تحولات یمن زمینه فعالیت داعش در این کشور را فراهم می‌آورد

به گزارش خبرنگار مهر، دکتر افشین شاهی کارشناس مسائل خاورمیانه و استاد روابط بین الملل دانشگاه بردفورد انگلستان معتقد است تبعات امنیتی تحولات یمن باعث می شود تا داعش در این کشور به گسترش قلمروی خود بپردازد تا جبران شکستهای این گروه تروریستی در عراق باشد. آنچه در ادامه می آید متن این یادداشت اختصاصی برای خبرگزاری مهر است.

همزمان با بمباران یمن از سوی کشورهای عرب خاورمیانه، این منطقه خود را آماده رویارویی با یک واقعه هولناک می کند. یمن به عنوان فقیرترین کشور خاورمیانه که به دلیل فزونی گرفتن شمار اسلحه بر تعداد شهروندانش معروف است، از مدتها پیش به یک کابوس امنیتی تبدیل شده بود. اما تحولاتی که اخیرا در این کشور رخ داد، همسایگان عرب یمن را به اتخاذ اقدام نظامی علیه آن واداشت.

ائتلاف برخی کشورها در راستای حفاظت از دولت عبدربه منصور هادی شکل گرفته که به عقیده آنها تنها دولت مشروع یمن است. در تاریخ 25 ماه مارس میلادی، سفیر عربستان سعودی در واشنگتن با حضور در یک کنفرانس خبری آغاز عملیات «طوفان قاطعیت» را اعلام کرد. فردای همان روز، رسانه ملی عربستان سعودی خبر اعزام هواپیماهای جنگی کشورهای ائتلاف (قطر، مراکش، کویت، امارات، بحرین، اردن و سودان) را با هدف بمباران مواضع شیعیان یمن مورد تایید قرار داد. 

علاوه بر همه اینها، سه کشور مصر، سودان و پاکستان از آمادگی خود به اعزام نیروی زمینی برای دفاع از دولت عبدربه منصور هادی خبر دادند.

در این میان، «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه نیز حمایت خود از ائتلاف جدیدی که به رهبری عربستان سعودی تشکیل شده بود اعلام کرد. اردوغان با اعلام اینکه در حال بررسی امکان تامین کمک لجستیکی برای این ائتلاف جدید است درباره تلاش ایران به تسلط بر منطقه هشدار داد. 

در واقع، گفته های اردوغان تا عمق این وضعیت بسیار خطرناک پیش رفت. در حالیکه اغلب کشورهای خاورمیانه در اتحاد با ریاض در مقابل آنچه که به عقیده ایشان تسلط شیعیان بر یمن توصیف می شد صف آرایی کردند، تهران و متحدانش این اقدام را تهاجمی آشکار دانستند که با دامن زدن به جنگ نیابتی راه را برای سوق دادن منطقه به دام یک واقعه هولناک هموار می کند. 

اگرچه عدم اعتماد بین ایران و برخی کشورهای منطقه سابقه ای طولانی دارد، جنگ یمن به این مشکل دیرینه دامن می زند. با توجه به اینکه ائتلاف کشورهای عربی منطقه به گونه ای آشکار از اصول فرقه ای پیروی می کند، سیاست خارجی منطقه نیز بیش از پیش فرقه گرایانه شده و هویت مذهبی به بستر مهمی برای شکل گیری آن بدل می شود.

آنچه که اوضاع را بیش از پیش وخیم می کند امکان فراهم شدن محیط مطلوب برای فعالیت تشکل های غیر دولتی است که در حال حاضر نیز به طور نامحسوس در حال تغییر چشم انداز ژئوپلیتیکی منطقه هستند.

در طول یک سال گذشته، گروه داعش قادر بوده است تا خود را به عنوان موفق ترین برند فرا منطقه ای در سطح جهان معرفی کند. فعالیت گروه داعش در دو کشور عراق و سوریه گروه القاعده را که تا چندی پیش از قدرتی تک قطبی برخوردار بود با چالش مواجه کرده است.

بر همین اساس، اگرچه القاعده هنوز در یمن از قدرت زیادی برخوردار است، موارد متعددی مشاهده می شود که در آن طرفداران القاعده به داعش می پیوندند. لذا، با توجه به کاهش نفوذ دولت، انتظار می رود که این گروه بتواند دایره نفوذ خود را در یمن افزایش داده و موقعیت خود را در این کشور تحکیم کند. این امر می تواند به نوبه خود به پیشبرد عملیات های منطقه ای و جهانی بیشتری از سوی داعش منجر شود.

تجاوز نظامی عربستان سعودی باعث می شود حوثی ها به عنوان یک اقلیت مذهبی تحت تعقیب قرار گیرند و درعوض شیعیان زیدی را که حدود 40 درصد از جمعیت یمن را تشکیل می دهند در همراهی با خود بسیج کنند. این احتمال هم وجود دارد که بسیاری از آنها به طور همزمان به مقابله با القاعده و ائتلاف کشورهای عربی بپردازند.

علاوه بر این، گروه داعش به وضوح تمایل دارد سهم خود را از موقعیت فعلی یمن بگیرد. موجودیت این گروه تروریستی به توانایی آن در کنترل و گسترش قلمرو خود بستگی دارد و داعش در حال حاضر هم در برخی از نقاط عراق و سوریه در موضع تدافعی قرار دارد. با این حال، اگرچه داعش در برخی از جبهه ها با شکست مواجه می شود، هنوز تا پایان این جنگ راه زیادی باقی است.

بحران امنیتی در یمن به گروه داعش فرصتی منحصر به فرد می دهد تا قلمرو خود را گسترش دهد و همین امر موجب می شود تا این گروه تروریستی شکست های خود را در عراق جبران کرده و به تحکیم قوا بپردازد. به این ترتیب، داعش نبردی پر مخاطره را با القاعده شروع می کند که قطعا تمایلی به واگذاری قلمرو خود به گروه دیگر ندارد.

 البته، خاورمیانه برای دهه های متوالی –به ویژه در 15 سال اخیر-  صحنه آشفتگی های سیاسی و امنیتی جدی بوده است. اما انتظار می رود که درگیری ها در یمن به گونه ای چشمگیر موجب تغییرات عمیق شود. در حالیکه جنگ داخلی سوریه موج دشمنی های فرقه ای را در سطح منطقه رها کرد، درگیریهای نظامی در یمن می تواند فرقه گرایی را به عنوان یک نیروی موثر در بازتعریف اتحادها و رقابت های منطقه ای تثبیت کند. این امر می تواند به منزله شروع عصر جدیدی باشد که در آن سیاست های هویتی بیش از هر زمان دیگر تعیین کننده کسی خواهند بود که ترازوی توازن قدرت را در خاورمیانه به دست خواهد گرفت.

دخالت نظامی برخی کشور در یمن از ظهورعصر جدیدی خبر می دهد که عرصه پیدایش تشکل های غیر دولتی (نظیر داعش) نیز هست. هرج و مرج رایج در یمن فرصت جدیدی را برای گروه هایی چون القاعده و داعش فراهم می کند. به بیان دیگر، اوج درگیری ها در یمن می تواند به منزله آغاز یک جنگ چند وجهی تلقی شود – جنگی که شامل وقوع درگیری ها بین دولت های منطقه، نزاع مابین تشکل های غیر دولتی و در نهایت مجموعه ای از هر دوی آنها خواهد بود.

در نهایت یمن برای برخی کشورهای خاورمیانه شاید قادر به درک این موضوع نیستند (شاید هم بالعکس از این مطلب آگاهی دارند) حکم جعبه پاندورای * دیگری را دارد که دقیقا به اندازه جنگ داخلی سوریه خطر ساز است و می تواند آغازگر یک فصل کاملا جدید در تاریخ خاورمیانه باشد.

⃰  در اسطوره های یونان نام صندوقچه ای است که تمام رنج های بشر در آن پنهان شده بود و با شکسته شدن قفل آن رنج و مصیبت جهان را فرا گرفت.