نگاهی به کارنامۀ سعود الفیصل؛ کهنه‌کار سیاست خارجی عربستان

شاهزاده سعود الفیصل پس از 40 سال خدمت به عنوان رئیس دستگاه دیپلماسی آل سعود نهایتا کنار رفت و این در حالی است که ریاض با بحران‌های منطقه‌ای بی‌سابقه‌ای دست و پنجه نرم می‌کند.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، به نقل از خبرگزاری رویترز، خروج سعود الفیصل از وزارت خارجه عربستان سعودی در شرایطی رخ داده که این کشور بزرگ صادرکننده نفت با بحران‌های منطقه‌ای ناشی از بهار عربی سال 2011 رو به روست و تلاش دارد اتحاد خود را با واشنگتن تحکیم کند.

اگرچه سیاست خارجی در پادشاهی آل سعود نهایتا از سوی پادشاه تعیین می‌شود، سعود الفیصل نقشی تعیین‌کننده‌ای در واکنش کشورش به بحران‌های بی‌شمار خاورمیانه داشته است. جانشین وی "عادل الجبیر" سفیر سابق عربستان در واشنگتن است که دستور کار شلوغی را از سعود الفیصل که از اکتبر 1975 هدایت وزارت خارجه را برعهده داشت، به ارث می‌برد.

در دوران وی عربستان با حمله اسرائیل به لبنان در سال 1978، 1982 و 2006 رو به رو شد و همین‌طور انتفاضه فلسطین در سال 1987 و 2000 رخ داد. علاوه بر این، در دوران تصدی شاهزاده فیصل بر وزارت‌ خارجه عربستان، عراق در سال 1980 به ایران و در سال 1990 به کویت حمله کرد و عراق سال 2003 در جریان حمله ائتلاف تحت حمایت آمریکا اشغال شد. با وجود ناآرامی‌های تاریخی، سعود الفیصل هم‌اکنون در شرایطی از راس قدرت کنار می‌رود که جنگ داخلی، سوریه و عراق را فرا گرفته، بحران در یمن و لیبی موج می‌زند و بی‌ثباتی سیاسی در مصر حاکم است.

سعود الفیصل همواره بیانگر مواضع ریاض بوده است و در دوران پرتنش مناسبات آل سعود با متحد اصلی‌اش آمریکا در سال 2004، وی این روابط را "ازدواج اسلامی" توصیف کرد که طبق آن پادشاهی سعود می‌تواند زنان مختلفی را اختیار کند و همزمان با آنها با عدالت برخورد کند!

حتی طی سال‌های اخیر که وی از کمردرد مزمن و سایر ناراحتی‌ها رنج می‌برد و حتی لرزش دستانش و لغزش زبانی‌اش در محافل عمومی زبانزد می‌شد، وی همچنان دقت عقلانی خود را حفظ کرده بود. سعود الفیصل در سال 2012 در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا مسلح کردن شورشیان سوری اقدامی مناسب است، به تندی پاسخ داد: گمان می‌کنم ایده‌ای بسیار عالی است.

شاهزاده سعود الفیصل پسر ملک فیصل است که در 1940 در شهر کوهستانی طائف در نزدیکی مکه به دنیا آمد و در سال 1989 به عربستان سعودی کمک کرد تا به 15 سال جنگ داخلی لبنان خاتمه دهد.

وی در دهه 1960 مدرکی از دانشگاه پرینستون آمریکا دریافت کرد و پس از آن سال‌ها در وزارت نفت حضور داشت. کار وی به عنوان یک دیپلمات با یک "تغییر" آغاز شد؛ پادشاه جدید "خالد بن عبدالعزیز" جانشین پدر سعود الفیصل شد که ترور شده بود و پادشاه جدید، سعود الفیصل را به عنوان وزیر خارجه خود منصوب کرد.

شاهزاده سعود الفیصل با همه زکاوتش در دیپلماسی نتوانست که وزارت خارجه عربستان را به سازمانی با عمق بنیادین زیاد تبدیل کند. دیپلمات‌های ریاض بر این باورند که سیاست خارجی عربستان به گونه‌ای است که آنها تنها می‌توانند بر یک حوزه که مورد علاقه پادشاه و شاهزاده سعود است، متمرکز باشند و زمانی که این تمرکز به منطقه دیگری تغییر جهت یابد دیگر آنها نمی‌توانند این مساله را پیگیری کنند.

زمانی که سعود الفیصل در ماه 1975 منصوب شد، منطقه با رقابت‌های ملی‌گرایان سکولار و حامیان پان عربی تحت‌الشعاع قرار گرفته بود. مصر و اسرائیل هنوز صلح نکرده بودند، یاسر عرفات سازمان آزادی‌بخش فلسطین را از اردوگاه‌های آوارگان در لبنان رهبری می‌کرد، شاه ایران در منطقه ترکتازی می‌کرد و در عراق صدام جوان راه خود را برای تصدی قدرت هموار می‌کرد. روابط ریاض با صدام در دوران جنگ ایران و عراق تا پس از حمله به کویت روابط پر تنشی بود و در دوران تصدی سعود الفیصل عمده سیاست خارجی عربستان را تشکیل می‌داد.

با وجود این تاریخ پر و فراز و نشیب، شاهزاده سعود علنا از حمله تحت حمایت آمریکا به عراق در سال 2003 انتقاد کرد چرا که می‌ترسید پیامدهای ویرانگر آن این منطقه را بی‌ثبات کند. وی در مصاحبه با تلویزیون انگلیس گفته بود: اگر شما با تخریب عراق بتوانید رژیمی را عوض کنید، پس شما یک مشکل را حل می‌کنید و پنج مشکل دیگر ایجاد می‌کنید.

در خاندان حاکم عربستان، شاهزاده سعود یکی از متحدان نزدیک عبدالله بن عبدالعزیز، پادشاه فقید عربستان بود. زمانی که ملک عبدالله ولیعهد بود، سعود الفیصل کسی بود که از اصلاحات اقتصادی وی در سال 2000 حمایت کرد و از تجربیات خود در وزارت نفت برای جذب شرکت‌های انرژی خارجی برای دسترسی به حوزه‌های گازی عربستان استفاده کرد.

دو سال پس از آن، وی بزرگترین ابتکار سیاست خارجی عبدالله را هدایت کرد که طرح عربی برای صلح با اسرائیل در ازای خروج از اراضی اشغالی و قطعنامه‌ای برای حل مشکل آوارگان بود. سعود الفیصل در آن زمان گفت: من به تمام همسایگانمان می‌گویم که اگر شما بخواهید، می‌توانید با اسرائیل در صلح باشید و حق حیات آنها را به رسمیت بشناسید. اگر این برای اسرائیل امنیت به همراه نیاورد، من به شما اطمینان می‌دهم که لوله تفنگ نیز برای آنها امنیت به همراه نخواهد داشت.

اسرائیل هرگز با این طرح موافقت نکرد و سعود الفیصل همواره از ناکامی در کمک به فلسطین برای تشکیل کشور مستقل به عنوان "بزرگترین یأس" یاد می‌کرد.

5252