جهان در سالی که گذشت / از سرزمین مقدس روسیه تا دولت موسوم به اسلامی

سعید جعفری - در سال ۹۳ جهان همچنان روی آرامش به خود ندید و بیش از اینکه خبر صلح، آرامش و آسایش شنیده شود، جنگ، خونریزی و کشتار تیتر اخبار جهان بود. هرچند شاید انتظار شنیدن خبر صلح و ثبات چندان مرسوم نباشد اما به هر ترتیب با موج گیری افراط گرایی شبه اسلامی در خاورمیانه و آفریقا، می توان سال ۹۳ شمسی را نقطه عطفی در ابعاد و سطح خشونت جهانی ارزیابی کرد. خبرآنلاین قصد دارد در تعطیلات نورزی تحولات حوزه بین الملل در سال ۹۳ را در چند بخش مجزا مورد بررسی قرار دهد که قسمت نخست آن پیش روی شماست.

اعلام حضور خشونت گرایی پسامدرن با ابزارهای بدوی

در بهار سال ۹۳ بود که تقریبا بخش عمده جهانیان با پدیده ای به نام دولت اسلامی عراق و شام یا همان داعش آشنا شدند. این گروه که طی سالهای اخیر و در پس ناآرامی های سوریه و مدیریت ناکارآمد دولت مرکزی عراق فضای زیست پیدا کرده بود با تجمیع نیروها و فرصت ها نمود عینی تر از خود را به منصه ظهور گذاشت. این گروه پس از به دست گیری بخش هایی از سوریه به فعالیت خود در عراق هم رسمیت بخشید و با گسترش اقدام نظامی خویش توانست موصل دومین شهر عراق را هم تصرف کند و بخش زیادی از خاک عراق از جمله تکریت را نیز به دست آورد. این گروه سپس در سوریه پیشروی کرد و منطقه‌هایی که دست دیگر مخالفان نظام سوریه در استان‌های دیرالزور و حسکه بود را به دست آورد. تا تیرماه (ژوئیه) حدود یک سوم خاک سوریه در تصرف داعش بود. داعش پس از گرفتن موصل بیانیه تشکیل خلافت اسلامی با خلیفگی ابوبکر بغدادی را صادر کرد و فعالیت‌های حکومتی خود را که از پیش بیشتر در سوریه آغاز شده‌بود را گسترش داد (از جمله این اقدام‌ها چاپ اسکناس با واحد دینار داعش و گذرنامه، تاسیس پلیس، صدور نفت، راه‌اندازی شبکه تلویزیون، برگزاری گشت‌های گردشگری است)؛ نام خود را از «دولت اسلامی عراق و شام» به «دولت اسلامی» تغییر داد. دولت اسلامی در مدت کوتاهی به دلیل قانون‌های سختگیرانه و مجازات‌های سنگین شهرت جهانی پیدا کرد.

داعش در ادامه برخوردهای قهر آمیز دهشتناکی با اسرا و همچنین شهروندانی که تحت کنترل خود قرار داده بود انجام داد. از سر بریدن و آتش زدن گرفته تا به پایین پرت کردن مخالفین و زندانیان از بالای پرتگاه به پایین. داعش همچنین حدود پنج ماه درگیری در منطقه کوبانی سوریه نتوانست این شهر کردنشین را تصرف کند. سر بریدن گروگان های غربی توسط داعش سبب شد تا بالاخره آمریکا و متحدین جهانی اش راهکار تازه ای در قبال این گروه از خود بروز دهند و دست به بمباران هوایی مواضع داعش در عراق و سوریه بزنند. روندی که تا اندازه ای به پیشروی این گروه لطمات جدی وارد کرد و حتی در مواردی باعث عقب نشینی گروه موسوم به دولت اسلامی از مواضع خود هم شد. از آن سو اقدامات نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران هم یکی دیگر از موانع و مشکلات پیش روی این گروه به شمار می رفت. نیروهای عراقی با هدایت فرماندهان و مستشاران نظامی ایران توانستند چندین منطقه مهم عراق را از دست نیروهای داعش آزاد سازند.

به هر ترتیب داعش در حالی سال ۹۳ را پشت سر گذاشت که از دوران اوج خود در ابتدای سال فاصله گرفت و به تدریج با دست به دست هم دادن عوامل مختلف به روندی نزولی وارد شد. اما با تمام اینها انتظار پایان بخشی به قصه دوست نداشتنی داعش در سال ۹۴ قدری دور از انتظار است.

صدای پای ژنرال ها در قاهره

مصر یکسال پس از کنار رفتن غیر دوستانه و دموکراتیک محمد مرسی، رئيس جمهور قانونی این کشور در انتخاباتی قابل تامل ژنرال عبدالفتاح سیسی را راهی کاخ ریاست جمهوری قاهره کرد. در انتخابات خرداد ماه سال ۹۳ و طبق اعلام کمیته عالی انتخابات مصر بیش از ۲۳ میلیون نفر از مصری ها به سیسی رای دادند و ژنرال با کسب حدود ۹۶ درصد آرا بر صندلی محمد مرسی تکیه زد.

فتاح سیسی که برخی او را جمال عبدالناصر دوم می خواندند در دوران انتقالی از زمان کودتا علیه محمد مرسی تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری مصر توانست ثباتی نسبی ولو با قوه قهریه در این کشور برقرار سازد. تحلیلگران موافق سیسی بر این باورند مردم مصر که از مشکلات اقصادی و ناکارآمدی دولت مرسی خسته بودند دوباره به یک ژنرال روی آوردند و در دوگانه آزادی و اقتصاد باز هم انتخاب اعراب، نان شب بود.

از آن سو البته تحلیلگران مخالف هم معتقدند سیسی با ایجاد انسداد سیاسی در مصر عملا خود را به عنوان تنها گزینه پیش روی مردم معرفی کرد و آمدن و رفتن کمدی وار حمدین صباحی در مقابل سیسی در انتخابات ریاست جمهوری هم خود شاهدی بر این مدعاست.

به هر ترتیب چه دوست داشته باشند و چه خیر نام رئيس جمهور مصر در سال ۹۳ به فتاح سیسی تغییر کرد. فردی که در این سال توانست آرامشی نسبی به خیابان های قاهره و اسکندیه ببخشد. آمدن سیسی از این باب حائز اهمیت بود که آنرا در قالب پایان بخشی به افسانه بهار عربی ارزیابی می کنند. روندی که در همین سال با رفتن راشد الغنوشی و اسلامگرایان تونس، شدت گرفتن جنگ داخلی در لیبی، نتیجه بخش نبودن اعتراضات در بحرین و ادامه حضور بشار اسد در صندلی ریاست جمهوری دیده شد و دیگر کمتر طرفداری برای بهار عربی باقی مانده است.

بحران در اوکراین؛ روسیه به دنبال سرزمین مقدس

دیگر حادثه مهم سال ۹۳ تحولات اوکراین، شبه جزیره کریمه و شرق اوکراین بود. اتفاقی که البته در اواخر سال ۹۲ کلید خورد اما در سال ۹۳ هم ادامه داشت و تا همین روزهای پایانی سال هم، دست کم هفته ای چندبار خبری از ادامه درگیری ها در بخش های شرقی اوکراین در خروجی تلکس های خبری قرار می گرفت. قصه در کریمه البته به نظر تمام شده می آید. به ویژه وقتی روسها این شبه جزیره را بخشی از سرزمین مقدس خود می خوانند. نتایج همه پرسی کریمه هم نشان داد که بیش از ۹۰ درصد مردم این سرزمین خواهان پیوستن به فدراسیون روسیه هستند. ضمن اینکه کشورهای غربی هم دیگر روی آن قسمت حساسیتی از خود به نمایش نگذاشتند و بیشتر خواسته شان روی پایان دخالت و تلاش برای ناآرام کردن بخش های شرقی اوکراین متمرکز بود. تلاشی که البته با وجود توافق های مینسک ۱ و ۲ به نظر بی نتیجه باقی مانده است. چرا که هنوز هم صدای شلیک گلوله از اسلاویانسک و دونتسک و لوهانسک فراوان به گوش می رسد.  

ادامه حضور و دخالت نظامی روسیه در مناطق شرقی اوکراین سبب شد تا تحریم های شدید غربی شامل حال روسیه شود. آمریکا و اتحادیه اروپا با وضع محدودیت های جدی بر سر خرید و فروش انرژی روسیه این کشور را با مشکلات اقتصادی فراوانی مواجه ساختند. ضمن اینکه پایین آمدن قیمت نفت و همچنین تلاش های اقتصادی جهانی سبب شد تا ارزش پول ملی روسیه (روبل) در سال ۹۳ سقوط کم سابقه ای را تجربه کند.

با تمام اینها هرچند آمریکا علاقه مند بود حمایت تسلیحاتی از مردم شرق اوکراین صورت پذیرد تا آنها در مقابل جدایی طلبانی که از سوی روسیه ساپورت می شوند دست خالی نباشند اما تاکید ویژه آلمان و فرانسه بر پیگیری گفتگو و دیپلماسی برای حل این بحران سبب شد تا توافق مینسک دو حاصل شود. توافقی که هرچند نتوانست راه حلی پایدار و با ثبات برای این مناقشه بیابد اما دست کم برای کوتاه مدت از حجم تضادها و درگیری های نظامی در مرزهای مورد منازعه کاسته است.

به نظر می رسد در سال ۹۴ هم خبرهای فراوانی از معضل سرزمین های شرقی اوکراین که به بهانه تازه مقابله غرب و روسیه تبدیل شده خواهیم شنید.

خداحافظ آقای نخست وزیر

خاورمیانه عربی یک تغییر دیگر را هم در کارگزاران خود در سال جاری شاهد بود. نوری مالکی که تقریبا از زمان سقوط صدام قدرت را در این کشور در دست داشت پس از انتخابات اخیر بالاخره جای خود را به حیدر عبادی داد. رهبر جریان دولت قانون که در دوره قبل تر هم توسط ایاد علاوی تهدید شده بود اینبار دیگر نتوانست در مقابل موج عظیم انتقادات داخلی، منطقه ای و بین المللی مقاومت کند. عملکرد سوال برانگیز مالکی در سالهای اخیر باعث شده بود نارضایتی های مناطق اهل سنت عراق به ناآرامی و اعتراض و در ادامه حتی به تنش و درگیری تبدیل شود. سیاست های مالکی باعث شد حتی برخی او را یکی از مسئولان ایجاد جریان ستیزه جویی به نام داعش بخوانند.

در حالیکه اینبار هم همچون انتخابات ۲۰۱۰ دعوای سیاسی بر سر تعیین نخست وزیر فراوان بود اما اتفاق جدید در انتخابات اردیبهشت ۹۳ (۲۰۱۴) عراق تسری دعوای سیاسی انتخاب نخست وزیری به ریاست جمهوری بود. در حالیکه در دوره پیشتر تقریبا برای همه معین بود که جلال طالبانی بر این صندلی تکیه می زند اما اینبار زمزه هایی برای گرفتن کرسی ریاست جمهوری از کردها شنیده شد. اما بالاخره و در پایان نزاع های سیاسی و البته رایزنی های فراوان فواد معصوم به عنوان رئيس جمهور تازه عراق معرفی شد. فواد معصوم که او هم همچون طالبانی کرد است موفق شد رضایت نسبی عموم گروه های سیاسی را برای عهده دار شدن این مسئولیت به دست آورد. فواد معصوم به همراه حیدر عبادی در سال جاری کار سختی را برای حل بحران ها و نزاع های نه چندان کم تعداد این کشور در پیش داشتند، امر دشواری که نه تنها در سال ۹۴ که در سال های آتی هم ادامه خواهد داشت و بعید است عراق با حجم درگیری های فراوان داخلی به این زودی ها رنگ آرامش و ثبات را به خود ببیند.   

49308