد گفتگوها صلح کردی را کلید زد و در این مسیر به پیشرفت های قابل توجهی نیز دست یافت. اما نتایج نظرسنجی ها نشان می دهد که حرکت او به سمت کردها باعث شده تا وجهه اردوغان تا اندازه ای میان جریان های ناسیونالیستی و دست راستی ترکیه دچار خدشه شود. به نحوی که بسیاری از کاهش چشمگیر آرای عدالت و توسعه در انتخابات آتی سخن بگویند.

با این تفاسیر آقای رئیس جمهور برای پیاده سازی موفقیت آمیز ایده آل خود یک راه دیگر را برگزیده است و آن رفتن به سمت جریان های ناسیونالیست و دست راستی و ملی گرای ترکیه است. اردوغان در چند هفته اخیر ضمن زدن زیر میز گفتگوهای کردی اذعان داشته چیزی به نام مسئله کردی در ترکیه وجود ندارد. این در حالی است که او خود یکی از بانیان اصلی مذاکرات کردی با دولت بوده است. اردوغان با این اقدام خود دوباره به وجهه عدالت و توسعه در سرزمین های کردی ضربه زد. اما از سوی دیگر برخی از ناظران سیاسی معتقدند تصمیم جدید رجب طیب می تواند به بهبود چهره او در میان جریان های دست راستی کمک کند. ضمن اینکه از سوی دیگر آقای اردوغان به این نتیجه رسیده شاید برای تحقق آرزوی دیرینه خود بتواند با کمک جریان های ناسیونالیست به دست آوردی دست یابد امری که شاید انجام آن با کردها دشوارتر باشد.

با هر ترتیب اردوغان در شرایط دشواری قرار گرفته و تصمیم او می تواند در آینده سیاسی خود و حزب عدالت و توسعه موثر باشد. بر همین اساس شاید خیلی نباید تعجب کرد که اظهارات اردوغان در چند هفته اخیر تا این اندازه متناقض باشد و واقع امر این است نتایج نظرسنجی ها و آخرین تحلیل ها به او برای تعییر خط حرکتی عدالت و توسعه کمک می کند.

البته نباید عاملی به نام حزب جمهوری خواه خلق را هم در تحلیل معادلات سیاسی ترکیه از نظر دور نگاه داشت. این حزب چپ هر چند بیش از یک دهه است که جایگه چندانی در میان مردم این کشور ندارد و حتی خط و ربط سیاسی و انیشه ای این جریان هم تا اندازه زیادی دستخوش تغییر شده است اما به هر ترتیب نقش سی.اچ.پ را به عنوان حزب اپوزوسیون نظام سیاسی ترکیه را نمی توان در تحولات سیاسی ترکیه نادیده گرفت. اما شاید در مقام تحلیل نهایی نقش مولفه ای به نام عدالت و توسعه و شخص اردوغان باید پررنگ تر از دیگر عوامل دانست. آن هم در شرایطی که اقتصاد در تحلیل سیاسی انتخاباتی ترکیه حرف اول و آخر را می زند. حوزه ای که رجب طیب با فاصله در صدر قرار دارد و هیچ یک از رقبا نمی توانند به پای عدالت و توسعه برسد.  

52308