چرایی افزایش حضور نظامی بریتانیا در خلیج‌فارس

در توافق اخیر میان لندن و منامه نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا به طور دائم در بحرین مستقر خواهد شد. این رویکرد بریتانیا نشان از چرخش استراتژیک بریتانیا در این منطقه دارد.

نظم امنیتی خلیج فارس از دیرباز توسط عناصر(هژمون) خارجی شکل گرفته است. پیش از خروج بریتانیا از منطقه خلیج فارس این نظم توسط این کشور سامان می یافت و مانع از شکل گیری نظم امینتی طبیعی توسط کشورهای اصلی منطقه خلیج فارس می شد.

با خروج بریتانیا، این نظم می توانست به طور طبیعی شکل خود را باز یابد. اما به رغم اینکه بعد از خروج بریتانیا نظم امنیتی منطقه خلیج فارس توسط دو عضو ایران و عربستان تأمین می شد ولی این نظم در راستای اهداف ایالات متحده آمریکا در جهت مقابله با گسترش کمونیسم تعریف می شد.

بر این اساس بود که عضو دیگر زیر سیستم منطقه ای خلیج فارس یعنی عراق حذف شد. بعد از انقلاب اسلامی ایران نیز نظم منطقه خلیج فارس و متعاقب حمله عراق به کویت با حذف ایران و عراق صورت گرفت.

کشورهای منطقه حاشیه خلیج فارس قراردادهای نظامی دوجانبه با قدرتهایی چون آمریکا، بریتانیا و فرانسه امضا کرده اند و نظم مورد دلخواه و تأمین کننده منافع هژمون را حاکم کرده اند.

همچنین کشورهای حاشیه خلیج فارس در راستای مقابله با ایران و عراق دست به تأسیس شورای همکاری خلیج فارس زدند تا بتوانند جلوی نفوذ ایران و عراق را بگیرند. سیاستهای مشترک نظامی و امنیتی توسط این شورا از گذشته تاکنون دنبال شده و می شود. این سیاستها اگرچه در برخی موارد چون بیانیه دمشق(اتحاد 6+2) با ناکامی مواجه شد ولی این کشورها سعی داشته اند تا در خصوص مسائل نظامی و امنیتی به نوعی همگرایی برسند.

تلاش اخیر اعضای این شورا در راستای ایجاد نیروی نظامی مشترک نیز در این راستا قابل ارزیابی است.

توافق اخیر با بحرین را می توان نشانگر چرخش استراتژیک بریتانیا دانست که در سال ۱۹۷۱ میلادی رسماً پایگاه‌های اصلی نظامی‌اش در منطقه خلیج فارس را ترک کرده بود. این اقدام در زمانی صورت می‌گیرد که ایالات متحده، بریتانیا، و دیگر متحدانشان در تلاش هستند تا گروه داعش را از مناطقی که در سوریه و عراق تصرف کرده‌اند، عقب برانند. تصمیم بریتانیا همچنین مصادف شده است با تلاش گروه ۵+۱ برای تدوین یک توافق پایدار هسته‌ای با دولت ایران.

وزیر خارجه بریتانیا که برای شرکت در دهمین کنفرانس امنیتی مؤسسه بین‌الملی مطالعات استراتژیک در منامه پایتخت بحرین سفر کرده بود در سخنانی با تأکید بر پیوندهای تاریخی کشورش با منطقه خلیج فارس، طرح توافق جدید با بحرین را اعلام کرد:

«در جامعه جهانی به‌هم پیوسته امروز، امنیت و شکوفایی هر کشور به تحولاتی وابسته است که در خارج از مرزهایش رخ می‌دهد. نگرانی امنیتی بحرین، دغدغه امنیتی بریتانیا هم هست.»

جزیره کوچک بحرین، محل استقرار ناوگان پنجم نظامی آمریکاست - این ناوگان مسئولیت عملیات نظامی در اطراف شبه جزیره عرب و بخش‌هایی از اقیانوس هند را برعهده دارد.

بر اساس توافق میان لندن و منامه، نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا به طور دائم در بحرین مستقر خواهد شد. تنگه هرمز، تنها گذرگاه آبی خلیج فارس - که بیش‌ترین مرز خاکی حاشیه آن متعلق به دو کشور ایران و عمان است - مسیر عبور نفتکش‌هایی است که ۳۰% از کل موجودی نفت دنیا را به بازارهای جهانی می‌رسانند.

چهار زیردریایی مین‌روب بریتانیا هم اکنون در بحرین مستقر هستند، و دیگر ناوهای بریتانیا قرار است به تأسیسات دیگری در آن کشور منتقل شوند.

مایکل فالون، وزیر دفاع بریتانیا این تأسیسات را - که به گفته وزیر خارجه «پایگاهی موقتی با شرایط بسیار محقر است» - «گسترش دائمی ردپای نیروی دریایی سلطنتی» در منطقه توصیف کرد که توانایی اعزام ناوهای بیشتر و بزرگ‌تر به خلیج فارس در آینده را تضمین می‌کند.

با توجه به مطرح شدن بحث "تمرکز سیاست خارجی امریکا بر آسیا(Pivot Asia) و نیاز به حضور نیروی مورد اعتماد شاید این اقدام را بتوان در این راستا ارزیابی کرد. البته pivot Asia به معنای این نیست که امریکا "نفوذ" خود را در منطقه کم خواهد کرد بلکه اساساً در این بحث صرفا کاستن از "حضور" و تغییر در شکل حضور است.

همچنین ایجاد پایگاه دائمی بریتانیا در منطقه خلیج فارس را می توان به معنای رقابت برای حضور در این منطقه که از دیرباز توسط قدرتها دنبال می شد ارزیابی کرد. به هر جهت حضور کشوری که متحد "هژمون"(امریکا) است می تواند منافع هژمون در این منطقه را نیز تأمین کند.

آنچه مسلم است تأکید بر نظم امنیتی خلیج فارس بدون فهم و درک مشترک همه کشورهای حاشیه خلیج فارس- اعم از اعضای شورای همکاری خلیج فارس و ایران و عراق- از "تهدید" و "راههای مقابله با تهدید" میسر نیست. تأکید بر نیروهای خارجی در منطقه هیچ گاه نتوانسته امنیت مورد نظر همه کشورهای منطقه را تأمین کند و به سیاستهای "موازنه قوا" توسط اعضای این زیر سیستم منطقه ای منجر شده است.

ابتکارات اخیر میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس اگرچه برای مقابله با تهدید داعش عنوان می شود اما مسلماً تشکیل نیروی نظامی مشترک توسط اعضای شورای همکاری و ایجاد پایگاه نظامی دائم در بحرین به این معناست که نظم منطقه از رهگذر حضور نیروهای خارجی(نظم برونداد) و بدون دخیل شدن همه اعضای این زیر سیستم(نظم درنداد) خواهد بود. لذا داعش را می توان بهانه ای برای حضور بریتانیا دانست.

5252