دژهای قائن در گذر تاریخ

قلعه‌ها بناهایی هستند که در روزگار قدیم مردم از آن به‌عنوان پناهگاهی در برابر حملات دشمنان استفاده می‌کردند که امروزه نیز یادگاری از آن دوران است.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه‌ی خراسان‌جنوبی، قلعه‌ها بناهای مستحکمی هستند که در زمان‌های گذشته برای حفاظت از حملات دشمنان ساخته می‌شد و هم‌اکنون به‌عنوان میراث گذشتگان به آثار تاریخی و باستانی تبدیل شده و زبان گویای دوران جنگ در زمان‌های قدیم است.

قلعه «استرآباد» پناهگاه مردم قائن در دوران قاجار

«شاهرخ عباسی»، رئیس اداره‌ی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قائن در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) گفت: در اوایل حکومت صفویان یعنی از اوایل قرن دهم هجری تازمان حکومت شاه عباس قبایل ازبک حملاتی به مرزهای شرقی ایران به‌ویژه به قهستان داشته‌اند و در این حملات به قتل مردمان و غارت اموالشان می‌پرداختند این امر باعث شده در بیشتر آبادی‌های منطقه‌ی قلعه‌هایی توسط ساکنان به منظور پناه گرفتن در مقابل حملات ازبکان ساخته شود. قلعه شاهرخت نیز از این نوع قلعه‌ها محسوب می‌شود که از دوره‌ی صفویه تا اواخر دوره‌ی قاجار و اوایل پهلوی مورد استفاده بوده است.

وی در خصوص سوابق پژوهشی اثر از قبیل شناسایی، بررسی، گمانه‌زنی و حفاری گفت: جز پرونده ثبتی موجود سابقه دیگری ندارد.

رئیس اداره‌ی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قائن با بیان اینکه این بنا فاقد مالک خصوصی است، گفت: این بنا در فاصله‌ی 5 کیلومتری شمال شرق روستای اسفشاد و در داخل محدوده زمین‌های کشاورزی واقع شده و قلعه به فرم قلعه‌های بیابانی بوده و پلان مستطیلی شکل دارد که در گوشه‌های آن چهار برج قرار گرفته و برج‌ها دارای نقشه دایره‌ای بوده و شامل سه یا چهار طبقه است.

عباسی ادامه داد: برج‌ها دارای حدود 5 متر قطر و به‌طور متوسط در وضعیت موجود 8 متر ارتفاع است و باروی طولی قلعه حدود 24 متر و باروی عرضی آن حدود 17 متر است.

وی افزود: ورودی بنا در ضلع شمال غرب و در میانه بارو قرار گرفته و 2.5 متر اندازه دهانه آن است. پوشش طبقات با خشت و اجرای پوشش‌ها به شیوه چهارترک است. از عناصر معماری قلعه تنها ورودی، باروها و برج‌های چهارگانه باقی‌مانده و فضاهای داخلی بنا بر اثر عوامل مختلف طبیعی و انسانی تخریب شده است.

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قائن اظهارکرد: مصالح به‌کار رفته در ساخت بنا چینه و خشت است. این بنا جزو قلعه‌های بیابانی است که پناهگاه ساکنان روستا در زمان حمله مهاجمان و راهزنان بوده و به دوره‌ی قاجار تعلق دارد.

عباسی در خصوص ویژگی‌های بنا نیز تصریح کرد: قلعه‌های روستایی دوره قاجار در اکثریت قریب به اتفاق روستاها و شهرهای منطقه وجود داشته‌اند که بیان‌کننده دوره‌ی خاصی از تاریخ منطقه است. از میان این قلعه شمار فراوانی به مرور زمان تخریب شده و از میان رفته‌اند. قلعه استرآباد به‌عنوان یکی از این گونه قلعه‌ها که بخش‌های مهم آن هنوز سالم باقی‌ مانده‌اند درخور توجه است.

وی در خصوص نوع بهره‌برداری این اثر گفت: هم‌اکنون فاقد کاربری است و تاکنون اقدام خاصی در خصوص حریم قانونی اثر از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری انجام نشده است.

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قائن با بیان اینکه تاکنون دخل و تصرف خاصی در بنای مورد نظر انجام نشده است، گفت: تاکنون هیچگونه تعمیری در بنا انجام نشده است.

عباسی اظهار کرد: این قلعه یادآور دورانی خاص از تاریخ منطقه است که با ضعف حکومت‌های مرکزی در ایران و ناتوانی آن‌ها حملاتی توسط قبایل ساکن در آنسوی مرزهای شرقی به شهرها و آبادی‌های منطقه انجام می‌شود. مردم روستاها و شهرها نیز بمنظور در امان ماندن از این حملات و غارت‌ها به داخل این قلعه‌ها پناه می‌بردند. قابل ذکر است که تقریباً همه‌ی روستاها و شهرهای منطقه‌ی قلعه‌هایی از این نوع در ابعاد کوچک یا بزرگ داشته‌اند و در بسیاری از روستاها آثار اینگونه بناها هنوز به چشم می‌خورد.

وی تصریح کرد: در وضعیت موجود بخش عمده فضاهای معماری داخلی قلعه تخریب شده و مهم‌ترین آسیب‌های وارده ناشی از عوامل انسانی و طبیعی است.

قلعه‌ی «هاجرآباد» بنایی که گویای معماری عصر صفویه است

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قائن در خصوص قلعه‌ی «هاجرآباد» قائن نیز تصریح کرد: قلعه‌ی «هاجرآباد» در 2 کیلومتری شرق قائن به صورت بنایی منفرد قرار گرفته است.

وی ادامه داد: قلعه‌ی «هاجرآباد» قلعه‌ای تدافعی بوده و به لحاظ پراکندگی بقایای سفالینه‌های به دست آمده در داخل و خارج آن می‌توان قدمت بنا را از قرن سوم و چهارم هجری تا دوره‌ی قاجاریه تخمین زد. لیکن براساس مصالح به‌کار رفته، فرم و سبک معماری بنا، مشخصه‌هایی از معماری عصر صفویه قابل تشخیص است.

رئیس اداره‌ی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قائن گفت: پلان قلعه مربع شکل بوده که طول هر ضلع آن 30 متر است و در چهار گوشه‌ی آن 4 برج مدور وجود دارد که همه‌ی آن‌ها خارج از قلعه هستند.

عباسی ادامه داد: ورودی کوتاهی به ارتفاع 2.90 متر در ضلع جنوب شرقی قلعه قرار گرفته و فضای درون قلعه به مرور زمان از میان رفته است.

قلعه‌ی کوه قائن، دژی برفرازکوه

وی در ادامه در خصوص قلعه‌ی کوه قائن نیز تصریح کرد: قلعه‌کوه‌ قائن در فاصله‌ی 3 کیلومتری جنوب شهر قائن بر فراز کوهی مرتفع و صعب‌العبور ساخته شده‌ است.

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قائن گفت: این قلعه از سمت جنوب و شرق به کوهستان و از سمت غرب و شمال مشرف به دشت قائن است. شکل معماری و فرم طاق‌ها، تاقچه‌ها و درگاه‌های به جامانده و تشابه آن با آشیانه‌ی عقاب در غرب استان فارس قدمت این قلعه‌ی عظیم سنگی را تا دوره‌ی ساسانیان تأئید می‌کند.

عباسی اظهار کرد: آنچه مبرهن است اینکه قلعه فعلی بر ویرانه‌های قلعه‌ی قدیمی ساخته شده و مصالح عمده که در ساختمان این قلعه به کار رفته سنگ و ساروج است و همه‌ی سطوح دیوارها و بدنه‌ی بیرونی حصار برج‌ها، بندکشی شده است.

وی ادامه داد: این قلعه دژ دفاعی محکمی در برابر حملات مهاجمان بوده و گنجایش هزاران سرباز را داشته است.

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قائن افزود: خواجه‌نصیرالدین توسی در زمان طوفان ایلغارهای وحشی به ایران در این قلعه پناهنده شده و کتاب «اخلاق ناصری» را به نام ناصرالدین محتشم قهستانی فرمانروای قائنات در همین محل انشاء کرده‌است.

عباسی اظهار کرد: قلعه‌کوه قائن در اواخر قرن 5 هجری مرکز فرماندهی و هدایت دیگر قلاع منطقه‌ی قهستان بوده‌ است. معماری قلعه با استفاده از ناهمواری‌های کوه از دو بخش سربازان و جنگجویان و قسمت امیرنشین تشکیل شده‌است.

وی خاطرنشان کرد: این مجموعه‌ی عظیم سنگی که به طول حدود 400 متر در جهت غرب به شرق و پر از ارتفاعات رشته کوه قهستان کشیده شده‌ است، با شماره‌ی 4803 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری است.

گزارش از «حدیقه سیروسی»

انتهای پیام