‌آیین "شب‌چله" در خراسان جنوبی

شب اول زمستان را شب چله‌ یا شب یلدا می‌گویند، شب یلدا طولانی‌ترین شب سال است که مردم ایران باستان در این شب با جمع شدن اقوام و فامیل دور هم از دقیقه‌ایی که باعث طولانی شدن این شب شده نهایت استفاده را می‌کنند.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه خراسان جنوبی، در شب یلدا، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کره شمالی، که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود. یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) گفته‌ می‌شود.

خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، معمولاً شامی فاخر و همچنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه را مهیا و دور هم صرف می‌کنند. پس از صرف تناولات، قصه‌گویی پیرترها برای دیگر اعضای فامیل و همچنین فال‌گیری با دیوان حافظ رایج است.

در خراسان واژه یلدا به‌کار برده نشده در تمام ادوار تاریخی تا آنجا که اسنادشفاهی و مکتوب وجود دارد "شب‌چله" یا "چله نشینی" بکار رفته و در این شب طولانی آیین‌های و مراسم‌ خاصی وجود داشته است.

از آنجا که هر میهمانی برای رفتن به شب‌نشینی، چراغی را همراه خود می‌برده و به‌دلیل فراوانی چراغ‌ها عبارت چهل چراغ که نشانه کثرت است، بکار می‌بردند.

در شهرهای خراسان خواندن شاهنامه فردوسی در این شب مرسوم است. یکی از آیین‌های ویژه شب چله در استان خراسان رضوی و خراسان جنوبی برگزاری مراسم "کف زدن" است.

در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به "بیخ" مشهور است، در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام "تغار" می‌ریزند.

مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام "دسته گز" مایع مزبور را برای ساعت‌ها هم می‌زنند تا به صورت کف سفت درآید و این کار باید در محیط سرد صورت گیرد تا مایع مزبور کف و سپس سفت شود خشک شده آن مانند گز اصفهان می‌شود.

کف آماده شده در پایان با مخلوط کردن شیره شکر آماده خوردن شده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده می‌شود. در این میان گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کف‌ها مجاز هستند با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر شادی و نشاط را به جمع مهمانان می‌افزایند.

یکی دیگر از جشن‌های ایرانی چله تموز است که عکس چله زمستان است و آن طولانی‌ترین روز سال است که هنوز هم در خراسان جنوبی گرامی داشته می‌شود.

کف یک ماده غذایی و سنتی ویژه خراسان جنوبی است. این خوراکی خاصیت درمانی برای معده داشته و برای تهیه آن زمان زیادی باید صرف کرد. در بیشتر روستاها و شهرهای استان در فصل سرد سال (زمستان) اقدام به تهیه این خوراکی می‌شود. طی انجام مراسم کف‌زنی تمامی افراد فامیل دور هم جمع می‌شوند.

وسایل مورد نیاز جهت درست کردن کف عبارتند از یک عدد تغار سفالی- یک دسته چوب از گیاه گز و در نهایت مقداری شکر یا شیره انگور.

هنگام درست کردن کف باید هوا سرد بوده و همچنین ظرف یا چوب آغشته به روغن نباشد، زیرا باعث می‌شود کف خوب جا نیفتد.

بیخ گیاهی است که در دشت‌های منطقه پیدا می‌شود. گاهی به جای شکر شیره انگور به آن اضافه می‌شود.

کف در حقیقت یک نوع بستنی سنتی محسوب می‌شود که خاصیت دارویی نیز دارد. پس از آماده شدن، کف را در ظرف‌های مختلف قرار داده و میل می‌کنند. گاهی نیز مقداری زعفران یا پوره گردو یا پسته به آن اضافه می‌کنند.

میراث معنوی "شب چله" در خراسان جنوبی

سیداحمد برآبادی، مدیر حوزه میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان جنوبی، شب اول زمستان را شب چله‌ یا شب یلدا می‌گویند و مردم از روزگاران قدیم این شب را گرامی داشته و جشن می‌گیرند و اقوام و خویشان دور هم در خانه بزرگتر فامیل جمع شده و به شادی می‌پردازند، بعضی نیز خود را با خواندن چهار بیتی مشغول می‌کنند.

وی ادامه داد: صاحبخانه از آنان با انواع شیرینی و آجیل و میوه‌هایی که هنوز پیدا می‌شده و یا آن‌ها را برای آن شب نگهداری می‌کرده‌اند، به ویژه هندوانه و انار و ...... پذیرایی می‌کنند.

مدیر حوزه میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان جنوبی افزود: در میان میوه‌ها هندوانه بیش از همه خورده می‌شده، چراکه معتقد بودند چنانچه در این شب هندوانه بخورند، از گرمای تابستان در امان خواهند بود.

برآبادی اظهارکرد: ز جمله برنامه‌های محلی خاصی که در این شب برگزار می‌شود، "کف‌زنی" است، هر چند در شب‌های دیگر زمستان هم برخی از مردم برای تفریح و سرگرمی کف می‌زنند، ولی کف‌زنی در شب چله مهم‌تر از سایر زمان‌های دیگراست.

وی افزود: در حال حاضر در برخی از نقاط استان به مناسبت شب چله برای تازه عروس‌ها شب چله‌ای که شامل مجموعه‌ای از هدایا برای عروس و در کنار آن انواع میوه‌ها و آجیل و تنقلات است، می‌برند.

مدیر حوزه میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان جنوبی خاطرنشان کرد: آیین و مراسم شب چله به شماره 807 در تاریخ 4اسفند 91 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

‌گزارش از: حدیقه سیروسی، خبرنگار ایسنا، منطقه خراسان‌جنوبی

‌انتهای پیام