بلبل شرق در خوان گسترده سازهای بادی میزبان شد/ اعجاز آواز در وحدت

به گزارش خبرنگار مهر، در این کنسرت موسیقایی که به دلیل استقبال تماشاگران یک روز دیگر هم تمدید شده است، عالیم قاسم اف خواننده باسابقه موسیقی مقامی آذربایجان بعد از چند ماه دوری از اجرای زنده در ایران، این بار در اجرایی کاملا متفاوت از آنچه در سالن میلاد نمایشگاه بین المللی برگزار شده همراه با هم نوایی فرقانه قاسیم آوا دخترش بیش از ۱۲ قطعه از ملودی های معروف آذربایجانی را برای تماشاگران تالار وحدت که اغلب ترک زبان بودند، اجرا کرد. این در حالی است که ارکستر سازهای بادی تهران به سرپرستی سینا ذکایی و رهبری ارکستر جاوید مجلسی که چندی است تصمیم به تغییر روند فعالیتی خود نسبت به قبل گرفته این بار با بکارگیری مجموعه سازهایی متفاوت از آنچه تجربه کرده بود، شب خاطره انگیزی را برای طرفداران موسیقی رقم زد.

«اولری وار خانا خانا» اولین قطعه ای بود که در این برنامه به مخاطبان ارائه شد. قطعه ای که قبل از ورود عالیم قاسم اف روی صحنه در قالب یک گفتگوی موسیقایی غیر متعارف بین سازهای درام و ناقارا، حال و هوای رنگ آذری داد. فضایی پر از ریتم که مخاطبان ایرانی و همیشگی عالیم قاسم اف در ایران تاکنون کمتر تجربه شنیدن و دیدن آن را داشتند و البته که به مذاقشان نیز خوش آمد.

تصنیف قدیمی «اِولَری وار خانا خانا»  از ساخته های رشید بهبود اف موزیسین شهیر آذربایجانی است که هنرمندان بزرگ موسیقی ایرانی چون حسین علیزاده نیز از این ترانه و ملودی در کنسرت های زنده خود استفاده کرده بودند. این اثر موسیقایی پیش از این نیز با صدای عالیم قاسم اف در آلبوم تازه انتشار یافته «مرغ سحر» نیز شنیده شده بود که این بار در قالب تظیمی متفاوت به مخاطبان ارائه شد.

عالیم قاسم‌اف بعد از اجرای این قطعه که به شدت با استقبال مخاطبان روبه رو شد، خطاب به تماشاگران گفت: باور کنید از صبح که از خواب بیدار شده ام تا همین الان به دلیل شرایط تمرین بیشتر سرپا بودم. الان هم مراقب هستم که زمین نیفتم اما از شما بی نهایت ممنون هستم که امشب به این کنسرت پرهیجان حضور پیدا کردید.

«قارا گیله» دومین ترانه کنسرت «بلبل شرق» بود که با پیش درآمدی از همراهی سازهای کاخن، درامز، گیتار بیس و البته تار آذری طعم و بوی دیگری را به جان و کلام آواز داد. آنچه در این قطعه موسیقایی بیشتر مورد توجه قرار گرفت رخ نمایی تکنیک های آوازی استاد آواز موسیقی آذربایجان به دور از بازی های نمایشی در جریان اجرای زنده یک اثر موسیقایی بود که عالیم قاسیم اف به دلیل تجربه های فراوانش در اجراهای زنده به خوبی از پس آن برآمد. ترانه «قارا گیله» یکی از معروف ترین ترانه های موسیقی فولکلور منطقه آذربایجان است که اغلب مردمان این منطقه تا حدودی چند بند از این ترانه را حفظ بوده و آن را در کوچه و خیابان زمزمه می کردند. البته در سال ۱۹۶۸ بود که مایسترو نیازی از اهنگسازان نابغه اذربایجان برای این قطعه سمفونی ساخت و آن را تبدیل به اثری جاودانه کرد.

این ترانه اثری ۱۹ بندی بود و هر بند دارای دو قسمت جداگانه بود به طوری که بخش اول هر بند دارای صداهایی کشیده و بخش دوم نیز با همراهی صداهای کوتاه بود. مضمون این ترانه بیشتر روایتی موسیقایی از عشق و عشق ورزی است اما برای مردمان آذربایجان که در وطن خود نیستند تداعی کننده دوری از موطن است. موطنی که به مثابه عشق می ماند و حالا با زمزمه این ترانه از فراغ و نبودن در منطقه محل تولد می سوزد و می سازد. این ترانه محزون به نوعی حکایتی غم انگیز درباره مهاجران است.

سومین قطعه اجرا شده کنسرت ارکستر سازهای بادی تهران نیز اختصاص به اجرای ترانه «فضولی کانتا تای» از ساخته های جهانگیر جهانگیر اف آهنگساز و نوازنده برجسته موسیقی آذربایجان بود. انچه در اجرای این قطعه قبل از همخوانی های مرسوم ارکستر بیشتر به چشم می آمد، توجه تنظیم کننده به انطباق موسیقایی سازهای بادی روی این ترانه آذربایجانی بود که در این قطعه نهایت تلاش انجام گرفته بود که ملودی اسیر هنرنمایی خواننده نشود، اگر چه در طول کنسرت صدای ارکستر نسبتا بیشتر از حجم صدای خواننده بود.

«کوچه را آب و جارو کرده ام، تا وقتی یارم می آید گرد و خاک نباشد، طوری بیاید و برود، که هیچ حرف و حدیثی در میان نماند، سماور را آتش کرده ام، قند در استکان انداخته ام، یارم رفته و من تنها مانده ام، چه قدر خاطر یار عزیز است، چه قدر خاطر یار شیرین است، کوچه را آب و جارو کرده ام، تا وقتی یارم می آید گرد و خاک نباشد، طوری بیاید و برود، که هیچ بگو مگویی میان ما در نگیرد...»

این ترجمه همان ترانه فولکلور «کوچه لر» است که سالها پیش با صدای جاودانه رشید بهبوداف جاودانه تر شد و از همان زمان تاکنون مخاطب آذری زبانی نیست که با این ترانه به یاد بهترین و خاطره انگیزترین دوران زندگی اش نیفتد، عاشقانه‌ای با ملودی جانبخش و روح افزا که حتی فارسی زبانان نیز با آن در سحر و اعجاز و احساس فرو رفته اند و حالا عالیم قاسیم اف با همنوایی دخترش فرقانه با برانگیختگی احساس و همراهی یک ارکستر تلفیقی آن را برای تماشاگر اجرا کرد. قطعه ای که مقام خوانی های برنده جایزه موسیقی یونسکو سکوتی اندیشه محور را برای تماشاگر تالار وحدت رقم زد.

قطعه «سئو گیلی جانان» نیز شمشین قطعه این کنسرت موسیقایی بود که بعد از اینکه دختر استاد صحنه را ترک کرد، او به تنهایی بار این قطعه را به دوش کشید، قطعه ای که شاید کهنسالی استاد دیگر اجازه جادوگری آوازی روی صحنه نداد اما صدایی آمیخته با حجم و احساسات و تکنیک بازهم جلوه ای دیگر از اعجاز موسیقی مقامی را به مخاطب سالن ارائه کرد. اعجازی که با وجود کلامی خارج از عرف زبانی آنچنان با احساس آمیخته شد که تماشاگر فارسی زبان هم با کلام و اندیشه اثر همذات پنداری کرد. احساسی که شاید هارمونی و موزیکالیته فقط در حد کفایت به بارور شدنش کمک کرده بود.

«سئوگیلی جانان» یکی از اشعار عاشقانه حکیم نظامی گنجوی است. آهنگسازی این ترانه عاشقانه را آهنگساز افسانه ای آذربایجان، اوزیر حاجی بئیف انجام داده است و البته خوانندگان بسیاری نیز این اثر را اجرا کرده اند.

تنها قطعه بی کلام کنسرت نیز که تا حدی به حال و هوای همیشگی کارهای قبلی ارکستر سازهای بادی تهران نزدیک تر بود قطعه «قایتار عشقیمی» بود که قبل از اجرای این قطعه عالیم قاسیم اف به تماشاگران گفت: «این دفعه ما کاملا رفتیم». این قطعه که با اضافه شدن آرش صفرنژاد نوازنده هارمونیکا جلوه های موسیقایی و شناسنامه ارکستر سازهای بادی تهران را بیشتر کرد از جمله آثاری بود که بعد از تصنیف «ای ایران» که در انتهای برنامه برای مخاطبان اجرا شد، مجددا نیز به علاقه مندان ارائه شد.

«کور عرب ماهینسی» قطعه دیگری بود که عالیم قاسم اف در این کنسرت به علاقه مندان خود عرضه کرد قطعه ای از فکرت امیروف که سالها پیش عالیم آن را خوانده بود. ترانه ای عاشقانه که مردمان آذربایجان به این ترانه علاقه وافری دارند و اتفاقا از جمله آثاری است که به دلیل اشتراکات زبانی و مفهومی به نوعی مرزهای جغرافیایی را پست سر گذاشته و ایرانی های نیز از این قطعه به عنوان قطعه ای ماندگار در فرهنگ عامه آذربایجان یاد می کنند. البته در این میان نمی توان از قدرت خواننده در تفیهم افکار و عقاید ترانه با استفاده از موسیقی دستگاهی آذربایجان چشم پوشی کرد. این قطعه موسیقایی از جمله آثاری است که در آلبوم «مرغ سحر» عالیم نیز منتشر شده بود.

بعد از اجرای قطعه «لاچین» بود که عالیم به همراه دخترش فرقانه قطعه نوستالژیک و البته بین المللی ساری گلین را برای تماشاگران اجرا کردند، قطعه ای با تنظیمی کاملا متفاوت با اواهایی برخاسته از میراث معنوی یک سرزمین و البته بازهم متفاوت تر از آنچه که از این اجرا آن هم با خوانندگی خواننده پیر آذربایجان شنیده و دیده بودیم. شاهکار موسیقی مقامی آذربایجان در این قطعه انچنان با خلاقیت های آوازی مخاطبان خود را همراه کرد که گویی ضیافت سازهای بادی ارکستر بادی به طور کامل در خدمت زخمه های حنجره طلایی او و زخمه های تار آذربایجان بودند. یک نوع تسلیم موسیقایی از جنس سازهای جهانی مقابل سازهای زخمه ای و بومی.

قطعه «ساری گلین» یکی از تصنیف های فولکلور منطقه آذربایجان و ارمنستان است که در میان مردم قفقاز، آذربایجان، ارمنستان، ایران و حتی ترکیه هم متداول است. به لحاظ لغوی ساری گلین یعنی عروس زرد یا عروس موطلایی که در افسانه آذربایجان اشاره به خورشید است یا در ارمنی به معنی دختر کوهستان یابه معنی من عاشق یک گلرو شدم، است. البته ریشه این آهنگ به درستی مشخص نیست ولی بیشتر منابع ریشه آن را آذری می‌دانند.

خوان گسترده سازهای بادی تهران گویا تمامی نداشت و این بار با اجرای ترانه «آیریلیق» بود که در تجلیل از موسیقی مقامی آذربایجان، سازهای بادی را برای تعظیم اماده کرد. تعظیمی که اندیشه و هنر کلام و موسیقی، شبی هیجان انگیز را به همراه می آورد. «آیریلیق» یکی از ترانه‌های فولکلور، عامیانه و ماندگار آذربایجان  شمار می‌آید که رجب ابراهیمی شاعر اردبیلی آن را در ۱۳۳۵ خورشیدی سرود و علی سلیمی آهنگسازی آنها را انجام داد. البته این ترانه با اجرای رشید بهبوداف بود که شهرت جهانی پیدا کرد اما بعدها بسیاری از خوانندگان ایرانی و خارجی آن را بازخوانی و بازسازی کردند.

بی حکمت نبود که فضاپیمای کاوشگر ویجر سالها قبلا قطعه ای از موسیقی مقامی آذربایجان را با صدای عالیم قاسیم اف برای پخش در فضا انتخاب کردند چرا که استاد پیر بازهم از ارائه سورپرایزهای خود به مخاطبان ایرانی کم نگذاشت و آنها را با ترانه «لاله لر» و «آذربایجان» که این بار قطعات آوازی نیز همراه آن بود، به فضا برد. اجرایی که اگرچه صدای خواننده در فضای ارکستراسیون سازهای بادی در قطعاتی از کنسرت ناپیدا می شد اما بدون تردید خارج از در نظرگرفتن قواعد منتقدانه شبی به یاد ماندنی را برای دوستداران موسیقی آذربایجان رقم زد. البته تجربه ای که زمین تا آسمان با کنسرت قبلی این خواننده در سالن میلاد که اختصاصا به اجرای موسیقی ردیف دستگاهی ایران و اذربایجان مربوط بود، تفاوت داشت.

براساس این گزارش در پایان این برنامه که با اجرای قطعه «ای ایران» و «قایتار عشقمی» همراه بود، عالیم قاسیم اف که به شدت از سوی تماشاگران تشویق می شدند خطاب به آنها گفت: از همه شما برای حضور در این برنامه تشکر می کنم و الان می خواهم برای اینکه ما انرژی بیشتری از شما بگیریم بیشتر ما را تشویق کنید.

سینا ذکایی سرپرست ارکستر سازهای بادی تهران هم در پایان برنامه با معرفی مهمانان ویژه این کنسرت از تماشاگران به جهت استقبال گسترده تقدیر کردند.

نادر مشایخی، محمد علی لقا، بردیا کیارس، علی اکبر قربانی، کمال تبریزی، مجید مظفری، لعیا زنگنه، شیرین یزدانبخش و سفیر کشور آذربایجان از جمله مهمانان ویژه این کنسرت موسیقایی بودند.

سینا ذکایی  سرپرست ارکستر و نوازنده فلوت، محمد نراقی فلوت، امیر حسین محمدخانی ابوا، داریوش بیژنی، رهام ایرانخواه، یلدا احسانی، پانیذ شفایی کلارینت، علیرضا مهدی زاده، سعید نیازی، امیر اشکان اصغرزاده ساکسیفون، امیر حسین محمدیان، امیر ملکی زاده فاگوت، فرزان بیژنی، مهسا یوسفی، نرگس تقی پور، آرش رضوانی هورن، علی ضرابی، کامیار ماندگاریان، مهسا خطیب زاده ترومپت، سیامک کریم پور، سپهر عباسی ترومبون، افشار حشمتیان توبا، مهرداد هزار خانی گیتار باس، سامان بهشتی درامز، علی فراهانی پرکاشن، ابوالفضل اسداللهی ناقارا، حسن خجسته آکاردئون، زکی ولیف تار نوازندگان گروه اجرایی را تشکیل می دادند. این در حالی است جواد آبراهه تنظیم قطعات برای ارکستر سازهای بادی را به عهده داشت.

نسرین سماوی، مهسا کیومرثی، طاهره خیابانیان، شادی جاجرمی، سامره حسن زاده، رومینا خورزنی، پرستو ابولقاسمی سوپرانو، الهام جوادی، ساناز جامساز، پویه سالار آنی دژاکام، نیوشا تاج بخش، شبنم مهدیخانی، آزاده دهقانی، ثمین مودت آلتو، علی نقیبی، فرزام فرزان، امین حشمتی، حسن یوسفی، محمدتورینی، سینا فرح آبادی تنور، بردیا وصال، رضا شرفی، علی عبدالکریمی، مرتضی فهمیزی، ایقان امام وردی، غلامرضا عبایی، هادی شیری باس، هیلدا ملک محمدی، ساناز اردبیلی فرد، نسرین سماوی، نگین صادقی، پروانه سلامی، سپیده تیموری همخوان نیز اعضای گروه کر کنسرت به سرپرستی مریم شریف زاده را تشکیل می دادند.

در گروه اجرایی نیز محسن خباز، کوروش وزیر مختار، کیان وزیر مختار، داود صبوری تهیه کنندگان، مریم میلانی کارگردان، پیام ایرایی عکاس، غزاله گروسی مدیر هماهنگی، مازیار حامدی برنامه ریز، بهمن بابازاده مدیر روابط عمومی، پویا آرام پشتیبانی، مجتبی جهان دیده گرافیست حضور داشتند.