چند نکته درباره پیامدهای تشدید بحران میان تهران-ریاض

سعید جعفری پویا

همسایه آبی جنوبی ایران در شرایط عادی به سر نمی برد. این را فقط تحلیلگران ایرانی نمی گویند. اگر سری به مراکز تحقیقاتی، پژوهشی، وب‌سایت‌ها و ژورنال‌های خارجی بزنید می‌بینید که عموم کارشناسان خاورمیانه در باب چرایی و چگونگی این شرایط غیر طبیعی سعودی قلم فرسایی کرده‌اند.

شرایط غیر عادی در عربستان

حکومتی که به محافظه‌کاری مشهور بوده حالا بی پروا دست به رفتارهای غیر منتظره می‌زند. از حمله نظامی به یمن گرفته تا بر زبان آوردن اظهارات تند علیه کشورهای همسایه.

از آن سو تردیدی وجود ندارد که رفتارهای آل سعود در قبال تهران دوستانه نیست و ریاض، در سالهای اخیر هر کاری کرده تا ایران را زمین گیر نماید. صرف نظر از اینکه این کار با چه انگیزه ای انجام شده و آل سعود تا چه اندازه در این امر موفق بوده‌اند، باید عنایت داشت که کمتر تحلیلگری در منش غیر دوستانه عربستان در قبال جمهوری اسلامی ایران تردید دارد.

حالا اگر این دو را کنار هم قرار دهیم؛ آیا باید از پیش آمدن اوضاع کنونی عربستان خرسند باشیم؟ آیا چون آل سعود هر آنچه در توان داشته را برای زمین زدن تهران به کار بسته ما هم باید از شدت گیری بحران در این کشور سرمست شویم و راهکار رهایی از دردسرآفرینی های همسایه جنوبی را ایده‌هایی چون بالا گرفتن جنگ قدرت در میان خاندان سلطنتی یا تجزیه احتمالی این کشور بدانیم؟

مولفه‌های غیر قابل تغییر در مناسبات تهران - ریاض

پیش از اینکه به این سوالات پاسخ دهیم باید به چندین اصل در خصوص روابط دوجانبه تهران - ریاض عنایت داشته باشیم.

۱ - چه دوست داشته باشیم و چه خیر ایران و عربستان همسایه یکدیگرند. این همجواری ژئوپلتیکی را با هیچ راهکار و فرمولی نمی توان تغییر داد. از زمان پیامبر گرامی اسلام چنین بوده و بعد از این هم ایرانیان و اعراب همسایه یکدیگر خواهند بود.

۲ -  در سالهای اخیر دیده شده نمونه هایی که کشورهای همسایه ما در خاورمیانه درگیر جنگ، نزاع، ناآرامی و تنش‌های جدی شده‌اند. اما سوال اینجاست کدامیک از این بی ثباتی‌ها سودی برای ایران به همراه داشته است؟ آیا آنچه در سوریه می‌گذرد جز دردسر و هزینه برای تهران ارمغانی داشته است؟ آیا پا گرفتن طالبان و حوادث متعاقب آن بر امنیت مرزهای شرقی ایران تاثیر مثبتی گذاشته؟ یا ورود عراق به عرصه جنگ داخلی تمام عیار مزیتی برای جمهوری اسلامی ایران داشته است؟

۳ - در فضای تنش و بحران بیش از اینکه پای سیاست‌مدارن و دیپلمات ها برای مدیریت فضا باز باشد، صدای نظامیان و ژنرال ها بلند می‌شود. این مربوط به دیروز و امروز و ایران و خاورمیانه هم نیست. در بحبوحه جنگ جهانی اول و دوم بیش از اینکه سیاستمداران صدای رسایی داشته باشند فضای تنش، عرصه را برای ژنرال ها هموار می کند و به جای تدبیر، درایت و مذاکره، توپ و تفنگ و تسلیحات نظامی است که صحنه را مدیریت می کند.

چرا تنش با عربستان به ضرر روحانی است؟

با توجه به این سه مولفه، به نظر نمی‌رسد فضای تنش آلود در عربستان و یا جدی‌تر شدن بحران سیاسی و میل کردن آن به سمت رویکرد امنیتی تهران - ریاض به سود منافع ملی ایران باشد. به ویژه که امروز رئيس جمهوری دیپلمات که سخن از تنش زدایی و تعامل سازنده با جهان و همسایگان می‌زند کلید پاستور را در دست دارد.

البته حتما منافع بخشی در شدت دادن به تنش‌هاست و به طور مثال اسرائیل از ورود ایران به یک درگیری ولو کوچک نظامی استقبال می‌کند. چرا که در آن صورت هم صدای روحانی کمرنگ‌تر می‌شود و هم ایران وارد یک مناقشه غیر ضرور می‌شود که می‌تواند مسیر تعامل تهران با جهان را مسدود کند. مسیری که دولت یازدهم به خوبی آن را طی کرده و گام های صحیح و مثبتی در این راستا برداشته است.

از آن سو هر چه اوضاع در منطقه و از جمله عربستان سعودی بحرانی‌تر شود حضور و نفوذ نیروهای امنیتی و نظامی در اداره کشور لزوم بیشتری می‌یابد و این می‌تواند به کاهش وزنه روحانی و دولت اعتدال گرایش در معادلات سیاست داخلی بینجامد.

 ضمن اینکه مطالعه تجربیات اروپا در این رابطه می‌تواند مفید واقع شود. آلمان و فرانسه پس از صده‌ها جنگ و خونریزی به این نتیجه رسیدند که موهبت یا مصیبت همجواری را نمی‌توانند تغییر دهند، از سوی دیگر دمیدن آتش در نزاع‌های غیر ضروری پاریس - برلین هم جز هزینه‌های دوسویه ارمغانی برای هیچ یک نداشته داشت. در نتیجه این ایده که شدت یافتن بحران یا در مرحله بالاتر تجزیه عربستان پیروزی بزرگ برای جمهوری اسلامی ایران به ارمغان خواهد آورد و یا باعث افزایش نقش آفرینی تهران در منطقه خواهد شد، نه منطبق بر اصول روابط بین الملل است و نه با نظریات قدرت تناسب چندانی دارد. 

52308