بغداد و ریاض؛ تنش زدایی یا گذار به همگرایی

عراق، مصر و سوریه همواره از کشورهای مهم جهان عرب بوده اند که در شکل گیری اتحادیه عرب نقش بارزی داشته اند اما با افول قدرت این کشورها برخی همانند عربستان و قطر با استفاده از ابزار پترودلار کوشیدند که در منطقه ایفاگر نقشی برای خود باشند.

در واقع عربستان با خوش رقصی هایی که برای غرب انجام  می دهد می کوشد که خود را به عنوان بازیگر منطقه ای نشان دهد اما از مولفه های لازم برای بازیگری برخوردار نیست زیرا عوامل لازم  برای اقتدارگرایی همانند جمعیت، ارتش و قوای نظامی را همانند دیگر کشورهای منطقه ندارد و از همین رو به پیمانهای نظامی با غرب روی آورد و از چتر حمایتی و امنیتی ایالات متحده در منطقه خلیج فارس بهره می برد. اما رابطه عربستان با عراق ماجراهای خاصی را دارد. رابطه آنها با عراق فراز و نشیب های زیادی در دوره قبل از اشغال عراق داشته است زیرا در مقطعی به ویژه در جریان جنگ عراق با ایران حامی رژیم صدام بودند اما از سال 1990 که صدام کویت را اشغال کرد روابط میان دو کشور تیره شد زیرا صدام عربستان را تهدید کرد.

پس از اشغال عراق در سال 2003 گرچه سعودی ها از کنار رفتن دیکتاتوری مانند صدام خرسند بودند اما هیچگاه در راستای برقراری رابطه با دولتمردان جدید عراق حرکت نکرد زیرا نگاه سعودی ها طایفه ای بود و هرگز نمی توانست حضور شیعیان و قدرت گرفتن آنها را در مرز خود بپذیرد. این در حالی بود که روند دموکراتیک در عراق به معنای قدرت یابی شیعیان است.

عربستان از سال 1990 یعنی زمانی که صدام به کویت حمله کرد و عربستان را تهدید کرد سفیری در عراق ندارد و همانطور که گفته شد تغییرات سیاسی سال 2003 نه تنها عاملی برای بازگشت روابط میان ریاض و بغداد نشد بلکه شکاف بیشتر شد.

سعودی ها گرچه نتوانستند در عراق مانند سوریه از گروههای مسلح حمایت کنند اما کوشیدند سیاستی در پیش بگیرند تا به گونه ای عراق را سرگرم کنند و اگر توانستند آن را با سیاستهای خود همراه سازند. سیاست آنها تضعیف عراق و جلوگیری از ثبات سیاسی و امنیتی بوده است. در واقع سعودی ها که با دموکراسی دشمنی دیرینه دارند هرگز راضی نمی شوند که عراق دچار ثبات شود و بتواند الگوی دموکراسی موفقی را پیاده کند که قابل تعمیم به دیگر کشورها از جمله همسایه سعودی و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس باشد. سعودی ها به دنبال گفتگو با عراق از موضع قوت هستند.

سعودی ها از سال 2003 به بعد به دنبال برهم زدن انتخابات و چوب لای چرخ گذاشتن روند سیاسی این کشور بوده اند. اصولا رژیمهای دیکتاتور و آنهایی که خاندان خاص در آنها حکومت می کند از تجربه دموکراسی هراس دارند و به دنبال خدشه وارد کردن و ممانعت از موفقیت آن به هر شکلی هستند. به ویژه اینکه دموکراسی در عراق باعث قدرت شیعیان نیز می شود.

نوری المالکی نخست وزیر سابق مواضع سرسختانه ای علیه سعودی ها داشت و از همین رو بود که ریاض یکی ازحامیان انتخاب نشدن وی برای سومین بار در مسند نخست وزیری عراق بود. روابط این دو کشور در این مقطع بحرانی بود به ویژه که بغداد اسنادی درباره حمایت ریاض از خشونتهای عراق و حمایت آن از گروههای تروریستی ارائه داده بود. سعودی ها در این دوره از اعتراضاتی که در مناطق غربی و برخی مناطق سنی نشین دیگر به راه افتاد حمایت کردند و آنها را تشویق به تمرد علیه دولت مرکزی کردند.

پس از روی کار آمدن حیدر العبادی و تشکیل دولت از سوی وی، سعودی ها از آن استقبال کردند. در 12 آگوست سعود الفیصل وزیر خارجه سعودی از کابینه جدید عراق استقبال کرد و ملک عبدالله نیز پیام تبریکی به العبادی نخست وزیر و فواد معصوم رئیس جمهوری عراق ارسال کرد اما در عرصه واقعی هیچ طریقی مشاهده نشد.

فردا قرار است فواد معصوم به عربستان برود. گرچه ابراهیم الجعفری وزیر خارجه عراق چندی قبل در نشست جده حضور یافته بود اما حضور فواد معصوم در واقع سفر بالاترین مقام عراقی طی این سالها محسوب می شود.

به اعتقاد تحلیلگران گرچه حیدر العبادی سیاست درهای باز با سعودی ها و دیگر کشورهای همسایه بر اساس احترام متقابل و عدم دخالت در امور داخلی را انتخاب کرده است اما تحرکات سعودی ها همزمان با سفر فواد معصوم سئوال برانگیز است. الوطن عربستان گفتگویی از محمود الصرخی عامل فتنه در عراق منتشر کرده اند فردی که علیه مرجعیت دینی و دولت موضعگیری کرده است.

اما محورهایی که فواد معصوم در گفتگو با مقامات سعودی مورد بحث قرار خواهد داد اوضاع امنیتی منطقه، تقویت امنیت مرزهای مشترک، جنگ علیه داعش،حمایت بین المللی از این جنگ و روابط سیاسی، امنیتی و تجاری میان دو کشور است.

احتمال می رود که در این گفتگوها به موضوع شیخ نمر باقر النمر نیز پرداخته شود به ویژه که معصوم قبل از سفر به عربستان با آیت الله سیستانی مرجع شیعی برجسته عراقی دیدار و گفتگو کرده است.

اما معصوم در سفر دو روزه خود به عربستان با عبدالله بن عبدالعزیز، مقرن بن عبدالعزیز ولیعهد و سعود الفیصل وزیر خارجه دیدار خواهد کرد.

باید منتظر ماند تا تاثیرات این سفر را در شکستن یخ روابط میان بغداد و ریاض مشاهده کرد و اینکه آیا سعودی ها به سوی برقراری روابط دیپلماتیک با همسایه خود حرکت خواهند کرد یا همچنان در مسیر مانع تراشی در پیش می روند به ویژه که متغیرات جدیدی در منطقه رخ داده است و آل سعود نگران افسارگسیختگی داعش است و تمایل ندارد که تاج و تخت خود را بر باد رفته ببیند. به هرحال جدای از معادلات جدید سفر فواد معصوم تحولی در روابط میان دو کشور است.

...................

فرزاد فرهادی