انتقادهای رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی به طرح انتقال آب به مزارع سیستان

‌رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی سیستان با بیان اینکه طرح انتقال آب به مزارع سیستان آبروی نظام برای نجات این منطقه و آخرین تیر در ترکش ما برای نجات منطقه است، گفت: این منطقی نیست که این همه هزینه بشود و در نهایت آبیاری مزارع سیستان به صورت غیربهینه صورت گیرد.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) - منطقه سیستان و بلوچستان، 13 ماه قبل حسن روحانی رئیس جمهوری ایران در سومین سفر استانی خود در میان مردم سیستان و بلوچستان از تصویب طرحی خبر داد که به قول مسئولان محلی "منجی" شمال سیستان و بلوچستان شده و زندگی را به منطقه‌ای که 16 سال گرفتار در خشکسالی بوده، بر می‌گرداند، طرحی که به گفته مدیرکل جهاد کشاورزی این استان در خاورمیانه بی‌نظیر است و آب تضمین شده را در اختیار کشاورزان شمالی استان قرار می‌دهد.

طرح "انتقال آب به مزارع سیستان" اما از نظر کارشناسان کشاورزی دارای اشکالاتی است، رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی زابل به خبرنگار ایسنا، گفت: این درست است که ما با این طرح آب را با حداکثر راندمان به مزرعه می‌رسانیم، ولی همچنان نوع آبیاری که پس از اجرای طرح انجام می‌دهیم، غیر بهینه و غیرمنطقی است.

شیرعلی کوهکن که از سال 85 رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی زابل بوده و پیش از آن در سال دوم خشکسالی (1379) سیستان از جمله تهیه کنندگان این طرح بوده است، می‌گوید: اگر پیشنهاد اولیه طرح انتقال آب به مزارع زابل در همان سال 1379 جدی گرفته می‌شد، اکنون ما گرفتار مشکلات موجود در سیستان نبودیم و حتی می‌توانستیم در شرایط تحریم به کشور کمک کنیم.

وی درباره دلایل اجرای طرح انتقال آب به مزارع سیستان گفت: «اقلیم منطقه ما از دو دهه اخیر به سمت خشکسالی رفته، از طرفی کشور همسایه (افغانستان) که مبدا ورود آب ما از آنجاست، سطح زیرکشت مزارع خود در اطراف رودخانه هیرمند را گسترش داده و اکنون نیز در حال گسترش آن است، پس طبیعی است که روز به روز میزان آب ورودی به کشور ما کم بشود، بنابر این چون سیستم قبلی کشاورزی ما بر مبنای ورود آب چهار تا پنج میلیارد مترمکعبی از افغانستان بنا شده بود، توزیع ما در آن شرایط خوب بود، ولی اکنون که ما آب کم دریافت می‌کنیم، آن شبکه قدیمی دیگر جوابگوی توزیع آب نیست».

این مسئول با بیان اینکه در 16 سال اخیر به روشنی اثرات کاهش شدید ورود آب به سیستان را دیده‌ایم، عنوان کرد: چون در این سال‌ها آب برای کشاورزی نداشتیم، کشاورزی ما از بین رفت و کشاورزان ما فقیر و آواره شدند، پس تنها راه اینکه بتوانیم در گام نخست قشر کشاورز خودمان را در سیستان نگه داریم این است که این آب کمی که در اختیار داریم را با حداکثر بهره‌وری و حذف تلفات آن با برنامه‌ریزی به مزارع منتقل بکنیم.

کوهکن "انتقال آب به مزارع سیستان" را طرحی معرفی کرد که مقامات عالی رتبه نظام به آن نظر امیدوارانه داشته و نسبت به آن حساس هستند.

وی گفت: اگر این طرح بر اساس وعده هایی که داده شده، در زمان مقرر و در مسیر درست هدایت بشود و به موقع بهره‌برداری شود، هم می‌تواند جلوی مهاجرت مردم را بگیرد و هم اینکه کشاورزی ما را تثبیت و اقتصاد منطقه را متحول بکند.

ضرورت نظارت کارشناسان محلی بر روند اجرای طرح

این کارشناس کشاورزی با انتقاد از حذف طراحان این طرح از چرخه همیاری در اجرا و نظارت این پروژه، عنوان کرد: اکنون کارشناسانی که پیشنهاد دهنده این طرح بوده و آن را به ثبت رسانده‌اند هیچ نقشی حتی در بعد نظارت بر اجرای این طرح هم ندارند، هدف از این نقد اطمینان خاطر از اینکه طرح به مسیر درستش می رود، است زیرا این طرحی است که همه از جمله رئیس‌جمهوری و وزیران جهاد کشاورزی و نیرو بر آن نظر داشته و نسبت به آن حساس هستند.

کوهکن ادامه داد: در اجرای این طرح یک نکته را نباید فراموش کنیم، ما توان افزایش سطح زیرکشت محصولات کشاورزی را نداریم، چون منابع آب ما کم بوده و در مورد آن محدودیت داریم، پس باید طوری برنامه‌ریزی بشود که تعداد کشاورزان و تعداد بهره‌برداران ما به اندازه‌ای که آب می‌تواند آن را پوشش بدهد ثابت بماند و برای اشتغال سایر گروه‌ها به فکر طرح‌های جایگزین دیگری باشیم.

رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی زابل، منابع آب داخلی شمال سیستان و بلوچستان که قرار است طرح انتقال آب به مزارع از آنها تغذیه شود را ناپایدار در دراز مدت دانست و افزود: در درازمدت به همین آب موجود در سیستان نیز اعتماد نیست، به هر حال مبدا آب یک کشور خارجی است و از همین حالا باید حداقل برای یک درصد مشخصی از اشتغال مردم در منطقه به چاره و جایگزینی اندیشید تا یک وقت اتفاق خاصی نیفتد.

او خاطر نشان کرد: نباید مثل 16 سال اخیر دستمان بسته باشد و منطقه دوباره به این فلاکت بیفتد، در این باره نیز باید تدبیر بشود.

این کارشناس بخش کشاورزی در پاسخ به این سوال که «گفتید نباید سطح زیر کشت اراضی کشاورزی در سیستان از مقدار تعیین شده در این طرح تجاوز بکند، آیا منابع آب داخلی ما به اندازه 46 هزار هکتاری که برای طرح در نظر گرفته شده، کفایت می‌کند»، گفت: وزارت نیرو مجوز استفاده از 400 میلیون مترمکعب آب از منابع داخلی را به جهاد کشاورزی داده است، از طرفی ما بر اساس سرشماری‌های چند دهه گذشته حدود 46 هزار بهره‌بردار بخش کشاورزی داریم، با توجه به اینکه در منابع آب محدودیت داریم برنامه‌ریزی شده برای هر کشاورز در سطح یک هکتار آب پایدار داشته باشیم.

کوهکن ادامه‌داد: البته در طراحی شبکه انتقال آب این طرح تصمیم‌گیری شده که ظرفیت توزیع آب در لوله‌های انتقال با افق بیشتری دیده شود تا در صورت وجود آب بیشتر، اراضی بیشتری آبیاری شوند، ولی هدف اولیه این است که حداقل‌ها تامین شود و کشاورزی بتواند برای یک دوره بلندمدت برنامه‌ریزی بکند.

مزرعه‌داران بزرگ منتقد اصلی اجرای طرح‌اند

وی مزرعه‌داران بزرگ را از منتقدین طرح انتقال آب با لوله به مزارع برشمرد و گفت: آنها معتقدند برای کشاورزی که پنج هکتار زمین دارد، تامین آب یک هکتار از این زمین‌ها کافی است ولی تامین آب برای یک هکتار از کشاورزانی که 500 هکتار زمین دارند، ناعادلانه است.

این استاد دانشگاه در ادامه بیان کرد: پیش‌بینی می‌شود با توجه به مهاجرت‌هایی که در این چند سال داشته‌ایم، تعداد 46 هزار هکتار از اراضی مورد نظر ما کامل نباشد، پس می‌توان برای آنهایی که اراضی زیادی دارند، بیش از یک هکتار سهمیه آب تعلق گیرد.

وی اجرای این طرح را آبروی نظام برای نجات سیستان توصیف کرده و عنوان کرد: طرح انتقال آب به مزارع سیستان آخرین تیر در ترکش است تا سیستان از وضعیت فعلی خارج بشود، ما در جلسات اولیه گفته‌ایم که اهمیت کار بالاست، هم حیات منطقه به این طرح وابسته است و هم آبروی نظام و آخرین امید مردم به این طرح است، ولی آن چیزی که به نظر من سبب می‌شود که انحرافی در اجرای طرح شکل نگیرد این است که همه مردم، مسئولان، ائمه‌جمعه و فرمانداران نسبت به طرح حساس باشند و نگذارند گزارش کار را پس از یک دوره طولانی مدت بشنود، بلکه به دلیل اهمیت و حساسیت موضوع هر دو یا سه ماه گزارش کار بگیرند.

کوهکن با بیان اینکه «بدبین نیستیم ولی باید احتیاط کنیم» خواستار عمومیت یافتن حساسیت‌ها در اجرای این طرح شد و اعلام‌کرد: به دلیل اهمیت این طرح، تیم کارشناسی مرکز تحقیقات کشاورزی زابل و تیم تحقیقات کشاورزی دانشگاه زابل آماده‌اند در حوزه مشاوره و نظارت با مجری این طرح همکاری کنند.

وی در ادامه در پاسخ به اینکه «اصل طرح برای تامین آب ضمانت شده با حداکثر راندمان در مصرف آب تهیه و اجرا می‌شود، آیا اینکه گفته می‌شود که پس از پایان این طرح، نوع آبیاری همان آبیاری غرق آبی سابق خواهد بود، به اصل و ماهیت طرح صدمه نمی‌زند؟»، گفت: قطعا باید بعد از این همه سرمایه‌گذاری و هزینه‌ای که می‌شود نهایت بهره‌برداری از منابع صورت بگیرد، این منطقی نیست که این همه هزینه بشود و در نهایت کاری غیر بهینه انجام گیرد، بلکه باید ما در آن طرف موضوع به این مساله نیز فکر کنیم، هم در بحث الگوی کشت و هم در بهینه‌سازی مصرف آب باید برنامه داشته باشیم.

آبیاری غرقابی در طرح انتقال آب به مزارع پذیرفته نیست

این کارشناس در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه « گفته می‌شود که 40 درصد از آب موجود در نهرهای سنتی سیستان در فاصله چاه نیمه تا مزرعه هدر می‌رود از طرفی 90 درصد از آب رسیده به مزارع نیز با توجه نوع آبیاری غرق‌آبی در خود مزرعه هدر می‌رود، نمی‌شود راندمان را بهتر از این کرد»، بیان کرد: این آمار و ارقامی که گفته می‌شود به صورت دقیق اثبات نشده است ولی به صورت کلی اعداد و ارقامی داریم که کارایی کل آب را 30 درصد نشان می‌دهد، یعنی 70 درصد آب هدر می‌رود، اینکه در مزرعه چقدر تلفات آب داریم معلوم نیست ولی مسلم است که در مزرعه تلفات آب داریم، این پذیرفته نیست در منطقه‌ای که از همه کشورها و حتی استان‌های داخل کشور محدودیت آب بیشتری دارد آب بیشتری تلف کند بلکه این شرایط اقتضا می‌کند که به فکر کاهش هدر رفت آب باشیم، به طور قطع باید برای این بخش برنامه داشته و سرمایه‌گذاری کنیم، در این باره با توجه به زمانی که تا افتتاح این طرح داریم می‌توان از توان علمی بچه‌های منطقه استفاده کرده و به صورت همزمان بهینه‌سازی مصرف آب نیز موفق شویم.

کوهکن به چگونگی مدیریت منابع آب در آبیاری اراضی کشاورزی اشاره کرد و افزود: به طور کلی روش‌های نوین آبیاری سبب افزایش کارایی مصرف آب می‌شود، بسته به نوع محصول روش‌های آبیاری نیز متفاوت است، ما در دو قسمت باید کار کنیم، نخست اینکه نوع محصولات پرمصرف آبی باید مدیریت شده و با محصولات کم مصرف تغییر کنند، دوم نوع آبیاری محصولات است.

وی هر گونه سیستم آبیاری نوین در سیستان را نیازمند بومی‌سازی با شرایط منطقه‌ای سیستان عنوان کرد و ادامه داد: به صورت کلی نمی‌توان همان سیستم آبیاری تحت فشار و قطره‌ای که در کشورهای اروپایی و مناطق دیگر کشور استفاده می‌شود را در اینجا (سیستان) نیز با همان کارایی استفاده کرد، این سیستم‌ها یکسری سازگاری منطقه‌ای نیاز دارد که باید توسط دستگاه‌های پژوهشی کاربردی منطقه مشخص و اجرایی شود.

این کارشناس، مجری طرح انتقال آب به مزارع سیستان را فردی خوش سابقه و با تجربه خواند و توصیه کرد: از ظرفیت نیروهای کارشناس بومی استفاده مطلوب بکند، چون اینها درد را بهتر لمس کرده و تشخیص داده‌اند و اکنون نیز در گیر آن هستند. اگر تجربه بومی با تجربی غیربومی تلفیق شود، کار با اطمینان بیشتری به جلو می‌رود.

به گفته کوهکن، بر اساس برآوردهای اولیه‌ای، اگر طرح انتقال آب به مزارع سیستان در چشم‌انداز تعریف شده خود اجرا بشود، پس از چهار- پنج سال، اعتباری که دولت برای این بخش هزینه کرده، بر می‌گردد.

انتهای پیام