گزارش کامل همایش ملی"پیشرفت از منظر قرآن و حدیث"

نخستین همایش الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با موضوع "پیشرفت از منظر قرآن و حدیث" با پیام آیت‌الله مکارم‌شیرازی و با سخنرانی دکتر واعظ زاده، آیت‌الله رشاد و حجت‌الاسلام والمسلمین اعرافی روز پنجشنبه در قم برگزار شد.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، در ابتدای این همایش پیام آیت‌الله مکارم‌شیرازی که حاوی 10 اصل برای پیشرفت بود، قرائت شد.

متن پیام این مرجع تقلید به شرح زیر است:

«بسم‌ الله الرحمن الرحیم

در ابتدا لازم می‌دانم از همه دست‌اندرکاران برپایی این همایش عظیم، برگزار کنندگان، محققان و نویسندگان تشکر و سپاسگذاری کنم که به سراغ موضوع مهم و مبتلابهی رفتند.

همایش ملی پیشرفت از منظر قرآن و حدیث فرصتی تازه برای نگاهی دوباره به اهداف انقلاب اسلامی و برپایی نظام اسلامی بر مبنای آموزه‌های وحیانی است.

تفاوت نظری مکتب سیاسی اسلام و نظام اسلامی با دیگر نظریه‌ها و مکاتب مطرح دنیا در بعد پیشرفت را باید در این همایش‌ها جستجو کرد و تعریفی تازه از الگوی پیشرفت ارائه داد. الگویی که در آن از یک سو به اسم عدالت، توانمندی‌های مادی و افزایش ثروت عمومی نادیده گرفته نشود و از سوی دیگر به نام توسعه از عدالت صرف نظر نشود و فراتر از همه این‌ها سعادت بشری در زیر چرخ دنده‌های صنعت و توسعه، و رشد و رفاه و مانند آن از بین نرود.

همه‌ی ما شاهد بودیم نظام سوسیالیستی که بر مبنای نفی مالکیت خصوصی و با بهانه‌ی ایجاد عدالت بنا نهاده شده بود و شعار از هر کس به مقدار توانایی‌اش و به هر کس به مقدار نیازش را سر می‌داد، دوام چندانی نیافت و دورانش برای مدت کوتاهی به پایان رسید از سوی دیگر شعارهای نظام سرمایه‌داری که توسعه را آرمان خویش قرار داده بود و همه چیز از جمله عدالت و اخلاق را به طور کلی نیز فدای آن می‌کند به رنج مضاعف توده‌ها و به برخورداری گروهی اندک از سرمایه‌داران انجامید. در این میان دولت‌هایی که با شعار دولت رفاه گروهی را مجذوب خود ساخته‌اند دچار چالش‌های تازه‌ای شده و موفق به حل همه جانبه مشکلات نشدند.

علت اصلی این ناکامی‌ها نادیده انگاشتن ارزش‌های معنوی و بیرون راندن آن از محیط توسعه و پیشرفت است و به تعبیر دیگر غفلت از نقش پروردگار در زندگی بشر و فراموشی سعادت جاودان است. دنیای مادی ما با یک چشم و آن هم تنها با چشم مادی و لذت جویی حداکثری به زندگی نگاه می‌کند و این جز یک زندگی خسته کننده و تکراری ره‌آوردی نخواهد داشت.

پرواضح است در محیطی که بر طبق لذت‌جویی، منفعت‌طلبی، سودپرستی و مصرف بیشتر کوبیده می‌شود فضیلت و تقوا، اخلاق و دگردوستی جایی ندارد چراکه از درختی که ریشه‌هایش لذت جویی و ساقه‌هایش سودپرستی است و با آب مفاخر و مصرف‌گرایی آبیاری می‌گردد میوه‌ای جز تبعیض و شکاف طبقاتی و آسیب‌های اجتماعی نخواهد رویید.

اینجاست که باید صاحب نظران الگوی جامع اسلام را در پیشرفت تدوین کنند. نخست در ایران اسلامی به درستی اجرا نمایند. سپس آن را به دنیا به ویژه جهان اسلام عرضه کنند.

به نظر می‌رسد عناصر تشکیل دهنده‌ی پیشرفت از نظر اهمیت یکسان نبوده و در یک رتبه قرار ندارند هر چند همه‌ی آنها پراهمیتند ولی برخی از این عناصر در درجه‌ی اول اهمیت قرار دارد که بدون تحقق آنها سایر تلاش‌ها ناقص و کم فایده است. لذا لازم است عزیزان این عوامل را رتبه بندی کرده اولویت‌ها را در نظر بگیرند.

بدون شک علم و آگاهی کافی، برنامه‌ریزی دقیق، فراهم ساختن ابزار لازم، مدیریت قوی، پرهیز از کارهای تکراری، تلاش در مسیر نوآوری، همت بالا، شجاعت و اراده قوی، توجه قوی به ارزش‌های انسانی و اسلامی و سرانجام توکل بر خدا در سایه‌ی ایمان و تقوا تاثیر فوق‌العاده‌ای در پیشرفت دارد.

سزاوار است این اصول ده گانه مورد توجه دقیق برادران و خواهران عزیز باشد و اصول لازم دیگر را نیز بر روی آن بیفزاید. عزیزان بدانند این برنامه هم خدمتی است به پیشرفت جامعه اسلامی و کشور و هم خدمتی است به اسلام و تعلیمات آن.

بار دیگر از خداوند متعال موفقیت همه شما را در این کار مهم و سرنوشت ساز از خداوند متعال خواستارم.

انه خیر ناصر و معین و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته

20/ 12/ 93 مطابق با 20 جمادی‌الاولی 1436»

تقویت روح جمعی و انگیزش عمومی برای پیشرفت به تدبیر و طراحی نیاز دارد

در این همایش صادق واعظ زاده رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت گفتکه برای طراحی الگو باید از همه دستاوردهای بشری و نوآوری در چارچوب مبانی اسلامی استفاده کرد.

وی با خرسندی از حضور در جمع مدرسین و فضلا و طلاب حوزه‌های علمیه، یکی از نکات اساسی در تدوین الگو را مسأله‌شناسی پیشرفت یا به عبارتی تدوین نظام مسائل اساسی کشور دانست و اظهار کرد: این مهم در مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و به روش علمی به کمک استادان و متخصصان رشته های مختلف در حال انجام است.

وی افزود: بیشتر مسائل در حوزه عمل و در بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و غیره‌اند. تعدادی کمتری از مسائل هم در حوزه نظر قراردارند که باید پاسخ آن‌ها در الگو داده شود و یا با اجرای الگو این مسائل حل شود.

وی روش شناسی تعامل علم و دین را یکی از مسایل مهم نظری ذکر کرد و ادامه داد: برای حل این مسئله باید روش استفاده از دستاوردهای علوم انسانی و اجتماعی دنیا مشخص شود. از یک طرف پذیرش همه این دستاوردها به علت تضاد بعضی از آن‌ها با مبانی تفکر اسلامی ممکن نیست و از طرف دیگر بی توجهی به آن‌ها به خاطر این که بعضی از آن‌ها حاصل فعالیت ذهن‌های قوی و مجموعه‌های فکری بزرگ دنیا است، عاقلانه نیست.

رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت اظهار کرد: تجربه مواجهه اندیشمندانی مانند فارابی و ابن سینا با آرای فلسفی یونان برای حل این مسئله نظری قابل استفاده است. روش آن‌ها استفاده حداکثری از فلسفه یونان در چارچوب مبانی اعتقادی اسلامی بود. ما نیز می‌توانیم با روش مشابه، از دستاوردهای فکری دیگران استفاده کنیم.

وی ادامه داد: الگوی پیشرفت به دنبال تعالی یا پیشرفت فردی نیست بلکه هدف، تعیین چگونگی تحول مطلوب اجتماع است. لذا باید خود محرک یعنی جامعه را به خوبی شناخت. برای این منظور توجه به همه نظریه‌های حاضر در خصوص اجتماع در صورتی که با مبانی انسان شناسی و جامعه شناختی قرآنی منافاتی نداشته باشد ضروری است. در عین حال، کار اصلی عبارت است از نوآوری فکری بر اساس مبانی اسلامی و با توجه به واکاوی انتقادی کارهای گذشتگان.

وی گفت: پس از رنسانس شناخت جامعه و چگونگی تحولات آن مورد توجه متفکران اروپایی قرار گرفت. در قرن هجدهم به روح جوامع و روح ملت‌ها توجه شد و این روح بعضاً تحت تأثیر شرایط اقلیمی و آب و هوایی دانسته شد. در قرن هجدهم پایه‌گذاران علم جامعه شناسی چیزی به اسم روح جامعه را نپذیرفتند و به جای آن از توده اجتماعی که در افراد نفوذ می‌کند و فکر و رفتار آنان را می‌سازد و افراد را به دنبال خود می‌کشاند سخن گفتند. اکنون نیز بسیاری از جامعه شناسان به تأثیرگذاری زیاد نهادها و ساختارهای اجتماعی بر افکار و رفتار افراد اعتقاد دارند. برای مواجهه با این نظرات و استفاده یا عدم استفاده از آن‌ها باید ببینیم مبانی قرآنی در باره اساس اجتماع چه می‌گوید.

وی در ادامه اظهار کرد: از نظریات متفکران دینی معاصر می‌توان به دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان اشاره کرد که اجتماعی بودن انسان را فطری می‌داند. از طرف دیگر طبق نظر قرآن، علامه طباطبایی در تفسیر خود به روح اجتماع اشاره می‌کند. انسان از یک طرف فطرتاً اجتماعی است و از طرف دیگر، جامعه ذی روح و دارای شخصیت مستقل است. اعتقاد به واقعیت روح و شخصیت اجتماع تا وقتی که به عقیده سلب اختیار و مسئولیت افراد منجر نشود پذیرفته است. این مبنای محکمی برای یک نظریه اسلامی درباره انسان و اجتماع با استفاده از نظرات متفکران دیگر درباره جامعه است.

رئیس شورای عالی مرکز ادامه داد: پیشرفت اجتماعی علاوه بر روح جمعی، به انگیزه قوی جامعه برای پیشرفت احتیاج دارد. این انگیزش از کجا سرچشمه می‌گیرد. روانشناسان غربی منشأ متفاوت و متعددی را برای انگیزش رفتار انسان مطرح نموده‌اند که بسیاری از آن‌ها اکنون دیگر مورد توجه جامعه علمی قرار ندارد. از میان آن‌ها دو نظریه شناختی و پیشرفتی همچنان مطرح است. روان شناسان پیشرفت‌گرا عقیده دارند که انسان ذاتاً فعال است چون همیشه دنبال پیشرفت است. این نظریه قابل توجه است ولی به این سؤال پاسخ نمی‌دهد که چرا انسان ذاتاً پیشرفت‌گراست. عقاید اسلامی به این سؤال پاسخ می‌دهد. بر طبق اعتقادات اسلامی انسان ذاتاً به دنبال پیشرفت و تعالی و کمال است زیرا از روی فطرت، خداجو است. پس انگیزش برای پیشرفت در همه انسان‌ها هست. مهم آن است که این انگیزش فردی به انگیزش اجتماعی برای پیشرفت تبدیل شود.

وی همچنین با تاکید بر این‌که «هر حرکت و تحول اجتماعی پیشرفت نیست» تصریح کرد: پیشرفت حرکت و تحولی است که جهت معین و سرعت داشته باشد. جهت پیشرفت را مبانی و آرمان اعتقادی و افق پیشرفت مشخص می‌کند و سرعت پیشرفت در مقایسه با سرعت تحولات در دوره‌هایی که به عنوان پیشرفت شناخته شده است، سنجیده می‌شود. این دوره‌ها ممکن است مربوط به جامعه خودی یا مربوط به جوامع دیگر باشد. تعیین جهت و سرعت دادن به پیشرفت اجتماع با مجموعه‌ای از تدبیرها انجام می‌شود. همین طور تقویت روح جمعی و انگیزش عمومی برای پیشرفت به تدبیر و طراحی نیاز دارد. این تدبیرها مجموعاً الگوی پیشرفت را تشکیل خواهد داد. برای طراحی الگو باید از همه دستاوردهای بشری و نوآوری در چارچوب مبانی اسلامی استفاده کرد.

پیشرفت باید به‌گونه‌ای باشد که غرب نتواند با ما مقابله کند

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز در این همایش گفت: در مقام توسعه و پیشرفت باید به مرحله‌ای برسیم که غرب نتواند با ما مقابله کند و در این راه مانع شود.

آیت‌الله علی‌اکبر رشاد اظهار کرد: غرب در دهه‌های اخیر تلاش کرده مانع پیشرفت کشورمان شود که در زمینه هسته‌ای نیز همین گونه بوده است و در آینده مسائل دیگری را مطرح می‌کنند تا سد راه پیشرفت ایران شوند.

وی اظهار کرد: طراحی یک مدل پایه و اجمالی از الگوی پیشرفت، از عوامل تعیین‌کننده در طراحی الگو است و این مدل پایه، باید براساس یک مدل تجربی تهیه و تدوین شود.

وی درباره روش طراحی الگو خاطرنشان کرد: این الگو باید هم اسلامی باشد و هم ایرانی، که بخش اسلامیت آن جنبه اصلی این الگو خواهد بود و در بخش ایرانیت نیز توجه به مسائل جغرافیایی و بومی ایران مورد توجه است.

وی گفت: در نهایت این پیام اسلام است که جهانی خواهد شد و کفر، شرک و اومانیسم جهانی نخواهند شد چراکه خلاف اراده خداوند متعال هستند و همچنین ستم هم جهانی نخواهد شد زیرا پروردگار عادل است.

وی با اشاره به این‌که «عده‌ای به اشتباه معتقدند مفاهیم مدرن را تعالیم دینی نمی‌تواند پاسخ دهد» ادامه داد: تشکیک‌ها و تردیدها اگر فراتر از طرح پرسش باشد ناشی از پیش‌گمان‌های ناصواب و جهل است که این تردیدها بر آن بنا می‌شود.

وی با اشاره به آیات ۲۷ و ۲۸ سوره فتح گفت: این دو آیه همه مبانی، لوازم و نتایج مقوله پیشرفت را به دقت مشتمل بر هزار و یک نکته بیان می‌کند، در مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و سایر موسسات علمی باید این آیات را تحلیل کنند تا به نکات دقیقی برسند.

رشاد با بیان این‌که «اولین محوری که در قرآن تأکید می‌شود این است که اسلام غلبه منطقی، معرفتی و هم غلبه قهری در جهان خواهد داشت» اظهار کرد: اوصاف پیامبر(ص) و اصحاب ایشان در هر عصر و زمانی و فرآیندی که امت باید طی کنند در تمام کتب اصلی آسمانی یعنی قرآن، تورات و انجیل آمده است.

ایجاد ابواب جدید فقهی ضروری است

رئیس جامعة المصطفی نیز در اختتامیه این همایش با بیان این‌که «پیشرفت در مفهوم فرهنگی خود ارزشمند است» گفت: فقه، فلسفه و اخلاق سه زوایه‌ای است که الگوی اسلامی پیشرفت را بدست می‌دهند.

حجت‌الاسلام والمسلمین اعرافی اظهار کرد: گرچه ما در تحقق آرمان‌های بلند اسلامی و رهنمودهای مقام معظم رهبری در قلمرو ایجاد الگوی اسلامی پیشرفت گام‌های بلندی برداشته‌ایم اما همچنان در آغاز راه هستیم.

رئیس جامعة المصطفی ورود حوزه در چنین مباحثی را از دست‌آوردهای بزرگ انقلاب اسلامی دانست و گفت: دغدغه اصلی ما از اندیشیدن در این حوزه رسیدن به نتیجه و واقعیت عملی است، اما در این مسیر شناخت روش پردازش این مساله نیز کم اهمیت نیست.

وی بررسی موضوع پیشرفت از نگاه اسلام را دارای سه زوایه پیشرفت فلسفه، پیشرفت فقه و پیشرفت اخلاق دانست و گفت: هیچ نظریه اسلامی بدون جمع این سه زوایه کامل نیست.

اعرافی با بیان این‌که «پیشرفت دارای دو مفهوم مطلق و غیر ارزشی و مفهوم فرهنگی و ارزشی است» گفت: پیشرفت در مفهوم مطلق آن صرف تبدیل قوه به فعل و شکوفایی است که این به تنهایی ارزشمند نیست.

وی ادامه داد: درست است که از دیدگاه اسلام هر وجودی در عالم خیر است، اما در بین این موجودات تزاحم و تضاد وجود دارد که اولویت بندی و ترجیح یکی از این تضادها بر دیگری ارزشمند است.

رئیس جامعة المصطفی با بیان این‌که «در اسلام مفهوم فرهنگی و ارزشی پیشرفت دارای اهمیت است» گفت: صرف یک تغییر و شکوفایی بار ارزشی ندارد و چه بسا این تبدیل قوه به فعل در مفهوم فرهنگی پیشرفت یک پس رفت باشد.

وی نیاز به فلسفه و عقل را در هر داوری ارزشی پیشرفت لازم دانست و گفت: پیشرفتی که غرب قائل به آن است، فقط بر پایه عقل و فلسفه بوده، اما ما در کنار دستگاه عقل به دستگاه وحیانی نیز معتقدیم.

امام جمعه قم تبیین و توسعه تفکر فلسفی اسلامی را یکی از نیازهای پیشرفت اسلامی دانست و ادامه داد: این تفکر اسلامی امتدادهایی در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی دارد که در الگوی پیشرفت اسلامی پرداختن به مباحث فسلفه الهی ضروری است.

رئیس جامعة المصطفی با تاکید بر ضرورت گسترش ابواب فقهی گفت: اگر فقه ما می‌خواهد به الگو پردازی کمک کند، باید بر اساس تجربه‌های جدید و پرسش‌های نو نیاز امروز ابواب جدیدی مانند تعلیم و تربیت و روابط اجتماعی را برطرف کند از این رو ایجاد ابواب فقهی جدید ضروری است.

رئیس جامعة المصطفی افزود: در فقه ما و در مراجعه به منابع و استخراج احکام درباره حکم کلی خیلی کار شده است؛ اما نگاه موضوع شناسانه بسیار کم است.

اعرافی با تأکید بر لزوم توسعه و تعمیق ابعاد اجتهاد و با بیان این‌که «اسلام دینی است که همه ابعاد بشری را پوشش می‌دهد و اجتهاد در اسلام یک امر عقلی و استدلالی است» اظهار کرد: اگر ما بخواهیم به سمت الگوسازی حرکت کنیم، نیاز به اجتهاد دقیق‌تر با تنبه بیشتر داریم و ما هم در حوزه و هم در دانشگاه در زیر ساخت‌های این نوع اجتهاد، کاستی‌های فراوانی داریم.

رئیس جامعة المصطفی پیشرفت در اخلاق را گام مهم دیگری در رسیدن آرمان پیشرفت اسلامی دانست و افزود: متاسفانه اخلاق اسلامی متناسب با گسترش دانش فقه، توسعه پیدا نکرده و ما در بازشناسی فضیلت‌ها و رذیلت‌ها کم کار کرده‌ایم و طبقه بندی اخلاقی ما همچنان از فلسفه و تمدن یونانی متاثر است.

اعرافی گفت: طراحی الگوی اسلامی نیازمند توسعه ابعاد و ساحت‌های اجتهاد است. فکر می‌کنم نظام اسلامی و اندیشه‌های امام و رهبری و ظرفیت‌های گفتمان انقلاب این صلاحیت را دارد که ما را به سمت کلان پردازی ببرد که اجتهاد را در حوزه‌های مختلف توسعه دهد.

همایش ملی پیشرفت از منظر قرآن و حدیث، صبح پنجشنبه در قم آغاز شد و از میان 200 مقاله رسیده به این همایش، 30 مقاله برتر در سه کمیسیون تخصصی همایش ارایه شد.

انتهای پیام