بررسی پیامدهای انتخابات اخیر یونان/تشدید اختلافات ترکیه و اروپا

یونان که به عنوان یکی از کهن ترین تمدن های دنیا شناخته می شود در سالهای اخیر درگیر بحران اقتصادی بزرگی بوده است. بدهی یونان به اتحادیه اروپا بیش از 300 میلیارد یورو تخمین زده می شد، مبلغی که پرداخت آن برای یونان که دارای تولید ناخالص داخلی تقریبا 400 میلیارد دلاری است در کوتاه مدت بسیار مشکل به نظر می رسد.

از سوی دیگر در انتخابات عمومی که در 25 ژانویه گذشته در یونان برگزار شد، حزب سریزا که از ائتلاف چندین حزب کوچک دیگر پدید آمده است روی کار آمد. آلکسیس چیپراس و وزیر اموراقتصاد وی در سفری که به ایتالیا، بروکسل و آلمان داشتند، سعی کردند تا نظر مساعد اتحادیه اروپا را برای بخشیدن مقداری از بدهی های یونان و بازپرداخت باقیمانده این بدهی ها در اقساط بلند مدت را به دست آورند، چیزی که به نظر می رسد چندان هم موفق نبوده اند. چنانکه وزیر اقتصاد یونان، واروفاکیس پس از این سفر کاری ناامید کننده در سخنرانی تهدیدگونه با اشاره به اینکه خود آلمان هم در طی دو جنگ جهانی ورشکسته شده است و باید بهتر از هر کشور دیگری شرایط کنونی یونان را درک کند گفت:" اگر یک کشور با عزت و احترام مثل یونان را بیش از حد تحقیر کنید ممکن هست که مسائل حادتری پیش آید"

از سوی دیگر ترکیه و یونان نیز دارای تاریخ پرتنشی با یکدیگر بوده اند و این تنش جز در برخی مقاطع بسیار کوتاه پس از استقلال یونان از امپراطوری عثمانی در اوایل دهه 30 قرن نوزدهم میلادی وجود داشته است. که از مهمترین آنها می توان به جنگ اول و دوم بالکان قبل از جنگ جهانی اول، اشغال بیشتر مناطق غربی ترکیه توسط یونان پس از جنگ جهانی اول و شروع جنگ استقلال، مسئله قبرس و مداخله نظامی ترکیه در 1974 میلادی و آخرین آن نیز بحران جزایر کارداک در 1996 میلادی بوده است.

در رابطه با انتخابات اخیر یونان و تاثیر آن بر روابط این کشور با اتحادیه اروپا و ترکیه، خبرگزاری مهر گفتگویی را با پروفسور جلال الدین یاووز کارشناس مسائل ژئوپلوتیک و رژِم حقوقی دریای اژه و مدیترانه انجام داده است، که مشروح آن در زیر می آید:

خبرگزاری مهر : پروفسور یاووز، روابط ترکیه و یونان در دهه های معاصر به چه شکل بوده است؟ لطفا به اختصار در این مورد توضیح دهید؟

- اکنون وقتی که به روابط ترکیه و یونان نگاه می کنیم، یعنی اگر از دهه هفتاد و حتی شصت میلادی شروع کنیم، پس از اینکه ماکاریوس سوم (Makarios III) طرح آکریتاس (The Akritas plan) را مطرح کرد و پس از کودتای سال 1974 سامپسون (Sampson) در قبرس و در پی این هم مداخله ترکیه به عنوان کشور گارانتور در مسئله قبرس و حتی قبل از این و فعالیت های یونان که از سال 1973 در دریای اژه برای اکتشاف نفت شروع شده بود و مسئله مالکیت جزایر دریای اژه که همچنان حل نشده باقی مانده است، بله این اختلافات و تنش ها همیشه و از طی دهه 60 میلادی و تا به امروز ادامه داشته است.

من اینجا می خواهم که به نکته ای اشاره کنم، اگر چه بنده آکادمیسین هستم اما در عین حال بازنشسته نیروی دریایی ارتش و فرمانده دو ناوگان دریایی ارتش در دریای اژه و همچنین مدیترانه نیز بوده ام، و هنگامی که در دهه های 80 و 90 میلادی این تنش ها در اژه و شرق مدیترانه در اوج بود بنده فرصت حضور فیزیکی و تجربی را در منطقه داشته ام. و همچنین مسئول میز یونان در ستاد فرماندهی ارتش در طی سالهای 1999-2001 نیز بوده ام. به خاطر همین هم مسائلی که مطرح می کنم حاصل تجربیات عینی است.

در اواخر دهه 90 میلادی بین ترکیه و یونان بسته اعتماد سازی در اژه مطرح و نوشته شد، در موفقیت نسبی این بسته مطرح شده که برای کاهش تنش در مرحله اول و سپس حل تدریجی حق مالکیت بر جزایر اژه بود، بعضی عوامل موثر بودند. اولین اینها این بود که هنوز در ترکیه اثرات حادثه 28 فوریه (کودتای پست مدرن ارتش علیه دولت اسلام گرای اربکان در 28 فوریه 1997) وجود داشت. از سوی دیگر نشست سران اتحادیه اروپا که در ماه دسامبر سال 1999 در هلسینکی برگزار شد و در این نشست برای اولین بار از سوی اتحادیه اروپا به عضویت ترکیه چراغ سبز نشان داده شد ، اما در اینجا شرایط و تعهداتی برای ترکیه در نظر گرفته شده بود. از مهمترین این تعهدات این بود که ترکیه باید مشکلات خود با همسایگانش را به شکل کامل حل و فصل می کرد. و مهمترین این همسایه ها مشکلات با یونان در دریای اژه بود. زمانی که برای حل  وفصل این اختلافات در نظر گرفته شده بود سال 2004 میلادی بود و تا پایان این سال باید که ترکیه اختلافات دریایی، مالکیت جزایر و حدود هوایی خود با یونان را حل می کرد. اما مسئله جزایر و مشکلات مالکیت آنها که نمونه بارز آن بحران سیاسی و نظامی بود که در مورد جزایر کارداک (Kardak) و در سال 1996 به وجود آمد، نه تنها تا کنون حل نشده باقی مانده است حتی مذاکرات جدی نیز در این مورد صورت نگرفته است.

همانطور که می دانید پس از پایان جنگ سرد، مفهومی به نام اعتماد سازی(Confidence Building) در صحنه روابط بین الملل به وجود آمد و ترکیه و یونان هم با پیروی از این اصل سعی کردند که در دریای اژه به فرمولی برای همزیستی مسالمت آمیز دست پیدا کنند و بنده نیز در آن موقع متناسب با شغلم در هیئت ترکیه ای حضور داشتم و پس از آنکه طرح نسبتا جامعی را آماده کردیم آن را به وزارت خارجه فرستادیم اما با این حال تا پایان سال 2004 یعنی فرصتی که از سوی اتحادیه اروپا تعیین شده بود پیشرفت جدی را در مذاکرات شاهد نبودیم و مسائل جدی همانطور پابرجا باقی ماند، اما با این حال تنش  و بحران خاصی نیز از آن موقع به وجود نیامده است.

یکی از دلایلی که آن موقع و تا پایان 2004 مانع حل مشکلات مرزی و دریایی دو کشور بود، روی کار بودن حزب ملی گرای پاسوک (Panhellenic Socialist Movement)  در یونان بود. یعنی آن موقع وزیر امور خارجه یونان پاگالوس (Teodoros Pangalos) بود، که مواضع ضد ترکیه شدیدی داشت و همانطور که شما هم می دانید در آن زمان بود که رهبر گروه تروریستی پ ک ک به یونان پناهده شد و با همکاری یونان به کنیا و سفارت یونان در آنجا رفت و ماجراهایی که در مورد دستگیری وی بود و غیره. اما با این حال و پس از آنکه بسته جامع کاهش بحران از سوی ترکیه به یونان ارائه شد اگر چا امروز با گذشت تقریبا 15 سال تقریبا این مسئله بدون حل و فصل باقی مانده است، اما با این حال از سال 2000 میلادی که این بسته توسط هیئتی که بنده ریاست آن را در ارتش بر عهده داشتم ارائه شده بحران خاصی را در اژه شاهد نبوده ایم. اما برخلاف آن بحران و تنش در سالهای اخیر از اژه به مدیترانه شرقی انتقال یافته یعنی جایی که قبرس قرار دارد و منابع عظیم گاز طبیعی که در ماه های اخیر نیز شاهد آن هستیم.

خبرگزاری مهر : اما در هفته گذشته شاهد روی کار آمدن حزب سریزاSYRİZA) ) در یونان بودیم آیا این مسئله بر روابط ترکیه و یونان تاثیر خواهد داشت؟ و باعث نزدیکی ترکیه و یونان خواهد شد؟

بله همانطور که گفتم دو کشور ترکیه و یونان از سال 2000 با بسته پیشنهادی که ارائه شد دارای روابط نسبتا ساکنی بوده اند و در حقیقت با بلوکه کردن اختلافات مرزی و دریایی در سایر زمینه ها مانند اقتصاد به همکاری های خود تا حد زیادی نیز افزوده اند. اما این تا قبل از روی کار آمدن حرکت سریزا بوده است. یعنی به نظر بنده حزب سریزا Coalition of the Radical Left))  به رهبری آلکسیس چیپراس (Alexis Tsipras) و همچنین شریک این حرکت در حکومت تشکیل شده جدید یعنی حزب آنل (ANEL) که یک حزب راست افراطی است به رهبری پانوس کامنوس (Panos Kammenos) و طبیعتا جهت گیری اینها راکه خیلی به  حزب شفق طلایی نزدیک است، می دانیم و به نظر بنده دولت جدید مسامحه را در پیش نخواهد گرفت و حتی این را به وضوح ما در روزهای گذشته شاهد بودیم. وقتی که حزب سریزا به عنوان حزب پیروز انتخابات معرفی شد، در خود ترکیه هم اگر اخبار بسیاری از روزنامه ها و یا کانال های خبری را دنبال می کردید شاهد چنین تحلیلهایی یعنی اینکه با روی کار آمدن سریزا در یونان روابط دو کشور بهتر خواهد شد بودیم که این مسئله برای بنده تعجب آور بود.

وقتی که در یونان دولتی بر سر کار می آید اولین سفر خارجی نخست وزیر به قبرس است و بنده شخصا منتظر اظهارات ضد ترکیه دولت جدید یونان در این سفر بودم که در این مورد دچار اشتباه شده بودم و زودتر از سفر قبرس این اتفاق افتاد و ما فردای روی کار آمدن دولت جدید در یونان شاهد سفر وزیر دفاع و رهبر حزب آنل یعنی کامنوس به جزایر مورد اختلاف دو کشور و قرار دادن گل به مناسبت نوزدهمین سالگرد بحران کارداک بودیم که حتی این کار قرار بوده تا با هلیکوپتر انجام شود که با مخالفت ترکیه با کشتی صورت گرفت. و باعث افزایش تنش میان دو کشور شد. و در آخر باید گفت اگر در طی حکومت سریزا روابط ترکیه و یونان بدتر نشود، بهتر هم نخواهد شد. چون اختلافات جدا از احزاب و عمیق تر از آن است.

خبرگزاری مهر : به نظر شما پس از این ارتباط میان یونان و اتحادیه اروپا چگونه خواهد بود؟

بله اکنون می توانیم که در مورد روابط یونان با اتحادیه اروپا در آینده صحبت کنیم، یعنی میزان بدهی یونان به اتحادیه اروپا بیش از 300 میلیارد یورو است و این رقم بسیار بزرگی برای یونان است و تا آنجایی که من می دانم چیزی در حدود 75% کل تولید ناخالص داخلی این کشور را شامل می شود و البته این رقم برای اتحادیه اروپا رقم خیلی بزرگی نیست و چیزی حدود 1% از کل تولید ناخالص اروپا را شامل می شود. اما مسئله این است که اتحادیه اروپا چرا باید این مقدار را ببخشد؟

من الان می خواهم که اشاره ای به انتخابات 2009 داشته باشم، در همان تاریخ و در 27 سپتامبر 2009 و با فاصله یک هفته ای با یونان، در آلمان هم انتخابات برگزار شد. در انتخابات 2009 یونان حزب دموکراسی نو به رهبری کارامانلیس شکست خورد و هنگامی که پاپاندرئو پسر سمت نخست وزیری و حکومت جدید را با خوشحالی از کارامانلیس تحویل می گرفت اصلا نمی دانست که با چه فلاکت و بحران اقتصادی روبرو خواهد شد. دلیل این هم آن بود که یونان و مخصوصا در این سالهای اخیر همیشه به دستکاری بازارهای مالی روی آورده بود و این بحران اقتصادی که در یونان وجود دارد حاصل چندین دهه دستکاری در بازارهای مالی و بیشتر نشان دادن ارزش آنها از سوی سیستم و دستگاه های اقتصادی یونان است و مختص چند سال گذشته نیست. فکر می کنم که همه آلمان ها را نسبتا می شناسیم و چقدر جامعه منظم و قانونمداری است را می دانیم.

در آن دوره وقتی که تازه این مسائل آشکار شده بود و با این تقلبی که سیستم مالی یونان انجام داده بود اما با این حال آلمان قبول کرد که 65 میلیارد یورو از بدهی های یونان را بر عهده بگیرید ولی بنده به خوبی به یاد دارم که در آن زمان رسانه های آلمانی با این کار به شدت مخالفت کردند و در آخر هم شرطی قرار دادند که یونان هم برخی جزایر خود را برای تسویه برخی بدهی های خود بفروشد. اما حزب سریزا که بر روی کار آمده اعلام کرد که اینکار را انجام نخواهد داد! الان یونان از اتحادیه اروپا چیزهایی مثل لغو مقداری از بدهی های خود و شرایط بازپرداخت طولانی برای بخش باقی مانده را دارد. اگرچه این مطالبات برای اتحادیه اروپا خواست های بسیار بزرگی نیست ولی اروپا و مخصوصا آلمان هم در مقابل از یونان برخی چیزها را طلب می کند. یعنی اگر الان اتحادیه اروپا هرچیزی را که یونان می خواهد انجام بدهد، خوب بعد از آن دیگر کشورها نیز خواستار استفاده از این مزیت ها و امتیازات خواهند بود. در آینده نزدیک در اسپانیا هم انتخابات انجام خواهد شد، خوب اگر در اسپانیا هم حزبی مثل سریزا بر سر کار بیاید آن موقع چه وضعیتی به وجود خواهد آمد؟ در حالی که اسپانیا هم مثل یونان نیست و دارای اقتصاد به مراتب بسیار بزرگتری است. و پس از آن نوبت به ایتالیا، پرتغال و ایرلند خواهد رسید. الان اتحادیه اروپا به شدت نگران این مسائل است.

و مسئله دیگر هم این هست که اصلا مردم یونان حزب سریزا را به تنهایی که بر سر کار نیاورده اند و فقط در حدود یک سوم یعنی 36% رای دهندگان به این حزب رای داده اند و این در حالی است که میزان شرکت در انتخابات نیز فقط 63% درصد بوده است. یعنی مردم یونان هیچ موقع نگفته اند که بله ما تماما با اتحادیه اروپا مخالف هستیم اما با پیامی که در انتخابات داده اند می گویند که منتظر یک راه حل هستیم.

خبرگزاری مهر : پروفسور یاووز نگاه ترکیه به این مسئله چگونه است؟

بله اگر از دید ترکیه به این موضوع نگاه کنیم الان و در شرایط کنونی ترکیه با اتحادیه اروپا دارای مشکل و اختلاف هست. و خوب همانطور که می دانید یونان و مهم تر از آن قبرس جنوبی مهمترین مخالفان ترکیه در اتحادیه اروپا هستند و بسیاری از درخواست ها را وتو کرده اند. الان اختلاف میان ترکیه و اتحادیه اروپا به بالاترین حد خود رسیده است و مهمترین دلیل آن نیز مربوط به پسرفت مسائل مربوط به حقوق بشر، آزادی بیان و اینکه رئیس جمهور به سوگندی که مبنی بر بی طرف بودن در پست ریاست جمهوری خورده بود پشت کرده و مانند یک نخست وزیر عمل می کند و در این اواخر به خوبی نمایان شده است.و این موضوعات هم باعث زیرپا گذاشته شدن بسیاری از استاندارهای اتحادیه اروپا شده است.

به خاطر این مسائل هم، اتحادیه اروپا و پارلمان اروپا آن دیدگاه مثبتی را که 3-4 سال پیش در مورد ترکیه داشتند، دیگر ندارند. و طبیعتا در این شرایط یونان هم خیلی مشتاق است تا از این دوری و اختلاف استفاده کند. یعنی سریزا به عنوان یک جریان سیاسی چپ افراطی و برای جلب آرا مایل به ایجاد تنش است و این تنش در مرحله اول با اروپا است که شروع شده است و در صورتی که اروپا کوتاه نیاید و بدهی های خود را طلب کند در آن صورت برای جلب آرای عمومی و مخصوصا با نزدیک شدن به انتخابات آتی در یونان که یک انتخابات زودهنگام که آن هم در صورتی که اتحادیه اروپا خواستهای حزب سریزا را قبول نکند خیلی هم  دور از انتظار نیست، در مرحله دوم با ترکیه خواهد بود. و ایجاد تنش هم با ترکیه برای حکومت فعلی یونان اولا به دلیل مسائل و اختلافات عمیق تاریخی و مرزی که بین دو کشور هست و مهمتر از آن به دلیل اینکه شریک حزب سریزا در حکومت یعنی حزب آنل یک حزب راست افراطی است خیلی هم چیز مشکلی نخواهد بود.

خبرگزاری مهر : به نظر می رسد که یونان با نزدیکی به روسیه می خواهد که به این وسیله از اتحادیه اروپا امتیاز بگیرد، آیا این درست است؟

خیر، یعنی بنده احتمال همچین چیزی را اصلا محتمل نمی دانم. زیرا اگر یونان بخواهد به روسیه نزدیک شود آن موقع چطور می خواهد که بدهی 300 میلیارد یورویی خود به اروپا را پرداخت کند؟ از این گذشته خود روسیه اکنون دارای مشکلات خیلی زیادی است و تحریم هایی که از سوی آمریکا و اروپا علیه روسیه اجرا شده است، همگان می دانند و تاثیری که این تحریم ها بر اقتصاد روسیه داشته است را نیز می دانیم. در این شرایط روسیه نه تنها نمی تواند برای یونان مفید باشد بلکه حتی یونان با کاهش درآمدهای گردشگری خود از سوی روسیه مواجه است همانطوری که ترکیه نیز از این موضوع نگران است. یعنی جدایی یونان از اتحادیه اروپا به اروپا ضربه می زند مخصوصا از لحاظ اعتبار و غیره اما چندین برابر این ضربه را یونان شاهد خواهد بود یعنی اگر یونان تصمیم بگیرد که به دراخمای بازگردد اقتصاد یونان در این وضعیت توان تحمل ان را نخواهد داشت.

یعنی به نظر من حزب سریزا و حکومت حاکم سیاست کج دار و مریض خود با اتحادیه اروپا را ادامه خواهد داد، اما از اتحادیه اروپا جدا نخواهد شد. یعنی احتمال جدایی یونان از اتحادیه اروپا و پیوستن آن به اتحادیه اورآسیایی در حد صفر است، اصلا رای دهندگان یونانی همچنین اجازه ای را به حزب سریزا ندادند.

خبرگزاری مهر : به نظر شما سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه مخصوصا در قبال همسایگانی مثل یونان چگونه بوده است؟

در مورد یونان اینکه در ترکیه کدام حزب بر روی کار باشد یعنی سوسیالیست، ملی گرا و یا مثل عدالت و توسعه محافظه کار باشد این خیلی بر روی معادلات و روابط دو کشور تاثیر گذار نیست و اگربین ترکیه و یونان اختلافاتی وجود دارد، اینها نسبتا عمیق و تاریخی است و باید گذر زمان آن را حل کند و یک مسئله دو طرفه است.

یکی از شرایطی که اتحادیه اروپا برای عضویت از ترکیه خواسته است حل مشکلات خود با همسایگان است، و بنده بعضا می بینم که بعضی ها  معتقد هستند که حزب عدالت و توسعه در کم کردن تنش با همسایگان موفق بوده است، بنده در جواب می خواهم بگویم که اصلا اینطور نبوده، مثلا در مورد همین یونان اگر از 15 سال گذشته تنش خاصی بین دو کشور وجود نداشته است این حاصل کار بسته اعتمادسازی بود که همان طوری که گفتم قبل از سال 2002 و روی کار آمدن عدالت و توسعه مطرح شده بود.

در مورد روسیه و بلغارستان نیز که اصلا ربطی به حزب عدالت و توسعه ندارد و روابط ترکیه با این کشورها بعد از فروپاشی شوروی رو به بهبود بود. اما در مورد ایران، روابط ایران و ترکیه پس از سفر نجم الدین اربکان در سال 1996 به ایران رو به بهبود بود و گروه دی 8 و غیره را که همه می دانیم و خط لوله گاز که ربطی به حزب عدالت و توسعه ندارد، در مورد توسعه روابط بین ایران و ترکیه، جنگ عراق نیز تاثیر داشت به خاطر مواضع مشترکی که دو کشور در خصوص شمال عراق داشتند و غیره.

اگر بخواهیم در مورد روابط با سوریه سخن بگوییم که باز هم، همه می دانیم که با چراغ سبز رئیس جمهور وقت سوریه بود که رهبر گروه تروریستی پ ک ک یعنی عبدالله اوجالان از سوریه اخراج شد و ماجراهایی که بعد از آن به وجود آمد و پس از آن بود که موافقت نامه آدانا میان ترکیه و سوریه امضا شد و با روی کار آمدن بشار اسد و با سیاست تنش زدایی که وی در پیش گرفته بود روابط باز هم بهتر شد و در این مورد هم حزب عدالت و توسعه هیچگونه تاثیر مثبت قابل ذکری نداشت. اما وقتی که در ماه فوریه 2011 حوادث در سوریه شروع شد بله آنموقع بود که ما چهره واقعی حزب عدالت و توسعه را در مورد همسایه خود سوریه دیدیم. آیا کسی می تواند ادعا کند که حزب عدالت و توسعه در رفع تنش با همسایگان موفق بوده است؟

(( پروفسور جلال الدین یاووز (Pro. Celalettin Yavuz) استاد دانشگاه بیلکنت آنکارا با درجه استادی است و همچنین سرهنگ بازنشسته نیروی دریایی ارتش ترکیه است. وی سوابقی همچون فرماندهی ناوگان دریایی ترکیه در دریای مدیترانه در دهه 90 میلادی، مستشار نظامی ترکیه در آلمان و همچنین مسئول میز یونان در ستاد کل نیروهای مسلح ترکیهاز 199-2001 را عهده دار بوده است. پروفسور یاووز کتاب های زیادی را در مورد جغرافیای سیاسی و رژیم حقوقی منطقه بالکان و دریای اژه تالیف کرده است))

گفتگو از امید شمیزی