آیا روسیه خود را درگیر بحران یمن می کند؟

پس از تجاوز نظامي عربستان سعودي به يمن، گمانه زني هاي زيادي در خصوص موضع روسيه صورت گرفت و در اين راستا اخبار ضد و نقيضي نيز منتشر شد. به نحوي که برخي از اين اخبار حکايت از اعلام ضرب العجل 48 ساعته مسکو به رياض جهت پايان دادن به درگيري ها داشت و برخي ديگر بيانگر حمايت روسيه از عربستان در تهاجم نظامي به يمن بودند. انتشار اين اخبار ضد و نقيض و موضعگيري نسبتا ديرهنگام روسيه در قبال تحولات يمن باعث شد که ترديدهاي جدي در خصوص نقش مسکو در اين تحولات بوجود آيد.

با اين حال بايد در نظر داشت که روس ها معمولا به دو دليل در چنين تحولاتي دير اعلام موضع مي کنند: نخست آنکه بوروکراسي پيچيده روسي، اجازه تصميم گيري سريع به مسئولان اين کشور نمي دهد و دوم آنکه، روس ها تا زماني که هزينه و فايده يک بحران را به صورت کامل نسنجند، به اعلام موضع نمي پردازند. چنين امري حتي در خصوص بحران اوکراين نيز صادق بود و روس ها تا يک هفته پس از برکناري يانوکويچ، هيچ موضعي در خصوص تحولات آن کشور که در حوزه منافع حياتي و اوليه مسکو بود، اتخاذ نکردند.


مواضع محتاطانه
در طول نیمه دوم قرن بیستم، یمن جنوبی که داراي گرايش هاي کمونيستي بود، در مدار شوروی قرار داشت و معمولا از آن به عنوان يکي از اقمار مسکو ياد مي شد. تخمين زده مي شود که در آن دوران بيش از پنج هزار تن از مشاوران نظامي روسي در يمن جنوبي مشغول فعاليت بودند و بيش از 50 هزار نفر از نظاميان يمني نيز در اتحاد جماهير شوروي آمورش ديده بودند که منصور هادی رئیس جمهور فراري يمن نيز يکي از اين افراد به شمار مي آيد.
با توجه به اين سابقه تاريخي، شورشیان یمن جنوبی در نوامبر سال 2014، نامه ای به کنسولگری روسیه در عدن تحویل دادند و از مسکو درخواست کردند که آنها را جهت جدایی از شمال یمن ياري دهد. با این حال روسیه از اين درخواست حمايتي به عمل نياورد و ضمن اعلام بي طرفي، خواهان حفظ تماميت ارضي اين کشور شد.
در واقع روسيه راهبرد خود را در بحران يمن مبتني بر استراتژی عدم دخالت تنظيم کرده است. با اين حال مسکو به هر دو طرف درگير در اين مناقشه، سیگنال هایي فرستاده که به عنوان حمایت از دو طرف تفسیر شده است. به عنوان نمونه، در ماه فوریه 2015، یک هیئت از حوثی هاي يمن با اعضای پارلمان روسیه در مسکو ملاقات کرد و خواستار به رسمیت شناختن اقتدار انصار الله در يمن شد. اين هيئت از شرکت هاي روسي براي حضور در بازارهاي اقتصادي يمن دعوت به عمل آورد. حضور اين هيئت در مسکو عموما به معناي حمايت روسيه از انصارالله تلقي شد.
از سوي ديگر سفیر روسیه در يمن، پس از فرار هادی به عدن، با رئیس جمهور اين کشور ملاقات کرد. اين ديدار نيز عموما به معناي حمایت روسیه از منصور هادي تعبير شد. در عين حال روسيه بر خلاف کشورهاي غربي و عربي، سفارتخانه خود را به عدن انتقال نداد و همچنان در صنعا که تحت تسلط انصارالله بود، به فعاليت پرداخت.

آيا روسيه خود را درگير بحران يمن مي کند؟

همچنين روسيه از حملات هوايي عربستان به يمن، به انتقاد از ائتلاف شکل گرفته در اين خصوص پرداخت و سعي کرد از طريق شوراي امنيت سازمان ملل، قطعنامه اي را جهت پايان بخشيدن به اين حملات تصويب کند که البته با شکست مواجه شد. در لایحه ای که روسيه به شورای امنیت برده بود، از طرف های درگیر خواسته شده بود که در چارچوب حمایت از حقوق بشر، عملیات بمباران هوایی فورا متوقف شود تا به این ترتیب بتوان اتباع خارجی را از یمن خارج کرد و کمک های انسانی به افراد نیازمند در این کشور رساند.
با اين حال پیشنهاد روسیه در شورای امنیت مورد بررسی اعضا قرار گرفت و در آن، اعضا بر لزوم تطبیق تصمیم های بین المللی در خصوص یمن به ویژه قطعنامه 2201 تاکید کردند. در این جلسه دینا قعوار، سفیر اردن در سازمان ملل دلیل نابه سامانی اوضاع در یمن را مخالفت حوثی ها با اجرای قطعنامه 2201 دانست.

ميدان جديد رقابت روسيه با غرب
به هر حال در بررسي نحوه جهت گيري روسيه در خصوص يمن، لازم است به اين نکته توجه کافي صورت گيرد که يمن در حوزه منافع اوليه و حياتي روسيه قرار ندارد. ضمن اينكه روس ها به خوبي مي دانند كه هرگونه دخالت مستقيم يا غيرمستقيم در يمن، واكنش مشابه غرب در اوكراين را به دنبال خواهد داشت و چنين امري مي تواند منافع حياتي روسيه را به خطر اندازد. به همين دليل روس ها واکنش تندي به تحولات اين کشور نشان ندادند.
بر اين اساس به نظر مي رسد سياست روسيه در قبال تحولات يمن بر چند محور استوار باشد:
1. تأکید بر حفظ حاکمیت و تمامیت ارضی یمن؛
2. توقف هرچه سریعتر حملات هوایی؛
3. از سرگیری گفتگوها برای حل بحران؛
بر اساس اين سه مولفه، مسکو براي خود چند کار عملي تعريف کرده است:
1. تماس با تمامی طرف‌های درگیر در یمن برای یافتن راه حلی سیاسی جهت حل بحران این کشور
2. استفاده از ظرفيت شورای امنیت سازمان ملل برای برقراری آتش‌بس در یمن
به هر روي به رغم آنکه روسیه از طریق شورای امنیت پیشنهاد آتش‌بس در یمن را داده است، اما مقامات حکومت مخلوع یمن، مسکو را به حمایت از انصارالله متهم می‌کنند. چنانکه ریاض یاسین وزیر خارجه دولت فراري منصور هادي و همچنين برخي از مقامات عربي اعلام کرده اند که هواپیماهای روسی که برای خروج شهروندان این کشور از یمن مورد استفاده قرار گرفته اند، تجهیزات نظامی را به جنگجویان حوثی تحویل داده اند. با اين حال روس ها چنين اقدامي را تکذيب کرده و آن را نامعقول، غیرمسئولانه و تحریک برانگیز دانسته اند. در حال حاضر به نظر مي رسد عليرغم آنکه موضع روسیه در یمن خلاف موضع عربستان و غرب است، اما با توجه به اینکه فرودگاه های یمن مورد هدف قرار گرفته اند و روس ها برای خروج اتباعشان از این کشور مشکل دارند، لذا ارسال موشک تا حدی دور از ذهن است.
با اين حال به نظر مي رسد دو عامل در آينده بر سياست خارجي روسيه در قبال يمن تاثيرگذار باشند:
نخست آنکه ويژگي ژئوپليتيکي يمن به ويژه تنگه باب المندب که خليج عدن را به درياي سرخ متصل مي کند، مي تواند باعث شود که روس ها به امور يمن علاقه مند گردند و تحولات اين کشور را نيز به عرصه رقابت هاي ژئوپليتيکي خود با غرب بيافزايند.
دوم آنکه مواجهه روسيه با آمريکا در اوکراين و رويارويي با کشورهاي عربي در سوريه، عواملي هستند که مي توانند مسکو را ترغيب به ايفاي نقشي فعالتر در تحولات يمن نمايند. در واقع روسيه با مداخله و ايفاي نقش در تحولات يمن مي تواند جبهه جديدي در برابر غرب به ويژه آمريکا و متحدان خاورميانه اي آن بگشايد.