بزرگترین عملیات تفحص در منطقه آمریکای جنوبی اجرا می شود/ حمایت کمیته از روند تعیین هویت اجساد یافت شده

"ویلیام گودوین" و "آمریتپال کالسی" کارشناسان پزشکی قانونی کمیته بین المللی صلیب سرخ در گفتگو با خبرگزاری مهر به تشریح فعالیت های کمیته بین المللی صلیب سرخ در زمینه پزشکی قانونی و حمایت از روند تعیین هویت اجساد به جا مانده از جنگ ها، سوانح و بلایا پرداختند.

خبرگزاری مهر- گروه بین الملل: ضمن معرفی خود لطفا در مورد سوابق فعالیت هایتان در زمینه پزشکی قانونی توضیح دهید.

من "ویلیام گودوین" فارغ التحصیل دانشگاه مرکزی لنگشایر انگلیس در رشته پزشکی قانونی هستم. از اواسط دهه 1990 میلادی در زمینه تعیین هویت انسانی فعالیت می کنم. از سال 2006 با کمیته بین المللی صلیب سرخ به عنوان مشاور پزشکی قانونی همکاری می کنم و در این مدت از آزمایشگاه های پزشکی قانونی بازدید کرده و برای بهبود کارشان به آنها مشاوره می دهم.

هدف شما از سفر به ایران چیست و چه برنامه هایی در این سفر دارید؟

این چهارمین سفر من به ایران است، سفرهای پیشین من با موضوع ارزیابی فعالیت های کمیته بین المللی صلیب سرخ در حمایت از آزمایشگاه های پزشکی قانونی بود اما در این سفر به شکل اختصاصی برای بررسی روند استانداردسازی و تسهیل این فعالیت ها به ایران آمده ام و قرار است در این مدت مجددا از آزمایشگاه های پزشکی قانونی بازدید کنم و مشاوره ها و راهنمایی لازم را در این خصوص ارائه دهم.

شما هم ضمن معرفی خود لطفا بگویید با توجه به این که کمیته بین المللی صلیب در روند تفحص مفقودین جنگ ایران و عراق با دو کشور همکاری می کند، این همکاری به چه شکل است؟

من"آمریتپال کالسی" مشاور منطقه ای پزشکی قانونی کمیته بین المللی صلیب سرخ در خاورمیانه و خاورنزدیک هستم.

وزارت حقوق بشر عراق، وزارت امور خارجه و کمیته تحقیق و تفحص ایران در کنار کمیته بین المللی صلیب سرخ، کمیته سه جانبه ای را تشکیل داده اند. در واقع فعالیت های تفحص با هدف تعیین سرنوشت مفقودین جنگ با توافق دو کشور تحت نظارت و حمایت کمیته بین المللی صلیب سرخ انجام می گیرد.

این کمیته سه جانبه نشست های سالانه ای دارد که در آن دستاوردهای عملیات جستجو و تفحص در مناطق عملیاتی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد، هدف نهایی پیش روی این کمیته نیز مشخص کردن سرنوشت مفقودین جنگ ایران و عراق و بستن این پرونده است.

کمیته بین المللی صلیب سرخ به چه شکلی از عملیات تفحص مفقودین جنگ ایران و عراق حمایت می کند؟

کمیته بین المللی صلیب سرخ از روند تعیین هویت اجساد یافت شده به طرق مختلف حمایت می کند، یکی از روش ها ظرفیت سازی است مانند ارائه آموزش و مشاوره توسط کارشناسان پزشکی قانونی صلیب سرخ، از دیگر روش ها تبادل دانش و اطلاعات علمی از طریق اعزام متخصصین ایرانی و عراقی به دوره های آموزشی در مناطق مختلف است.

در مورد عراق نکته دیگری هست و آن این که به خاطر وضعیت خاص این کشور و وجود گورهای دسته جمعی در آن، کمیته بین المللی صلیب سرخ همکاری های نزدیکی با این کشور دارد و به همین منظور یک نماینده پزشکی قانونی این کمیته در بغداد مستقر است.

به جز کمیته بین المللی صلیب سرخ، سازمان های دیگری در عملیات تفحص مشارکت دارند؟

از نهادهای اجرایی در ایران می توان از دو موسسه ژنتیکی کوثر و نور نام برد که لابراتورارهای ژنتیکی هستند و همکاری نزدیکی با پزشکی قانونی در زمینه تشخیص هویت شهدای گمنام دارند.

لطفا کمی در مورد پزشکی قانونی ژنتیکی و این که این علم چگونه در تعیین هویت اجساد یافت شده کمک می کند توضیح بدهید؟

ویلیام گودوین: در پزشکی قانونی ژنتیکی دی ان ای را از والدین می گیرند و بعد آن را با کسانی که احتمال می رود فرد یافت شده فرزندشان باشد، انطباق می دهند. این یکی از ابزارهای تعیین هویت در سطح علمی است، البته علم پزشکی قانونی آنتروپولوژی هم به کمک این روند می آید.

دی ان ای یک عنصر مشخص کننده است و علائم مشخصه خوبی به دست می دهد به همین دلیل اگر والدین فرد مفقود شده در قید حیات باشند، می توان از این وسیله شناسایی استفاده کرد و به نتایج خوبی رسید. از اواسط دهه 1990 از این علم برای شناسایی افردی که به شکل انفرادی یافت می شدند و بعد با پیشرفت های بیشتر، به منظور شناسایی اجساد با شمار بالا مورد استفاده قرار گرفت.

به عنوان مثال در بلایای طبیعی مانند زلزله و حوادثی مانند سقوط هواپیما که تعداد زیادی قربانی دارند، این روش برای شناسایی اجساد مورد استفاده قرار می گیرد. این فناوری در کمیته بین المللی صلیب سرخ پیشرفت های زیادی کرده و ما آن را با سناریوهای پیچیده منطبق کرده ایم تا مشکلات بزرگتری را حل کنیم. مثلا در جریان جنگ بوسنی نزدیک به 15 هزار جسد به جا مانده توسط تکنیک های پیشرفته مورد شناسایی قرار گرفتند.

آیا در این روش با مشکلاتی هم مواجه هستید؟ مثلا شناسایی اجسادی که در گورهای دسته جمعی یافت می شوند، همیشه امکان پذیر است؟

ما در بالکان با این مشکل مواجه بودیم. مشکل زمانی تشدید می شود که اجساد را به دلایل مختلف از گورها بیرون آورده و در جای دیگری دفن می کنند و گاهی این اتفاق بیش از یک بار می افتد، یعنی یک جسد ممکن است برای بار دوم و یا سوم دفن شده باشد. این اتفاق در جنگ بالکان افتاد که مثلا گوری را خالی و اجساد آن را به جای دیگری منتقل کرده بودند. در این شرایط اطلاعات یک فرد در چند جا دیده می شود و این مسئله را پیچیده می کند.

در مواردی که بقایای زیادی از اجساد باقی نمانده مانند سقوط هواپیما و یا انفجار که طی آن بخش اعظم اجساد قربانیان نابود می شود، چطور می توان آنها را شناسایی کرد؟

تکنیک تجزیه و تحلیل دی ان ای مزیت هایی دارد اما محدودیت هایی هم دارد. مثلا اگر بقایای انسانی خیلی کهنه شده باشد دیگر نمی توان اطلاعات دی ان ای آن را استخراج کرد و یا این که اگر زمان زیادی گذشته باشد، ممکن است که دیگر فردی از خانواده او برای دادن دی ان ای در قید حیات نباشد. اینها دشواری هایی است که بر سر راه پزشکی قانونی ژنتیکی قرار دارد.

در مورد نمونه هایی که اشاره شد نیز باید بگویم همواره کار در ابتدا بسیار دشوار است اما با ادامه روند، می توان به جزئیاتی دست پیدا کرد و از آنها برای شناسایی اجساد کمک گرفت. هر چند این امر در مواردی که چیز زیادی از اجساد باقی نمانده دشوار تر است. به هر حال در مورد بلایای طبیعی کار از این جهت ساده تر است که امکان دسترسی سریع به بقایای اجساد فراهم تر است در حالی که در جنگ ها به دلایل ناشی از خطر جنگ این امکان چندان فراهم نیست.

آیا کمیته بین المللی صلیب سرخ ماموریت های مشابه عملیات تفحص مفقودین جنگ ایران و عراق در مناطق دیگر جهان دارد؟

دکتر آمریتپال کالسی: بله، پروژه های مشابهی داریم از جمله در آمریکای جنوبی که خیلی از پیشرفت هایی نیز که در حوزه پزشکی قانونی ژنتیکی به دست آمده در این منطقه بوده است.

بزرگترین عملیات ما در آمریکای جنوبی و در کشورهایی مانند کلمبیا، آرژانتین، شیلی و گواتمالا است. در آسیای مرکزی نیز مانند جمهوری آذربایجان وارمنستان عملیات مشابهی داریم.

نظارت کمیته بین المللی صلیب سرخ بر روند تفحص و تعیین هویت مفقودین چه مراحلی را در بر می گیرد، یعنی این نظارت از ابتدا تا انتهای این عملیات وجود دارد؟

در کمیته سه جانبه ایران، عراق و کمیته صلیب سرخ، نقش کمیته در واقع تسهیل گری است. مثلا از مکانیسم هایی که در حال اجرا است حمایت می کند. این حمایت می تواند آموزشی و یا مشاوره ای باشد. اما اصل کار را نهادهای مربوط در دو کشور ایران و عراق انجام می دهند و کمیته وظیفه پشتیبانی از آن را به عهده دارد.

کمیته بین المللی صلیب سرخ در زمان تبادل بقایای انسانی یافت شده بین دو کشور حضور دارد. همچنین این کمیته رئیس کارگروه مشترک فنی است که در رابطه با این عملیات برگزار می شود.

آیا امکان دارد کسانی که شواهدی برای تعیین هویتشان به دست نیامده و به نام افراد ناشناس دفن شده اند، در آینده مورد شناسایی قرار گیرند؟

گودوین: یکی از چالش بر انگیز ترین کارها در عملیات ما، پیدا کردن مکان دفن اجساد است. پس از این که این مکان کشف شد، شناسایی قربانیان چالش بعدی است که باید با تعیین دی ان ای آنها به سراغ بازماندگان و نزدیکانشان برویم. ممکن است تکنیک ها و روش های علمی جدیدی بیاید که این امکان را فراهم کند. کما این که تا قبل از دهه 1990 تعیین هویت از طریق دی ان ای وجود نداشت.

آیا به طور کلی اطلاعات مربوط به افراد گمنام در جایی هم بایگانی می شود؟

بله، این اطلاعات نگهداری می شود که در اختیار مقامات ملی همان کشور ها قرار دارد.

بین ماموریت هایی تفحص که در کشورهای مختلف انجام می گیرد، همکاری و تبادل تجربیات نیز وجود دارد؟

کالسی: کسانی که در این عملیات حضور دارند در کنفرانس های بین المللی شرکت می کنند و به تبادل نظر می پردازند. یکی از کارهایی که کمیته بین المللی صلیب سرخ انجام می دهد، مرتبط کردن افراد متخصص است تا بتوانند تجاربشان را در اختیار یکدیگر قرار دهند.

گودوین: برای این منظور شبکه های منطقه ای تشکیل شده اند که ما از آن ها حمایت می کنیم تا مناطق مختلف در این زمینه مستقل عمل کنند. مثلا به این کار در آمریکای جنوبی کمک کرده ایم و یا در نشستی که سال گذشته توسط سازمان پزشکی قانونی کشورهای اسلامی در اندونزی برگزار شد، شرکت کردیم و جلسات آموزشی برگزار کردیم.

--------------------------

مصاحبه: فریدون ناعمی