کودتا علیه منشور عبدالعزیز/ عزل و نصب های ملک سلمان نشانه چیست؟

کامران کرمی 

عزل و نصب های گسترده در عربستان سعودی را می توان ادامه تغییرات در ساختار سیاسی قدرت در خاندان آل سعود دانست که از زمان روی کارآمدن ملک سلمان ششمین پادشاه آل سعود کلید خورده است. تغییراتی شتابان که مجری آن محمد بن سلمان، وزیر دفاع و کارگردان جنگ یمن است که به واقع کودتایی نرم علیه منشور عبدالعزیز است. عزل مقرن بن عبدالعزیز برادر پادشاه و نزدیک به جناح ملک عبدالله را می توان شاه کلید این تغییرات در عرصه داخلی دانست. عزل مقرن از پست ولیعهدی از مدت ها قبل محتمل بود، چرا که او شرایط پادشاهی از جمله داشتن مادری سعودی را نداشت، نزدیک به جناح شمری ها یا ملک عبدالله بود و مهمتر از این دو مورد، سدی در راه ورود نخبگان نسل سوم به چرخه جانشینی بود. بنابراین لازم بود تا با برکناری او، این راه هموارتر از قبل شود.

اما شاید علت مهمتر برای برکناری مقرن را بتوان مخالفت با آغاز جنگ یمن عنوان کرد. مخالفتی که صبر محمد بن سلمان جوان و در کمین قدرت را لبریز کرد و در زمانی که ملک سلمان چندان تسلطی بر امور دیوان پادشاهی ندارد، حکم به برکناری او داد. در واقع عزل مقرن بن عبدالعزیز منجر به برچیده شدن طومار عبدالعزیز شد که در آن بر ضرورت انتقال قدرت به برادران پادشاه تاکید کرده بود. بنابراین در زمانی که ملک سلمان با بیماری و کهولت سن دست به گریبان است، می توان پادشاه و ولیعهد آینده عربستان را به ترتیب محمد بن نایف و محمد بن سلمان از نسل نوادگان عبدالعزیز دانست، در زمانی که هنوز 12 نفر از برادران پادشاه زنده هستند و برخی همچون احمد و عبدالرحمن مستحق این انتقال بودند.

تغییر مهمتر دیگری که کلید خورد، برکناری سعود الفیصل وزیرخارجه کهنه کار عربستان و انتصاب عادل الجبیر متعلق به جناح بازها است که این انتصاب را نیز می توان تغییر رویه سیاست خارجی عربستان تعبیر کرد که از چند ماه پیش عملا رونمایی شد و در جنگ یمن مورد بهره برداری قرار گرفت. عادل الجبیر شخصیتی نزدیک به محافل آمریکایی است و درصدد است شکافی که در سال های اخیر میان عربستان و آمریکا ایجاد شده است را پر کند و ضرورت های اتحاد استراتژیک دو کشور را گوشزد کند. در خصوص برکناری سعود الفیصل هم می توان گفت این تغییر با توجه به بیماری و کهولت سن و سلطه 40 ساله بن فیصل بر وزارت خارجه از مدت ها قبل محتمل بود. بویژه با تاسیس شورای سیاسی امنیتی به رهبری محمد بن نایف، عملا قدرت وزارت خارجه عربستان در ذیل این شورا قرار گرفته بود. کمتر تحلیلگری فکر می کرد که عادل الجبیر جوان و تشنه قدرت وزیر خارجه عربستان شود، بویژه که ترکی الفیصل و عبدالعزیز بن عبدالله معاون سعود الفیصل از گزینه های تصدی این پست بودند. بنابراین این عزل و نصب را می توان رونمایی از سیاست خارجی سعودی برای مصاف با تغییرات شتابان در محیط پیرامونی عربستان دانست که بر صراحت در تصمیم گیری برخلاف رویه محتاط و پشت پرده قبلی، عملگرایی رادیکال، تلاش برای دلجویی از آمریکا و ضرورت اتحاد استراتژیک و جبهه بندی جدید در مقابل ایران، تاکید دارد.

در یک جمع بندی می توان گفت که پرونده تغییرات در عربستان همچنان مفتوح است و شاهد موج تغییرات جدید هم خواهیم بود. از سوی دیگر، ملک سلمان یک پادشاه در گذار است و با چینش جدیدی که در پست های ولیعد و ولی ولیعهد صورت گرفته، عملا قدرت به نسل سوم واگذار گردیده که این در راستای جوان گرایی در سطوح رأس و میانی هرم قدرت در خاندان آل سعود و جلوگیری از جنگ قدرت صورت گرفته است که با خیال آسوده تری، تمرکز خود را بر مسائل و تغییرات شتابان منطقه بگذارند.

49308