آیا اردنی‌ها با چشم باز به خواب می‌روند؟

اقدام اخیر داعش مبنی بر به آتش كشیدن خلبان اردنی، با خشم و انزجار نه تنها شهرندان این كشور بلكه با نفرت مجامع بین‌المللی روبه‌رو شد.

سوزاندن یك بشر خاكی در قفسی از فولاد توسط داعش با استناد به آیاتی از قرآن و با صدور فتوایی به عنوان شصتمین فتوای این گروه تروریستی صورت می‌گیرد، عملی گسترده‌تر از یك حركت تروریستی ارزیابی می‌شود چرا كه این گروهك تروریستی در رسانه‌ها و سایت‌های خبری خود درج كرده‌اند كه سوزاندن معاذ الکساسبه طبق یكی از آیات قرآن صورت گرفته و به نوعی قصاص را برای خود محفوظ دانسته‌اند و خلبان اردنی را بنا بر فتوای صادره توسط خودشان سوزانده اند كه حتی تصویر این فتوا كه شماره 60 در ابتدای برگه آن منقوش شده است را در رسانه ها منتشر كرده‌اند تا رنگ و بویی شرعی و اسلامی به آن بدهند كه البته افكار عمومی به ویژه مسلمانان سراسر جهان می‌دانند این عمل تنها یك پروژه فرافكنی را در پس خود دارد تا  بتواند به سوزاندن خلبان اردنی مشروعیت ببخشد.

اما فارغ از تمامی مباحث و موضوعاتی كه در بحث فرقه‌گرایی و جنگ‌های قومی – مذهبی مطرح می‌شود ابعاد اعدام اخیر داعش، هم از حیث سیاسی – امنیتی منطقه‌ای و هم از لحاظ رسانه‌ای و تبلیغاتی قابلیت بررسی دارد كه در ادامه به واكاوی آن خواهیم پرداخت.

محور تبلیغاتی و بازخورد رسانه‌ای:

در وهله اول و در نقطه آغازین این ماجرا به یكباره تصاویر و فیلمی از كلیت و روند اعدام معاذ الکساسبه به سرعت در شبكه‌های تلویزیونی، خبرگزاری ها و در نمای پائین‌تر آن یعنی در شبكه‌های اجتماعی جهان مخابره شد و همگان را در یك شوك رسانه‌ای فرو برد.

صحنه ورود خلبان اردنی به خرابه‌های ساختمان امنیت سیاسی استان رقه كه در شمال شرق سوریه واقع شده است، یك كارگردانی ماهر برای خلق یك صحنه هالیوودی را به تصویر می‌كشد به گونه‌ای كه تعدادی از عناصر داعش را كه به عنوان جوخه مرگ در محل اعدام حضور دارند را از زوایای مختلف به تصویر می‌كشد و حتی به نوعی یك زبان گفتمانی یا یك نوع دیپلماسی رسانه‌ای از نوع داعش ولی با ادبیات و ایده‌پردازی رسانه‌ای آمریكایی را نمایان می‌كند.

در پِلان اول این فیلم همانطور كه دیده می‌شود، عناصر گروهك تروریستی داعش با لباس‌هایی متحدالشكل و هماهنگ با محیط خاكی اطراف كه نوعی استتار را در پی دارد، مشاهده می‌شوند. عده‌ای بر روی باقی مانده‌های ساختمان امنیت سیاسی رقه ایستاده‌اند و به نوعی نقش حاكم شرع را ایفاء می‌كنند. چهره رنگ‌باخته خلبان اردنی با چشمی كبود و پاهایی بی‌رمق در صحنه بعدی این فیلم تبلیغاتی دیده می‌شود. حكم اعدام یا قصاص صادر و خوانده می‌شود و یك نوع محاكمه تلافی‌جویانه با رنگ و لعاب دیكته شده از قبل با هدف زیر سوال بردن اسلام و مسلمین با هدایت خلبان اردنی به داخل قفسی آهنین به اجرا در می‌آید و در طول این مدت هم تصویر سازان هالیوودی با كادر بندی‌های محدود اما با كیفیت خود این نمایشنامه خونین را مستند كرده و تاكید می‌كنند كه به این دلیل وی را در رقه سوزاندند كه حدود 25 تا 30 نفر از داعشی‌ها در این منطقه در بمباران‌های ائتلاف كشته شده بودند.

نكته‌ای كه در این فیلم حائز اهمیت به شمار می‌رود، این است كه عناصر داعش با پوشیدن این مدل از لباس‌های خود به نوعی درصدد هستند تا به مخالفان و جامعه جهانی بگویند كه هنوز سیل عظیم دلارها و منابع مالی به سمتشان سرازیر است و به نوعی یك نمایش تجهیزات اما در سطح خفیف ولی همگون و هماهنگ را نشان دهند و مطلب بعدی كه خصوصاَ در كیفیت این فیلم باید به دنبال آن گشت، این است كه به جهان این پیام را مخابره كند كه از لحاظ رسانه‌ای و ساختن فیلم در جهت هدایت افكار عمومی و حتی انتشار رعب و وحشت بین‌المللی توانایی خواهد داشت كه البته باید دانست كه این پروژه تماماَ با همكاری غربی‌ها صورت گرفته است چراكه ساختن این فیلم توسط چنین گروهی و آن هم تنها برای اعدام یك خلبان توسط داعش جای سوال و ابهام‌های زیادی دارد.

محور سیاسی – امنیتی و منطقه‌ای:

طبیعتاَ پس از چنین واقعه فجیعی، تظاهرات در اردن محتمل و یك امری عادی به حساب می‌آمد و به دنبال آن هم اظهار انزجار و تاسف مقام‌ها و رهبران سیاسی چه در سطح منطقه‌ای و چه در سطح بین‌المللی دور از انتظار نبود. ملك عبدالله دوم پادشاه اردن سفرش به واشنگتن را نیمه‌تمام رها می كند و به كشورش بازگشت تا در پشت تریبون ابراز نگرانی خود را به گوش جهانیان برساند. پادشاه جدید عربستان نیز پیام تسلیت خود را به اردن می‌فرستد كه البته اینها همگی بازی‌های سیاسی بازیگران منطقه‌ای را به تصویر می‌كشد كه مدتی است به عادتی همیشگی تبدیل شده است.

موضوعی كه در مباحث و مناقشات بین‌المللی حائز اهمیت است، این موضوع است كه تحولات در جای جای دنیا به سرعت روی می‌دهد و شیب بسیار تندی در این بین به مسائل بین‌الملل داده می‌شود به عبارتی كه بعد از اعدام خلبان اردنی، داعش پا را فراتر از این گذاشت و مقام‌هایو مردم اردن را تهدید كرد كه به امان خواهد آمد و سوریه‌ای دیگر را به راه خواهد انداخت تا بتواند درس عبرتی به این كشور در قبال حضورش در ائتلاف ضد داعش بدهد.

در این زمینه، «محمد ایرانی» سفیر سابق ایران در اردن با اشاره به تهدید اخیر داعش برای حضور در اردن گفت: مردم اردن معتقدند كه اعدام خلبان اردنی توسط داعش به شكلی، به سبب اتخاذ سیاست‌های دولت حاكم بر اردن صورت گرفت به گونه‌ای كه اردنی‌ها به دلایل تعهدات منطقه‌ای در كنار آمریكایی‌ها وارد ائتلاف ضدداعش شدند و اسارت خلبان اردن هم به همین دلیل بود اما نكته‌ای كه در این بین قابل اشاره است، تعارضات جامعه اردن با دولت امان است چراكه مردم این كشور و حتی نماینده‌های آنها كه در پارلمان این كشور حضور دارند، با دخالت خارجی در سوریه و عراق مخالف بوده و هستند و اعتراض‌هایی هم در این جهت انجام دادند.

وی با تاكید بر استفاده ابزاری آمریكا از اردن گفت كه یكی از دلایل قدرتمند شدن داعش همین دخالت‌های نیروهای خارجی در عراق و سوریه است تا جایی كه آمریكایی‌ها در پوشش حملات هوایی با بهره‌گیری از بارریزی هوایی به عناصر این گروهك تروریستی كمك تسلیحاتی، دارویی و حتی تغذیه‌ای می‌كنند و همین موضوع مانعی در جهت از بین بردن داعش فراهم می‌كند تا جایی كه چند نفر از نمایندگان پارلمان عراق علت به تاخیر افتادن آزادسازی شهر المقدادیه را بار ریزی هوایی غربی‌ها اعلام كرده‌اند. نكته دیگر اینكه قسمت اعظم آموزش‌های نیروهای غربی و ائتلاف علیه داعش در اردن صورت می‌گیرد و به نوعی آمریكا از اردن به عنوان یك سنگر استفاده كرده و حتی اردن در این خصوص كمك‌هایی از غرب و به جهت شركت در این ائتلاف دریافت می‌كند.

حال در پاسخ به اینكه آیا باید بگوییم اعدام معاذ الکساسبه خلبان اردنی، می‌تواند كلید رویارویی جدی اردن با داعش باشد، پاسخ منفی خواهد بود چراكه بارها مقام‌های سوری به اردن تذكر داده بودند كه مرزهایش را برای ورود تروریست‌ها به سوریه باز نگذارد اما اردن از موضع بی‌اعتنایی با این موضوع برخورد كرد بنابراین بازگشت تروریست‌ها به اردن متصور است اما نه به صورت گسترده بلكه به صورت نقطه‌ای كه در نهایت منجر به ترور مقام‌ها و شهروندان اردنی یا بمب‌گذاری در نقاط خاص این كشور خواهد شد.

اردن عزم جدی برای مبارزه با داعش ندارد

چند روز پس اعدام خلبان اردنی، خبر آزادی یكی از رهبران معنوی القاعده توسط مقام‌های امنیتی اردن در رسانه‌ها منتشر شد. «شیخ ابومحمد المقدسی» كه یكی از رهبران كلیدی القاعده از حیث اعتقادی و فكری محسوب می‌شود، مدت‌ها از «ابومصعب الزرقاوی» رهبر سابق القاعده عراق پیروی می‌كرد و به یك‌باره و تنها به علت اینكه سوزاندن خلبان اردنی توسط داعش را محكوم كرده است بعد از 100 روز تحمل حبس سپس توسط مقامات اردنی آزاد می‌شود و جای ابهام و سوالات بسیاری دارد كه رویكرد دو گانه اردن در مقابله با داعش و تروریست‌ها را بیان می‌كند چرا كه ابومصعب الزرقاوی دارای كنیه و پیشینه‌ای اردنی بود و اصالتاَ اردنی‌تبار محسوب می‌شود از همین رو آزادی ابومحمد المقدسی نمی‌تواند دلیلی بر جدایی القاعده از داعش باشد و این موضوع را بیان می‌كند كه القاعده كماكان در اردن نفوذ دارد.

داعش در نقاب القاعده در اردن فعالیت خواهد كرد

قبل از داعش و در سالیان گذشته القاعده در اردن عملیات‌های تروریستی را صورت داده بود و در نقش پیمانكار به بازیگری پرداخته بود كه یكی از عناصر آن یعنی «ساجده الریشاوی» چند روز قبل به تلافی سوزاندن معاذ الکساسبه، اعدام شد و حكایت از این ماجرا دارد كه همچنان القاعده در اردن ذی‌نفوذ است لذا اگر بخواهیم بگوییم كه داعش در اردن دست به سلسله عملیات‌های تروریستی خواهد زد، گزافه‌گویی نكرده‌ایم چراكه عقبه میدانی و اجرایی این عملیات‌ها یعنی القاعده در اردن به صورت زیر پوستی در حال حیات است و اجرای آن هم متصور و ملموس خواهد بود اما اینكه آیا داعش همانند عراق و سوریه بتواند لشكركشی زمینی به اردن داشته باشد امری بعید به نظر می‌رسد و بیشتر عملیات‌های دستبرد یا اقدامات كور مانند ترور و بمب‌گذاری نقطه‌ای قابلیت اجرایی شدن در خاك اردن را خواهند داشت.

ورود داعش به اردن مساوی با ورود آمریكایی ها خواهد بود

تغییر موقعیت جغرافیایی و فیزیكی اقدام‌های داعش و حضور احتمالی آنها در اردن، چراغ سبزی برای حضور پیاده نظام ارتش آمریكا در منطقه خواهد بود چراكه دیگر ائتلاف ضد داعش نمی‌تواند در خاك اردن بمباران‌های خود را صورت دهد و اساساَ پایگاه‌های نظامی آمریكا در اردن به ظاهر مانعی برای عناصر داعش تلقی می‌شوند لذا نقشه یك جنگ خونین و زمینی و در پی آن حضور نظامی آمریكا به درخواست اردن در خاك این كشور دور از ذهن نیست و در این‌صورت احتمال به وجود آمدن افغانستانی دیگر در منطقه قوت خواهد گرفت و در پی آن حضور جبهه النصره به عنوان شاخه القاعده در عراق، در اردن هم صورت خواهد گرفت و یك مثلث متشكل از آرایش القاعده، داعش و جبهه النصره در مقابل اردن و نه آمریكا شكل خواهد گرفت.

پا پس كشیدن امارات از ائتلافی رو به زوال

عقب‌نشینی امارات از شركت در ائتلاف ضد داعش هم بیانگر ترس این كشور از وقایع احتمالی است كه ممكن است دامنگیر آن شود و هم به نوعی در راستای حفظ نظام سیاسی و پیكره سیاست داخلی خود در مقابل اتخاذ تصمیمی در حوزه سیاست خارجی خود است به گونه‌ای كه در نشست اول این ائتلاف كه در بروكسل برگزار شد، 60 كشور آمادگی حضور در آن را اعلام كردند ولی امروز تنها قریب به 20 كشور در این ائتلاف شركت دارند كه این نشان از محوریت تنها چند كشور با سناریویی غربی را به تصویر می‌كشد لذا دلیل كنار كشیدن امارات از ائتلاف ضد داعش در حوزه سیاست داخلی این كشور این است كه آنها می‌خواهند محیط امنیتی داخل كشورشان متشنج نشود و حتی از امكان بیعت جوانان سلفی این كشور با داعش در هراس هستند. بنابراین از این جهت امكان این‌كه غیر مستقیم یا خیلی نامحسوس‌تر در این ائتلاف شركت كنند، وجود دارد.

در انتها با توجه به مولفه‌هایی كه در بالا ذكر شد و با در نظر گرفتن وضعیت ژئوپلتیك منطقه امكان بروز هر نوع فعالیتی توسط تروریست‌ها خصوصاَ داعش و القاعده در اردن تصور می‌شود كه در این‌صورت شهروندان اردن مانند مردم عراق و سوریه هر لحظه حتی در هنگام خواب شب خود به این فكر می‌كنند كه آیا با چشم باز به خوابی ابدی فرو خواهند رفت یا خیر.

گزارش از: فرشاد گلزاری