در فجر جوایز گل درشت نمی دهیم/ آثار این دوره آرام و محتاط بودند

خبرگزاری مهر - گروه هنر: علیرضا رضاداد از جمله مدیرانی است که علاوه بر نقش مشاور در مدیریت کلان سینما در سیاست گذاری های سینمای ایران نیز سهیم است و سهم عمده این کارشناس سینما از مدیریت در عرصه سینما دبیری دو دوره متوالی جشنواره فیلم فجر در دولت یازدهم بوده است.

جشنواره سی و دوم فجر در حالی برگزار شد که سازمان سینمایی هنوز میراث دار آثار و تبعات ریل گذاری مدیریت سینمایی در دولت دهم بود و به همین دلیل همه چشم ها در سال ۹۳ به جشنواره فیلم فجر بود تا ببینند حاصل برنامه ریزی سازمان سینمایی و مدیر جشنواره فیلم فجر که دو سال پیاپی این مسئولیت را برعهده گرفته بود، چیست. به هر حال این جشنواره به زعم برخی بدون حاشیه و به نظر برخی دیگر خنثی برگزار شد ولی یکی از مهم ترین اتفاقات آن این بود که بخش بین الملل از ملی جدا شده و قرار است در اردیبهشت سالجاری برگزار شود.

برای مروری بر پرونده جشنواره فیلم فجر پای صحبت های رضاداد نشستیم که این گفتگو پیش از فوت والده محترم این مدیر سینمایی در دفتر کار دبیر جشنواره فیلم در موسسه رسانه های تصویری انجام شد و او به برخی از نکات مطرح شده درباره کم و کیف برگزاری جشنواره پاسخ داد.

دبیر جشنواره سی و سوم فیلم فجر در بخش نخست این گفتگو ارزیابی خود از برگزاری این  رویداد را مطرح کرد و به برخی از انتقادها مبنی بر اینکه فیلم های این دوره جریان سازی نکردند، پاسخ داد.

رضاداد همچنین درباره سهم انقلاب اسلامی در سی و سومین جشنوره فیلم فجر صحبت کرد و در آخر برای سینمای ایران سلامتی و طول عمر با عزت و رونق کسب و کار آرزو کرد.

با ما در بخش نخست این گفتگو همراه می شوید:

* با توجه به اینکه پس از پایان بخش ملی جشنواره سی و سوم فیلم فجر شما گفتگوی مفصلی در ارزیابی این دوره نداشتید به اعتقاد من بهتر است ابتدا ارزیابیتان را از فیلم ها و شیوه برگزاری جشنواره بفرمایید.

- ارزیابی درباره جشنواره سی و سوم فیلم فجر را می توان به چند بخش تقسیم کنیم؛ بخش نخست ارزیابی کارنامه تولیدات سینمای ایران است که خود این مبحث دو بخش دارد، بخش اول آن دسته از تولیدات سینمایی است که در فجر دیده شدند و بخش دوم فیلم های تولید شده ای هستند که در فجر دیده نشدند. و اما ارزیابی من این است که متوسط آثار تولید شده و دیده شده از رشد نسبی برخوردار بودند.

با نگاهی اجمالی به آثاری که در جشنواره فجر حضور داشتند متوجه می شویم موضوعات آثار، نزدیک و یا شبیه به هم بودند، سرمایه گذاری مستقیم دولت کاهش یافته و منطقی تر شده است، سهم مخاطبان فعلی سینما در آثار بیش از سهم مخاطبان بالقوه است و بیشتر فیلمسازان میل پیدا کرده اند تا با همین مخاطبان فعلی ارتباط مستمر پیدا کنند و نکته دیگر اینکه فیلم های مسابقه از همسطحی نزدیک به یکدیگر برخوردار بودند.

ناگفته نماند تحلیل و تفسیر و قضاوت درباره خوبی یا بدی آثار و هر یک از این نتایج از جهات گوناگون احتیاج به بحث دارد، اما فکر می کنم هر یک از مخاطبان، منتقدان، هنرمندان، مدیران و تمامی افراد موثر در تعیین سیاست ها، دستاوردهایی داشته اند که این خود می تواند راهگشای برنامه های سال پیش رو باشد.

همچنین یکی دیگر از نکات مثبت و قابل تامل در فیلم های حاضر در این دوره از جشنواره فیلم فجر فیلم های اول کارگردان در بخش «نگاه نو» بود. این بخش دو ویژگی بارز داشت که ویژگی نخست حضور افراد حرفه ای سینما در تولید فیلم ها بود که وجود این ترکیب حرفه ای ناخودآگاه در رشد کیفی فیلم ها موثر بود و نکته دوم توجه بیشتر به جذب مخاطب بود که امیدوارم این دو ویژگی بتواند در اکران سال ۹۴ موثر واقع شود.

در بخش اجرایی جشنواره فیلم فجر هم چند نقیصه وجود داشت که برطرف شد و در نتیجه چند قدم به استانداردسازی نزدیک شدیم که امیدواریم سال های آینده این روند استانداردسازی ادامه پیدا کند.

* همانطور که اشاره کردید یکی از نکات مثبت این دوره از جشنواره در بخش ملی بالا رفتن سطح کیفی عموم آثار به ویژه در بخش «نگاه نو» بود که بخشی از این موفقیت به دلیل دیجیتال شدن صنعت سینما و رشد فکری فیلمسازان جوان است. اما واقعیت این است که با وجود رشد کیفی آثار ما شاهد حداقل یک اثر شگفتی ساز نبودیم. انگار همه آثار به گونه ای انتخاب شده بودند که جشنواره آرام برگزار شود و همچنین ما اثری ندیدیم که در سال سینمایی کشور جریان ساز باشد.

- نداشتن شگفتی در میان آثار، قابل پذیرش است اما به یک نکته توجه داشته باشیم که هر چند سال یکبار ممکن است فیلمی ساخته شود که به عنوان یک پدیده مخاطب را شگفت زده کند.

چون سینمای ایران شگفتی زیاد داشته عادت کرده ایم هر سال یک شگفتی ببینیم و انتظارها بالا رفته است. ضمن اینکه در مدت اندک ۱۰ روزه تعداد زیادی فیلم می بینیم و اگر همین اندک آثار را با فاصله چند روز از یکدیگر ببینیم ممکن است ارزیابی ها متفاوت باشد.

* به نظر می رسید نوعی سکون بر فضای جشنواره حاکم بود و نکته جالب اینکه این سکون و سکوت نیز درفیلم ها دیده می شد. حتما خودتان هم بارها شنیدید که این فضای بی حاشیه جشنواره را حاصل نوع نگاه و مدیریت شما می دانند.

- به اعتقاد من سکوت و سکون نبود بلکه آثار جشنواره فیلم فجر از یک آرامش و یا به تعبیری احتیاط برخوردار بودند و این احتیاط هم شاید به علت این است که از فضای هیجانی که در جامعه وجود داشت تاحدودی فاصله گرفته ایم. به هر حال من گمان می کنم آثار این دوره از جشنواره فیلم فجر برآیند دریافت فیلمسازان از شرایط اجتماعی و پیرامونی آنها بود و نکته مهم و قابل توجه این است که همه «خودشان» بودند.

برای کامل کردن این مطلب به صحبت خانم نیکی کریمی اشاره می کنم؛ مطلبی که تا اندازه ای می تواند انتظارها را از جشنواره منطقی کند. ایشان در ارزیابی خود از جشنواره فیلم فجر گفت که داور تعداد زیادی جشنواره «الف» بوده است و تاکید کرد که سینمای ایران با وجود اینکه ملی است اما سطح کیفی فیلم ها از سطح فیلم های موجود در جشنواره های بین المللی «الف» پایین تر نیست. نمی خواهم کیفیت فیلم ها را پشت این ارزیابی پنهان کنم اما نکته مطرح شده توسط خانم کریمی مهم و قابل تامل است. در تکمیل بحث این نکته را نیز متذکر می شوم که ارزیابی برخی از دوستان که در این دوره از جشنواره فیلم «برلین» حضور داشتند از فیلم های بخش مسابقه این جشنواره هم همین بود. ضمن اینکه وقتی برخی فیلم های متوسط سینمای ایران در جشنوار ها پذیرفته و مورد توجه قرار می گیرد ما بیشتر به اهمیت آثارمان پی می بریم.

* هم رای بودن داوران جشنواره فیلم فجر با مردم از جمله اتفاق های نادر در این دوره از جشنواره فیلم فجر بود. البته این هم رای بودن در انتخاب فیلم «رخ دیوانه» این شائبه را ایجاد کرد که این رخداد اتفاقی نیست.

- یعنی چی دقیقا؟

* این هم رای شدن و جوایز مهمی که «رخ دیوانه» کسب کرد و در ادامه زمزمه مدیرعاملی ابوالحسن داودی در خانه سینما این تصور را ایجاد کرده بود که جریانی در راه است تا یک فرد خاص مورد حمایت همه جانبه قرار گیرد.

- زمزمه مدیرعاملی آقای داودی در خانه سینما نسبتی با انتخاب فیلم توسط مردم و داوران فجر ندارد و این نسبت دادن خیلی بی ارتباط است و فقط نشانه این است که ایشان امسال روی بورس هستند. (با خنده)

درباره این نکته که رای داوران با رای مردم یکی شده هم باید بگویم که این نکته جدیدی نیست و در سال های گذشته هم با همین وضعیت روبرو بودیم و این هم رای شدن هیچ تفسیر دیگری ندارد.

* البته هم رای بودن مردم و داوران را می توان از زاویه ای دیگر نکته ای مثبت دانست که نشان از ارتقای دانش و نگاه سینمایی مردم دانست. از این بحث بگذریم و اشاره ای داشته باشیم به اینکه سال به سال از سهم انقلاب در جشنواره فجر کم می شود در حالیکه اساسا برگزاری جشنواره فیلم فجر به دلیل پیروزی انقلاب اسلامی است.

- انطباق رای داوران و مردم همانطور که اشاره کردم قابل چنین تفسیری نیست.

ولی درباره بخش دوم صحبت شما باید بگویم اساسا برگزاری جشنواره فیلم فجر به دلیل پیروزی انقلاب اسلامی است و تحلیل و تاکید دست اندرکاران این رویداد سینمایی در طول سال های متوالی بر همین مطلب بوده است و ما هم برای جشنواره فیلم فجر نیز همین جایگاه را قائل هستیم و به همین دلیل هم می گوییم که جشنواره فیلم فجر کارنامه سینمای ارزشمند پس از پیروزی انقلاب است.

اما واقعیت این است که تاکید بر این مطلب هم بوده که جشنواره فیلم فجر را نباید در موضوعات خاص ولو ارزشمند محدود کرد چون این محدودیت به انقلاب اسلامی، به صنعت سینما و به جشنواره فیلم فجر کمکی نمی کند و اگر وسعت و تنوع موضوعی را از جشنواره فجر بگیریم و آن را به موضوعات خاصی محدود کنیم عملا جشنواره را کم رونق کرده ایم و کم رونقی جشنواره مخالف سیاست رونق بخشی به جشن های پیروزی انقلاب اسلامی است. ضمن اینکه برای موضوعات نزدیک تر به انقلاب اسلامی جشنواره انقلاب و دفاع مقدس را داریم که تاکنون دوسالانه بوده و از امسال هم قرار است سالانه برگزار شود.

* برگزاری جشنواره فیلم مقاومت و یا جشنواره فیلم عمار در جای خود ادای دینی به سینمای انقلاب و دفاع مقدس است، اما روی صحبت به طور خاص با جشنواره فیلم فجر است. آیا اینکه فقط نام فجر را در دهه فجر سر زبان ها می اندازد کافی است؟

- مساله این است که جشنواره ای مثل جشنواره فیلم مقاومت در بخش های مختلف با تعداد کمی از فیلم هایی که در جشنواره فیلم فجر نمایش داده شده است، برگزار می شود که این اتفاق نشان دهنده ظرفیت بالای سینمای ایران و مبین این مطلب است که با چند فیلم شاخص می توان یک جشنواره مستقل، پر آب و رنگ برگزار کرد. بنابراین به اعتقاد من از این منظر مسیری که جشنواره فیلم فجر تا کنون طی کرده درست بوده و به عنوان کارنامه سینمای پس از پیروزی انقلاب و دستاورد انقلاب اسلامی در بخش سینما قابل دفاع و به رویکرد و هدف انقلاب اسلامی و جشن های پیروزی انقلاب نزدیک است.

* با این اوصاف می توان اینگونه نتیجه گرفت که جشنواره فیلم فجر برای انتخاب برترین هایش معیارهایی چندگانه دارد که نسبت به هم اولویتی ندارند و مثلا یک فیلم انقلابی اگر کیفیت پایینی داشته باشد دلیلی ندارد جوایز فجر را ببرد و یا حتی به این رقابت راه یابد. و یا حتی اگر یک فیلم انقلابی و دفاع مقدسی مورد پسند مردم قرار گیرد دلیلی ندارد که از لحاظ داوران فجر هم برگزیده شود.

- بله دقیقا مطلب شما موید تحلیل من است. اگر به دلیل نزدیکی یک فیلم با رویکردها و آرمان ها بخواهیم جوایزی را بدون در نظر گرفتن مولفه های مربوطه به آن اهدا کنیم اتفاقا ضد عدالت عمل کرده ایم ولی اگر همه امور شکل و روال طبیعی خود را پیدا کند و به آرای داوران که معمولا از جریان اصیل سینمای پس از انقلاب هم هستند احترام بگذاریم همه چیز در جای خودش قرار می گیرد و به عدالت و در نتیجه به آرمان های انقلاب و ارزش های اسلام نزدیک تر است. ضمن اینکه فکر می کنم برای خود فیلمسازان هم جذاب تر است که در شرایط برابر آثارشان ارزیابی شود چون تجربه نشان داده اگر جوایزی از روی لطف و توجه ویژه به یک فیلم داده شود برای دریافت کننده هم سبب آزردگی است.

این تجربه را در مواردی داشتم و بدون اینکه بخواهم آدرسی بدهم اجمالا می گویم که این امر برای دریافت کننده خشنودی ویژه ای به همراه نیاورد. درست مثل تشویق دانش آموزی است که بنا به توصیه و یا درخواست پدر آن دانش آموز انجام شود. در یک رقابت برابر دوم شدن لذت بخش تر و شوق انگیز تر است. توجه و تشویق همیشه در جایزه دادن نیست بلکه در فراهم کردن بستر برای یک رقابت برابر است. برخی جوایز به قول دوستان آنقدر گل درشت است که برای گیرنده بیشتر اسباب دردسر می شود تا پیشرفت.

بنابراین تشویق باید شرایط خودش را داشته باشد و این مطلب را ممکن است کسی که از بیرون به ماجرا نگاه می کند متوجه نباشد و از برخی رفتار و عملکردها انتقاد هم بکند.

* با این توضیحات در یک کلام به نظرشما آیا سهم سینمای انقلاب را باید در جشنواره فیلم فجر جویا شد یا اینکه جشنواره فیلم فجر ویترینی برای ارزیابی کلیت سینمای ایران است؟

- هر دو.

جشنواره فجر رویدادی برای ارزیابی مشوقانه سینمای ایران است که در آن اید سهم سینمای انقلاب را هم جویا شد و این دو مهم تعارضی با یکدیگر ندارند چراکه سینمای ایران با انقلاب اسلامی و آرمان ها نسبت دارد و متعارض نشان دادن این دو مقوله با یکدیگر همان آدرس غلطی است که برخی دنبال آن هستند و باید نسبت به آن هوشیار بود. اگر فرمایش اخیر مقام معظم رهبری درباره ارزش های سینمای ایران پس از انقلاب و ارزیابی ای را که ایشان دارند مبنا قرار دهیم می توانیم به تحلیل درست برسیم.

همچنین نباید در چند مساله که ستون های اصلی رویدادی همچون جشنواره فجر است، تردید کنیم. اولین نکته ارزشمند بودن سینمای ایران و تلاش سینماگران است. به این معنا که این تعداد فیلم با این کیفیت در هر جای دنیا ساخته شود شایسته توجه است و این شایستگی فارغ از تاثیر و مناسبات اقتصادی، گنجینه ای قابل توجه است و اگر این موضوع را قبول نداریم کافی است به سینمای کشورهای اطراف خود نگاه کنیم.

نکته دوم اینکه شایسته تشویق دانستن و لزوم برخورد مشوقانه برای ادامه راه است که بخشی از این برخورد مشوقانه برخورد منتقدانه به مفهوم درست آن است. در دل این اصل این نکته نهفته است که برخوردهای تخریبی شایسته این سرمایه و توانمندی نیست.

جنبه سوم در دلبستگی و علاقه مردم و ارتباط آنان با سینما است و واکنش هایی که آنها نسبت به فیلم ها دارند. این دلبستگی برخاسته از نیازها و انتظارات آنها است.

به همه این دلایل که اشاره کردم لازم است سبد سینمای ایران همه ساله در موضوعات گوناگون و از جمله موضوعات مرتبط با انقلاب اسلامی، دفاع مقدس، مسایل دینی و ارزشی بدون نگاه سیاسی و جناحی در جشنواره مورد ارزیابی قرار بگیرد تا نقاط قوت و ضعف معلوم و راهبردهای سال بعد مشخص شود.

اتفاقا همه متولیان این حوزه ها باید کارنامه خودشان را در جشنواره ارزیابی کنند و مورد پرسش قرار دهند که در این زمینه ها چه کرده اند و چه نکرده اند و چرا نکرده اند؟

* به هر حال برخی از همین افرادی که لازم است عملکرد خودشان را در زمینه سینمای انقلاب و دفاع مقدس مورد ارزیابی قرار داد، انتقاد می کردند که چرا جای آثاری از این دست در سی و سومین جشنواره فیلم فجر خالی بود.

- مواردی از این دست را من نیز شنیده ام. مسئولان یکی از نهادهای حمایتی دفاع مقدس اظهارنظر کرده بود که دست ما در جشنواره دوره سی و سوم برای انتخاب فیلم های دفاع مقدسی خالی بود. یکی از دوستان فارغ از صحت و سقم مطلب گفت که به این مسئول باید گفت که  اگر چنین هم باشد حاصل کارنامه خود شما است و این نقد به برنامه نداشتن و حمایت نکردن های همین نهادهای متولی برمی گردد.

تنها نهاد و سازمانی که در جشنواره سی و سوم حامی کار دفاع مقدسی، ارزشی، انقلابی و اولویت های موضوعی بود سازمان سینمایی بود که به حمدالله قابل توجه هم بود.

* حمایت و توجه به موضوع دفاع مقدس از جمله مواردی بود که رییس سازمان سینمایی هم در مصاحبه های خود بارها بر آن تاکید کرده است.

- دکتر ایوبی اول سال گذشته با مسئولان نهادهای مرتبط با دفاع مقدس جلسه گذاشت و به همه اعلام کرد که سازمان سینمایی برای حمایت از این آثار آماده است. حتی میزان حمایت سازمان را که رقمی حدود ۵۰ درصد بودجه حمایتی سازمان سینمایی در بخش سینمای حرفه ای بود اعلام کرد، اما جز سازمان سینمایی هیچ نهادی در این جهت فعالیت جدیدی نکرد و حتی برخی تهیه کنندگان از عدم همکاری برخی نهادها گلایه هم داشتند. حرف من ورود به این جزئیات و مطالبات نیست زیرا حتما آنها هم مشکلاتی داشتند، بلکه هدفم ظرفیت جشنواره برای سازمان های گوناگون است تا ارزیابی کنند و ببینند تا چه اندازه توانسته اند از ظرفیت سینما برای ارتباط مخاطبان با اولویت های آن سازمان ها استفاده کنند.

ادامه دارد....