آیا بانکداری ایران، اسلامی است؟

بی‌شک بارها و بارها شنیده‌اید که سیستم بانکداری کشورمان به‌صورت بانکداری اسلامی و بدون ربا مدیریت و اداره می‌شود. اما به‌راستی تفاوت سیستم بانکداری ما با سایر سیستم‌های بانکی در چیست و به عبارتی دیگر اسلامی بودن بانکها چه تفاوت‌هایی بین بانک‌های ما و بانک‌های مطرح جهان ایجاد کرده است؟

مسعود سعادت‌مهر، اقتصاددان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه لرستان، اظهار کرد: مهمترین مشخصه بانکداری اسلامی، وجود سود به جای بهره است، لذا به‌منظور تبیین تمایز سود و بهره باید به تشریح مفاهیم بانکداری اسلامی و سرمایه‌داری پرداخت.

وی با شفاف‌سازی درباره مفهوم بانکداری سرمایه‌داری تصریح کرد: در بانکداری اسلامی، اصل بر دریافت بهره است به این معنا که فرد پول خود را نزد بانک سپرده‌گذاری می‌کند و بر اساس قراردادی که با بانک می‌بندد بهره دریافت می‌کند، از طرفی بانک این پول را به فرد دیگی وام می‌دهد و با وام‌گیرنده قرارداد می‌بندد که مبلغی را به‌عنوان بهره به بانک بپردازد.

سعادت‌مهر ادامه داد: بانکداری سرمایه‌داری مبتنی بر دریافت بهره با رباست چون در این سیستم، بانک و وام‌گیرنده دغدغه این را ندارند که طرف مقابل سود می‌کند یا ضرر و یا اینکه در چه بازاری سرمایه‌گذاری می‌کند. تنها اصل و بهره پولی که از قبل توافق شده را می‌خواهند لذا در سیستم بانکداری سرمایه‌داری، بانک صرفاً یک واسطه مالی است که پول را از سپرده‌گذار دریافت کرده و به فرد دیگری وام می‌دهد و از این کار سود می‌برد.

عضو هیئت‌ علمی دانشگاه پیام‌نور لرستان درباره مفهوم بانکداری اسلامی، تصریح کرد: در سیستم بانکداری اسلامی دریافت بهره یا ربا حرام است و اصل بر دریافت سود است، بدین‌ معنی که فرد سپرده‌گذار پول خود را به بانک می‌دهد و قرارداد می‌بندد که از سود حاصل از پول خود درصدی را دریافت کند، پس بانک باید این پول را در جایی سرمایه‌گذاری کند سپس سود به‌دست آمده را بر اساس قرارداد با سپرده‌گذار تقسیم کند ولی اگر سودی در کار نباشد، هیچ مبلغی هم عاید سپرده‌گذار نخواهد شد.

سعادت‎‌مهر افزود: بانک اسلامی وقتی سپرده‌ها را به افراد دیگری وام می‌دهد، با آن‌ها قراردادی بر مبنای سود(نه بهره) می‌بندد لذا وام‌ گیرنده باید پول خود را در کارهای تولیدی و سودآور سرمایه‌گذاری کند و بانک بر این روند نظارت خواهد کرد، سپس اگر وام‌گیرنده به سودی دست یافت طبق قرارداد آن‌را با بانک تقسیم می‌کند ولی اگر سودی حاصل نشد و یا احیاناً ضرر کرد، فقط باید اصل وام را به بانک برگرداند و هیچ بهره‌ای را هم مازاد بر اصل پول به بانک نخواهد پرداخت.

وی خاطرنشان کرد: در سیستم بانکداری اسلامی، بانک وکیل سپرده‌گذار است(نه‌واسطه) و در ازای آن حق‌الزحمه‌ای را دریافت می‌کند لذا هر سیستمی که در آن سود به جای بهره باشد بانکداری اسلامی محسوب می‌شود. یکی از مزایایی بانکداری اسلامی این است که به‌منظور دستیابی به سود بیشتر پول در چرخه تولید و تجارت وارد می‌شود در حالی‌که در بانکداری غیراسلامی هیچ ضمانت و نظارتی بر نحوه چرخش پول و قرارگیری آن در کارهای تولیدی وجود ندارد.

سعادت‌مهر در پاسخ به سؤالی مبنی‌بر این‌که آیا بانکداری ایران، اسلامی است؟، اذعان کرد: در حال حاضر بانکداری ایران تفاوت چندانی با بانکداری ربوی ندارد و تنها به‌جای واژه "بهره" از "نرخ سودعلی‌الحساب" که از قبل مقدار آن هم تعیین شده است استفاده می‌کند. در واقع نرخ سود علی‌الحساب توجیهی برای وجه اسلامی بخشیدن به‌کار بانک‌هاست که در این راستا گاهاً آن را بالا و پایین می‌کنند. امروز بانک‌های ما نه تنها از بهره خود نمی‌گذرند که حتی اگر یک روز پرداخت بهره از طرف وام‌گیرنده به تأخیر بیفتد برای او مبلغی را با عنوان جریمه لحاظ می‌کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه پیام‌نور لرستان در رابطه با علل اجرایی نشدن بانکداری اسلامی در کشور، تصریح کرد: در بانکداری اسلامی اصل بر اعتماد است، یعنی سپرده‌گذار به بانک اعتماد کند که قراردادی که بسته می‌شود بر اساس سود باشد نه بهره، از طرفی بانک هم باید به وام‎‌گیرنده اعتماد کند که باصداقت مبلغ سود عایدی خود را بیان کند.

سعادت‌مهر ادامه داد: فرض بر این است که افراد مسلمان‌ هستند، پس دروغ نمی‌گویند، دزدی نمی‌کنند و در یک کلام سبک زندگی اسلامی بر جامعه حاکم است که اگر این شرایط در جامعه برقرار باشد بانکداری اسلامی بسیار مؤثر و راهگشا خواهد بود ولی از آن‌جایی که این اعتمادسازی در جامعه کنونی ما وجود ندارد بانکداری اسلامی اجرا نمی‌شود.

وی با اشاره به راهکارهای ایجاد بانکداری اسلامی در کشور، خاطرنشان کرد: برای اجرای بانکداری اسلامی باید وام‌های کلان به مردم داده شود. فرض کنید اگر به صد نفر، 100 وام پنج میلیون تومانی داده شود، بانک باید بر تمام امور این 100 نفر نظارت کند تا میزان سود آنها و به تبع آن، سهم بانک و وام‌گیرنده مشخص شود، اما اگر به جای 100 وام پنج میلیون تومانی، یک وام 500 میلیونی داده شود نظارت بر یک نفر به مراتب آسان‌تر و با کیفیت‌ بیشتری خواهد بود.

سعادت‌مهر اظهار کرد: در بانکداری اسلامی ریسک به حداقل می‌رسد زیرا افراد مختلف پول خود را در بانک سپرده‌گذاری می‌کنند و این پول جمع شده در پروژه‌های مختلفی سرمایه‌گذاری می‌شود لذا به‌دلیل این هم‌پوشانی معلوم نیست که پول چه فردی در چه پروژه‌ای سرمایه‌گذاری شده است و از آنجایی که همه پروژه‌ها باهم ضرر نمی‌کنند و معمولاً تعداد زیادی سود می‌کنند، همیشه سودی وجود دارد که بین سپرده‌گذاران تقسیم شود.

این اقتصاددان بیان کرد: افرادی که در بانک‎‌ها مسئول اعتبارات هستند باید از تخصص بالایی برخوردار باشند تا با ارزیابی صحیح و در نظر گرفتن تمام جوانب طرح‌ها، وام‌ها را به طرح‌هایی اختصاص دهند که توجیه اقتصادی داشته باشند. به‌عبارتی دیگر در بانکداری اسلامی متولیان بانک‌ها باید کارشناسان خبره اقتصادی باشند در حالی‌که این موضوع در بانکداری ربوی چندان اهمیتی ندارد.

انتهای پیام