ترکیه از بهبود روابط ایران و غرب حمایت می‌کند

به گزارش خبرگزاری مهر، رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه در حالی سه شنبه گذشته به تهران آمد که روابط دو کشور در هفته‌های اخیر تحت تاثیر اظهارات و سخنان تند وی و طرح اتهام دخالت ایران در امور داخلی کشورهای منطقه، قرار گرفته بود. با این حال اردوغان در سفر یک روزه خود به تهران علاوه بر دیدار با دکتر حسن روحانی، به ملاقات رهبر انقلاب نیز رفت و همچنین در جریان این سفر ۸ سند همکاری میان ایران و ترکیه به امضاء رسید.

در همین رابطه گفتگویی را با دکتر بهلول اُزکان استاد دانشکده علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه مرمره انجام شده که در ادامه از نظر می گذرد.

درباره پیشینه روابط ایران و ترکیه و اهمیت این روابط برای ما توضیح دهید؟

ایران و ترکیه دارای خط مرزی تقریبا مشخصی از قرن ۱۷ میلادی هستند. یعنی از معاهده قصرشیرین به این سو و این مرز میان دو کشور را به یکی از قدیمی ترین مرزهای سیاسی جهان تبدیل کرده است. حتی زمانی که ایالات متحده آمریکا و بسیاری از دولت-ملت های اروپایی هنوز در صحنه بین الملل وجود نداشتند، مابین ایران و ترکیه مرز سیاسی وجود داشت و این مرز تاکنون نیز کم و بیش ثابت مانده است. از سوی دیگر هم ایران و ترکیه دارای تاریخ و تمدن طولانی و غنی هستند و به این دلیل هم دیدگاهی که از درون هر یک از کشورهای ایران و ترکیه به دیگری وجود دارد این است که نیاز است که در کنار یکدیگر به حیات خود در منطقه ادامه دهیم.

علت این است که این دو کشور همسایگان مهمی برای یکدیگرند و از طرف دیگر هم همسایگی ایران و ترکیه یک همسایگی بسیار خاص است. یعنی همجواری ایران برای ترکیه با همسایگی کشورهایی همچون سوریه، عراق و بلغارستان متفاوت است. این مسئله مربوط به امروز نیست و در طول چند قرن گذشته نیز اینگونه بوده است. یعنی روابط خاص میان ایران و ترکیه حاصل یک تجریه تاریخی طولانی مدت است. مثلا امروز بعضی ها در تلاش هستند تا تمامی وقایعی که در منطقه در جریان است را بر مبنای عنصر دینی و مذهبی تفسیر نمایند که این موضوع درست نیست. بهترین نمونه برای این موضوع جنگ میان عراق و ایران است. در آن موقع ترکیه جزء معدود کشورهایی بود که بیطرفی کامل خود را در جنگ حفظ کرد و به خاطر ندارم که در آن زمان کسی در ترکیه گفته باشد الان ایران شیعی و عراق سنی با حاکمیت صدام حسین در حال جنگ با یکدیگرند و بیایید ما هم در کنار عراق قرار بگیریم. اصلا چنین چیزی مطرح نبود و این نشان می دهد که همه وقایع جاری در منطقه و مخصوصا روابط میان ایران و ترکیه را نمی توان بر مبنای عنصر مذهب تفسیر کرد.

شما از مفید بودن عدم دخالت مذهب در مواجهه با رویدادها و مسائل جاری منطقه سخن گفتید، اما در سال های اخیر شاهد تاثیر بسیار زیاد مذهب در سوگیری های ترکیه به رهبری حزب عدالت و توسعه هستیم، و این موضوع را به خوبی در رفتار ترکیه در مقابله با بحرا ن های سوریه و یمن شاهد هستیم، نظرتان در این مورد چیست؟

مشکلی که امروزه در سیاست منطقه ای ترکیه شاهد آن هستیم به خاطر این است که پس از آنکه در سال ۲۰۱۱ میلادی جنبش های عربی و بهار عربی در منطقه شروع شد، سران حزب عدالت و توسعه فکر می کردند که حرکت هایی مانند اخوان المسلمین در کشورهای تونس، لیبی، سوریه و مصر بر روی کار خواهند آمد و سیاست خارجی ترکیه را بر این مبنا برنامه ریزی کردند. یعنی فکر می کردند که اخوان المسلمین در مصر و سوریه، النهضه در تونس و حماس هم در فلسطین بر سر کار خواهد بود. حزب عدالت و توسعه هم به عنوان یک حرکت اسلام گرا در اندیشه رهبری این جریان ها بود.

این مطلب را اردوغان و داود اوغلو بارها علنا تکرار کردند و حتی در کنگره حزب عدالت و توسعه که در سپتامبر ۲۰۱۲ در آنکارا برگزار شد، محمد مرسی که آنموقع رئیس جمهور مصر بود، الغنوشی هم که حزب متبوعش النهضه پیروز انتخابات تونس شده بود و همچنین مخالفین بشار اسد که آنموقع بسیار قوی بودند و به همراه طارق هاشمی از عراق و خالد مشعل به عنوان نماینده حماس در این کنگره شرکت کردند. به همین خاطر هم در آن دوره حزب عدالت و توسعه سعی می کرد که خود را به عنوان رهبر جهان اسلام نشان دهد.

در آن روزها هم اردوغان و هم داود اوغلو ترکیه را به مانند رهبر جهان اسلام تصور می کردند و این نیز بسیار اشتباه بود. اما مسئله این است که الان با این که تقریبا دو سال از این وقایع گذشته است، دیگر هیچ کدام از آن افراد و گروه های سیاسی که در کنگره حزب عدالت و توسعه شرکت کرده بودند در قدرت نیستند. یعنی النهضه در آخرین انتخابات تونس شکست خورد، محمد مرسی در زندان است، مخالفان بشار اسد دیگر آن قدرت قبل را ندارند و جای آن را گروه هایی مثل داعش گرفته اند و طارق هاشمی هم در تبعید به سر می برد. به این ترتیب رویاها و فانتزی های حزب عدالت و توسعه در رابطه با سیاست خارجی نقش بر آب شد. توجه بکنید که الان ترکیه در چند کشور خاورمیانه سفیر ندارد که عبارتند از، مصر، سوریه، یمن و اسرائیل.

آیا به نظر شما ترکیه خواهد توانست که در سیاست های منطقه ای خود تجدید نظر کند و مثلا در موضوع یمن میانجیگری نماید؟

در شرایط فعلی اصلا گمان نمی کنم که ترکیه بتواند در یمن و یا هر کجای دیگری در خاورمیانه نقش میانجی را بازی کند. چونکه هم اکنون ترکیه خود بخشی از مشکل شده است و حزب عدالت و توسعه در مصر، سوریه و یمن خود یکی از طرف های درگیر است. مهمترین دلیل این هم این است که حزب عدالت و توسعه مسائل منطقه را با دیدگاه غلطی می بیند.

همانطور که می دانید در روزهای گذشته بیانیه لوزان میان ایران و گروه ۱+۵ منتشر شد، توافق ایران با غرب بر سر موضوع برنامه هسته ای چه تاثیری بر روابط ایران و ترکیه خواهد داشت؟ آیا ترکیه از چنین توافقی حمایت می کند؟

طبیعتا بهبود روابط میان ایران و غرب مسئله ای است که ترکیه به شدت از آن حمایت می کند. چرا که این موضوع باعث خواهد شد تا تولید و صادرات نفت ایران به شدت افزایش یابد و طبیعتا درآمد ایران هم بیشر خواهد شد و این برای ترکیه خوب است. از سوی دیگر اگر با عادی شدن روابط ایران و غرب قرار باشد که خط لوله انتقال گاز طبیعی از ایران به اروپا تاسیس شود، طبیعتا بهترین گذرگاه ترکیه خواهد بود و این باز به نفع ترکیه است و غیره. حتی به نظر من یکی از مهمترین دلایل سفر سه شنبه گذشته اردوغان به تهران هم همین موضوع بود. در مورد اقتصاد روابط ایران و ترکیه شبیه روابط ترکیه با روسیه است. یعنی در حالی که دو کشور در موضوعات سیاسی و منطقه ای دارای اختلاف نظرهای عمیقی هستند، اما با بی اعتنایی به این مسائل باز سعی دارند تا روابط دو جانبه خود را در بالاترین سطح نگاه دارند.

به نظر شما سفر هفته گذشته اردوغان چه تاثیری می تواند بر روابط دو جانبه ایران و ترکیه داشته باشد؟

همانطور که گفتم، دو کشور باید سعی کنند که مسائل مختلف منطقه را نه با متهم کردن یکدیگر بلکه با گفتگو و رایزنی با یکدیگر حل و فصل نمایند. اگر چه میان دو کشور در برخی موضوعات و مخصوصا سوریه اختلاف نظرهایی وجود دارد اما ترکیه و ایران نمی توانند از یکدیگر عبور کنند و یکدیگر را نادیده بگیرند. که البته بعضا اردوغان هم سخنانی مانند اینکه ایران باید از عراق و سوریه خارج شود و غیره را بر زبان می آورد که این حرف ها هم خیلی واقعگرایانه نیستند. در آخر تاکید می کنم که ایران و ترکیه برای یکدیگر بدون جایگزین هستند.

گفتگو از امید شمیزی