بحران یمن و یک بام و دوهوای مسکو/ چرا روسها به قطعنامه شورای امنیت رأی ممتنع دادند؟

شورای امنیت سازمان ملل متحد روزسه شنبه 25 فروردین، قطعنامه پیشنهادی شورای همکاری خلیج فارس درباره یمن را با 14 رأی موافق و تنها یک رأی ممتنع روسیه تصویب کرد. پیش نویس این قطعنامه‌ از سوی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و با محوریت اعمال تحریم‌ علیه جنبش انصارالله یمن تهیه شده بود و اردن به عنوان تنها کشورعربی عضو غیردایم شورای امنیت سازمان ملل در این جلسه حضور داشت.

در این قطعنامه علاوه براینکه ارسال سلاح برای حوثی‌ها و نیروهای علی عبدالله صالح در یمن ممنوع شده، از کشورها خواسته شده تا کشتی‌هایی را که به طرف یمن حرکت می‌کنند، بازرسی کنند. این قطعنامه همچنین تحریم‌هایی را علیه عبدالملک الحوثی، رهبر انصارالله و نیز فرزند ارشد علی عبدالله صالح، رئیس‌جمهوری پیشین یمن در نظر گرفته است.

سامانتا پاور، نماینده آمریکا در سازمان ملل در سخنرانی خود در شورای امنیت حوثی‌ها را به گسترش حملات نظامی در یمن با هماهنگی علی عبدالله صالح متهم کرد و افزود: طرح پیشنهادی شورای همکاری خلیج فارس باید اساس دستیابی به راه حل در یمن باشد.
نماینده چین در سازمان ملل هم گفت: گزینه نظامی راه حل بحران یمن نیست و یمنی‌ها باید اختلافات خود را به صورت مسالمت‌آمیز حل و فصل کنند. همچنین باید کمک‌های انسانی برای مردم یمن تامین شود.
روسیه در حالی به قطعنامه شورای امنیت علیه حوثیها رأی ممتنع (که ماهیت رأی مثبت را دارد) داد که ویتالی چورکین، نماینده روسیه در سازمان ملل در سخنرانی متناقض و پارادوکسیکال خود در جلسه رأی گیری شورای امنیت گفت: روسیه به این علت به قطعنامه پیشنهادی شورای همکاری خلیج فارس درباره یمن رأی ممتنع داده که این قطعنامه پیشنهادهای مسکو را در نظر نگرفته است. این قطعنامه آسیب‌هایی را که از عملیات نظامی به ملت یمن می رسد در نظر نگرفته است. نباید از این قطعنامه شورای امنیت برای برهم زدن ثبات یمن استفاده شود. وی افزود: ما از تلاش‌های سازمان ملل برای از سرگیری گفت‌وگوها در یمن حمایت می‌کنیم. براستی اگر مسکو واقعا به دنبال این خواسته های خود بود چرا این قطعنامه را وتو نکرد؟

این در حالیست که ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه نیز در دیدار چند روز پیش دبیر شورایعالی امنیت ملی ایران با وی ضمن ابراز نگرانی در مورد توسعه بحران‌های امنیتی در یمن، سوریه، لیبی، شمال آفریقا و اوکراین از اراده برخی کشورها (آمریکا) برای تثبیت ساختار قدرت تک قطبی در جهان انتقاد کرد و افزود: تغییر ساختار تک قطبی روندی اجتناب ناپذیر بوده و قابل توقف نمی‌باشد. سوال این است که اگر پوتین واقعا در پی ایستادگی و مقاومت دربرابر جهان تک قطبی یا تک چندقطبی است، چرابه نماینده کشورش درسازمان ملل دستورنداد تا قطعنامه شورای امنیت درمورد یمن را وتو کند؟

گفتنی است سرگئی لاوروف وزیر امورخارجه روسیه نیز پیشتر ( روز پنجشنبه 13فروردین ) در گفتگو با خبرنگاران در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان گفته بود: شورای امنیت باید موضعی اولیه برای پایان دادن به خشونت‌ها با تمام اشکال آن اتخاذ کند بدون آنکه ازهیچ یک از طرف‎های بحران یمن حمایت کند. متاسفانه پیش نویس لایحه ای درمورد تحولات یمن پس از آنکه ائتلافی که عربستان تشکیل داد و عملیات نظامی خود را آغاز کرد به شورای امنیت ارایه شده، ما ترجیح می دادیم که رجوع به شورای امنیت قبل از تحرک نظامی صورت می گرفت.

تلاش‌هایی برای انجام برخی هماهنگی ها در متن لایحه صورت می گیرد تا تصمیم شورای امنیت در حمایت از یکی از طرف‌های بحران نباشد بلکه هدف اصلی آن باید بازداشتن حوثی‌ها و ائتلاف از انجام عملیات نظامی و کشاندن آنها به یک آتش بس باشد و نمایندگان تمام طرف‌های یمنی از جمله رئیس جمهوری مستعفی و حوثی‌ها و دیگر گروههای سیاسی به مذاکره بنشینند. ابهام آشکار درهمین جاست که اگر رییس دستگاه دیپلماسی کرملین دراین مواضع خود صادق بود چرا از چورکین نخواست تا بجای دادن رای ممتنع به قطعنامه شورای امنیت دررابطه با تحولات یمن ، این قطعنامه را وتو کند؟

درادامه اتخاذ مواضع اعلامی غیر اعمالی مسکو در قبال بحران داخلی یمن که اینک ماهیت یک بحران خارجی را نیز احراز نموده است، الکساندرلوکاشویچ، سخنگوی وزارت خارجه روسیه هم پیش از صدور قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل علیه الحوثیها بار دیگر با بیان اینکه هیچ جایگزینی برای راه حل سیاسی بحران یمن وجود ندارد، بر پایبندی مسکو به ادامه تلاشهای دیپلماتیک خود برای توقف جنگ و از سرگیری گفتگوهای فراگیر در یمن تاکیدوتصریح کرده بود که تلاش دو طرف درگیر برای نابودی کامل نیروهای طرف دیگر و شکست آن به بن بست می انجامد.

وی اضافه کرده بود که روسیه به تلاشهای دیپلماتیک خود برای برقراری تماس با گروههای یمنی و نیز برخی کشورها در خاورمیانه و طرفهای بین المللی برای توقف هرچه سریعتر درگیریها و از سرگیری مجدد گفتگوهای فراگیر در یمن ادامه خواهد داد. بدیهی است که سوال وابهام درمورد اظهارات سایر مقامات روس در ارتباط با یمن شامل این سخنان لوکاشویچ نیز میگردد.
از همه این مواضع ظاهری روسها که بگذریم، رویکرد متناقض کرملین در رابطه با تحولات یمن زمانی بیشتر آشکار میگردد که به نمونه هایی از رفتارهای پارادوکس گونه مسکو درهمین رابطه اشاره شود:

چندماه پیش (نوامبر2014) شورشیان یمن جنوبی در نامه ای که به سرکنسولگری روسیه در عدن تحویل داده بودند خواستار مساعدت مسکو به آنها در رابطه با جدایی از شمال یمن شده بودند، اما روسیه از اين درخواست حمايتي به عمل نياورد و ضمن اعلام بي طرفي، خواهان حفظ تماميت ارضي یمن شده بود هرچند که مسکو به هر دو طرف درگير در اين مناقشه، سیگنال هایي که حمایت از دو طرف تفسیر میشد منتقل کرده بود. به طوریکه در ماه فوریه 2015، یک هیئت از حوثی هاي يمن با اعضای پارلمان روسیه در مسکو ملاقات و خواستار به رسمیت شناختن اقتدار انصار الله در يمن شده بود. اين هيئت همچنین از شرکت هاي روسي براي حضور در بازارهاي اقتصادي يمن دعوت به عمل آورده بود.

از سوي ديگر سفیر روسیه در يمن، پس از فرار منصور هادی به عدن باوی ملاقات کرده بود. به موازات این اقدامات متناقض روسيه درقبال بحران یمن این کشور ضمن انتقاد ازحملات هوايي عربستان به يمن و ائتلاف شکل گرفته در اين خصوص با ارایه پیش نویس لایحه ای به شوراي امنيت سازمان ملل، تظاهر به مساعی جمیله جهت پايان بخشيدن به اين تهاجم شده بود که همانگونه که خود مطلع بود با شکست مواجه شد.
در پیش نویس لایحه روسی به شورای امنیت، از طرف های درگیر خواسته شده بود که در چارچوب حمایت از حقوق بشر، عملیات بمباران هوایی فورا متوقف شود تا به این ترتیب بتوان اتباع خارجی را از یمن خارج کرد و کمک های انسانی به افراد نیازمند در این کشور رساند.
درهمین حال حسین عبداللهیان معاون عربی و آفریقای وزیر امورخارجه ایران هنگام حضورش در مسکو چندروز قبل از صدورقطعنامه یمنی شورای امنیت که به مثابه سخنگوی وزراتین امورخارجه ایران وروسیه سخن می گفت، اعلام کرد: تهران و مسکو در مورد مسایل و تحولات منطقه خاورمیانه از جمله مساله یمن مواضع مشترکی دارند. وی با اشاره به دیدار خود با میخاییل بوگدانف نماینده رییس جمهوری روسیه در امور خاورمیانه گفت: با بوگدانف به مدت پنج ساعت و نیم درمورد تحولات یمن و خاورمیانه گفت وگو کردیم که مهم و سودمند بود. حمله هوایی جنگنده های خارجی به مناطق یمن را نقض تمامیت ارضی و حق حاکمیت این کشور می دانیم؛ اینکه برخی کشورها خودسرانه با نقض منشور سازمان ملل اقداماتی را انجام دهند امنیت بین المللی را تقویت نمی کند.انجام حملات هوایی و شروع جنگ آسان است اما خاتمه دادن به جنگ کاری است دشوار.

متاسفانه این اقدامات بستری را برای افراط گرایی و تروریسم در یمن و منطقه ایجاد خواهد کرد لذا خواستار توقف فوری تمام اقدامات نظامی در این کشور هستیم. وی ادامه داد: آنچه که در یمن جریان دارد موضوع داخلی است و رهبران احزاب و گروه های سیاسی و رهبران یمن از توانایی کافی برای حل مسایل داخلی برخوردارند. مداخله خارجی در یمن را قویا محکوم می کنیم و از همه طرفهای یمنی می خواهیم به روند گفت وگوهای ملی برگردند. روابط ایران و روسیه روابط نمونه است و در خصوص مسایل منطقه ای در سالهای گذشته همکاری های گسترده ای داشته ایم. ایران و روسیه دارای مواضع مشترک و برنامه اقدام مشترک برای مبارزه با تروریسم و افراط گرایی در منطقه هستند.

سخن آخر
در بررسی گفتار و کردار مسکو درقبال بحران یمن آنچه بوضوح مشاهده میشود فاصله زیاد میان مواضع اعلامی واعمالی کرملین در رابطه با این بحران است.
ایراد اساسی به دست اندرکاران عرصه دیپلماسی از این جهت نیست که چرا آنها تحت تاثیر مولفه های اقتدار ملی مجبور به اتخاذ سیاست واقع بینانه و عملکردگرایانه ای حداقل در قبال برخی تحولات مهم منطقه ای و فرامنطقه ای میگردند، بلکه انتقاد اساسی به رفتارهای مسکو از آن جهت است که یا برخی مخاطبین خود را ناشی محسوب میکند یا به بعضی توانمندیهای خود غیر واقع بینانه غره میشود.
پوتین باید بداند دوره محسوب کردن کشورها به عنوان کارت بازی و بازیهای پنهان بدون پشتوانه و حتی تاحد قابل توجهی زمان دیپلماسی پنهان سپری شده است و عقلایی تر آن است که رفتاری واقع بینانه در راستای تامین منافع ملی در سیاستهای داخلی وخارجی کشورش داشته باشد و بده بستانهایش با مخاطبین خارجی اش عمکردگرایانه باشد.
پرواضح است که شرایط روسیه از جهات داخلی و خارجی و میزان برخورداریش از مولفه های قدرت بویژه پس از دخالتهای آشکار نظامی وغیر نظامی روسیه در مسایل داخلی اوکراین و ضمیمه کردن شبه جزیره کریمه به خاک روسیه که منجر به تحریمهای غرب علیه این کشور شده است، مسکو را مجبور به عدم وتوی قطعنامه شورای امنیت درمورد یمن که آشکارا از تهاجم نظامی عربستان و متحدین سیاسی ونظامی اش حمایت میکند، نموده است.

به یقین می توان گفت که رأی ممتنع روسیه به این قطعنامه به معنای رأی مثبت به آن و حمایت از تهاجم نظامی عربستان و یارانش به یمن می باشد، تهاجمی عربی که با حمایت بازیگران غربی و برخی کشورهای منطقه از جمله ترکیه و پاکستان صورت گرفت.
هرچند راهکار نتیجه بخش برای حل بحران یمن نخواهد بود و ظرفیت احتمال سرایت آتش به درون برخی کشورهای عربی را در خود داراست. اقدامی که با درنظرداشتن دیگر اهداف ازجمله درگیر کردن ایران در بحران یمن، به شکست کشاندن مذاکرات هسته ای ایران با گروه کشورهای 1+5، افزایش هزینه های ایران در شرایط تحریمها و کاهش قیمت نفت و کاستن از توجه تهران به سوریه و افزایش اقدامات غربی-عربی-ترکی برای کشاندن بشار اسد از صندلی شکسته قدرت، صورت گرفت اما در پرتو اعمال دیپلماسی واقع بینانه و کارشناسانه از سوی دولت تدبیر وامید، نقشه آنها در زمینه شکست مذاکرات هسته ای و درگیر شدن مستقیم ایران در جنگ یمن نقش برآب شده است.