هیات ها چگونه اقتصاد سیاسی ایران را اداره می کنند؟

بهراد مهرجو: هر باد گرد و غبار را در هوا پخش مي کند. پرچم هاي قرمز رنگ در آسمان به رقص درمي آيند. تنها برج مراقبت منطقه با سيم هاي خاردار پوشانده شده است. خاکيزها همگي زيرقدم هاي مکرر رهگذران سفت و غيرقابل رسوخ شده اند. تانکي فرسوده و زنگ زده در ميانه ميدان رها شده است. زني ميانسال در قدمگاه اول خاکريزها خم شده و مشتي خاک به نشانه تبرک برمي دارد. پسرجواني گوشه ديگر با هم سالان خود به شوخي سرگرم است. اتوبوس هاي «جوان سيرايثار» متعلق به يکي از سرداران بازنشسته در پارکينگ به انتظار بازگشت زائران مانده اند. بلندگوهاي تنها حسينه منطقه نواي مداحي را در محوطه پخش مي کنند. جمعيتي از نوجوانان به سمت حسينه در حرکت اند.

همگي از کنار خاکريزها مي گذرند. تابلوهاي کوچکي با خط قرمز هشدار مي دهد تا کسي به منطقه مين گذاري شده نزديک نشود. صداها در هم مي پيچد. هر کاروان مداحي جداگانه براي خود دارد. زني خلاف جهت همه در حال حرکت است. از حسينه به سوي خروجي منطقه مي رود. از ميان جمعيت نوجوانان عبور مي کند. کسي توجه اي به او ندارد. همه نگاه ها به سوي گنبد آبي رنگ حسينه است. تعداد از نوجوانان آملي پشت پيکر زنگ زده تيربار جنگي نشسته اند و از خشن سلاح جنگي همچون چرخ و فلک استفاده مي کنند.

جمعيت از اولين خاکريز عبور مي کند. عده اي کفش ها را کنده اند. روي سنگ هاي سفت قدم مي زنند. زن ميانسال در تيرس نگاه کسي نيست. او از منطقه مردانه «شلمچه» خارج شده است.  دورتر در سمت راست تصويرگنبدي ديگر پيداست. سربازان عراقي از گندشان پاسداري مي کنند. استان بصره نزديکترين منطقه به شلمچه است.

جايي گلوله روي ديوارهاي خرمشهر دو دهه پس از پايان جنگ باقي مانده است. نخل هاي مينو همچنان سوراخ هاي بزرگ را در دل خود دارند. کشاورزي مي گويد:« نخل هاي زخمي کمتر بار مي دهند.» آباداني ها علاقه اي به حضور در منطقه زائران شلمچه ندارند. منطقه مقدس براي ديگران آنها را به ياد از دست رفته هايشان مي اندازد. آباداني ها تا خرمشهر پيش مي آيند ولي نزديک به شلمچه راه را به سمتي ديگر کج مي کنند. غيربومي ها تنها زائران منطقه به شمار مي روند.

حاشيه و هيات هاي مذهبي

هيات هاي مذهبي در ايران چه مي کنند و چگونه مردم جذب آنها مي شوند؟

به گفته مسول سازمان تبليغات اسلامي آبادان، 800 هيات در اين شهرستان فعاليت مي کنند. آبادان بيش از 200 هزار نفر جمعيت دارد و به اين ترتيب هر 250 آباداني يک هيات دارند. همين سرانه در تهران براي هر 923 نفر يک هيات است. براساس آمارهاي رسمي 400 هيات رسمي در خرمشهر فعاليت مي کنند تا سرانه هر 275 نفر يک هيات باشد. آبادان و خرمشهر براساس آمارهاي رسمي تنها 5 شهرک صنعتي در دل خود جايي داده اند که به گفته يکي از اعضاي اتاق بازرگاني، صنايع و معادن آبادان حداقل سه شهرک ورشکسته اند و دو شهرک ديگر با 40 درصد توان واقعي کار مي کنند. بخش مهمي از اقتصاد آبادان بردوش شرکت نفت و منطقه آزاد گذاشته شده است. آباداني ها با نرخ بيکاري 15 درصدي شرايط نامطلوب اقتصادي پيدا کرده اند. جوانان شهر پس از تاريکي هوا به طور معمول در خيابان معروف به «ته لنجي»ها و خيابان «اميري» به گردش مي پردازند.

 پيراهن هاي با برندهاي خارجي، شلوارهاي جين، کفش هاي خارجي و ادکلن هاي گران قيمت ترکيب ظاهري جوانان بين 20 تا 35 سال خيابان اميري را مي سازد. اسطوره علاقه مندي به برزيل از ظاهر يک ساندويچي پيداست:« اکبرسانتوز، شعبه دوم در سائپائلو».

خيابان اميري همچنان مملو از جميعت و منطقه شلمچه با حضور زائراني نوجوان از شمال کشور به انتظار نشسته بود. آباداني ها پس از جنگ علاقه مندي چنداني به يادآوري خاطرات دردناک گذشته را ندارند. جواني خوش پوش، کارمند يک نهاد بخش خصوصي و اهل آبادان مي گويد:«خرمشهر و شلمچه به مردم روزهاي سخت را يادآوري مي کند و به همين جهت آباداني ها زياد به اين مناطق نمي روند.» اما اتوبوس هاي «جوان سيرايثار» متعلق به شرکتي به همين نام دانش آموزان دبيرستاني را از سراسر کشور به سمت شلمچه سرازير مي کند. سرانه تعداد هيات هاي مذهبي در آبادان دو گونه رفتاري را نمايش مي دهد. اهالي خرمشهر و جزيره مينو به تاسيس حسينه هاي پرتعداد علاقه مندي خود به مراسم عاشورا را نشان مي دهند. کشاورزي ساکن منطقه اي کشاورزي در جوار خرمشهر مي گويد:« بعضي وقت ها جنبه مالي دارد ولي در اين مناطق به طور معمول هر طايفه و حتي خانواده براي خودش يک حسينه دارد.»

 بالاترين سرانه هيات به شهر قم مربوط است. در اين شهر به ازاي هر 120 نفر يک هيات پرچم هاي خود را برافراشته است. قمي ها 2000 هزار فعال دارند. مشهدي ها هم با يک هزار و 500 هيات در رده هاي بالايي شهرهاي هياتي قرار مي گيرند. در صورتي که تعداد واقعي هيات هاي مذهبي 81 هزار باشد به ازاي هر 925 ايراني يک هيات فعال در کشور وجود دارد. اما رکورد حسينه ها همچنان در اختيار خرمشهري ها و اهالي جزيره مينو قرار دارد. اثرات ترکش همچنان برديوارهاي شهر باقي مانده است ولي پرچم هاي سبز، سياه و قرمز در پشت بام خانه ها برافراشته شده اند. ايستگاه هاي صلواتي با صداي موسيقي بلند عربي به برخي رهگذران خدمات مي دهند. خيابان اميري و بازار ته لنجي ها در همين ساعت همچنان مملو از جمعيت است. عطر قهوه، بوي ادکلن هاي خارجي و نور چراغ هاي برشمار بوتيک ها، رقص پرچم هاي سه رنگ در آُسمان برخي خانه ها را تحت تاثير قرار مي دهد. کمي دورتر تنها آتش پالايشگاه به چشم مي آيد.

هيات و اقتصاد

اقتصاد هيات داري و حضور هيات ها در فضاي اقتصادي کشور تاثير قابل توجهي در گردش مالي بنگاه هاي کوچک دارد.

ديوارهاي ساختمان هنوز جاي ترکش را درخود دارند. پنجره ها با پتو پوشانده شده اند. پرچم هاي سبز، قرمز و مشکي بالاي خانه برآفراشته شده اند و با هر وزش باد به سويي مي روند. چند قدم دورتر بازهم پرچم هاي سه رنگ برفراز خانه اي ديگر در باد به قرص درآمده اند. خانه دوم تابلوي هم مقابل خود نصب کرده است:« هيات فاطمه الزهرا» جزيره مينو را دو جز اساسي نخلستان هاي زخمي از جنگ و حسينه هاي  تازه تاسيس تشکيل مي دهد. کشاورزي  در کنار يکي از نخل هاي زخمي ايستاده است. چفيه را به سبک عربي دور سرپيچيده و با لهجه عربي و فارسي به يکي از نخل ها اشاره مي کند:« اين نخل صد سال قدمت دارد. نخل زخمي است. حفره هايي که از مقابل ايجاد شده براي را نيروهاي خودي زده اند و آنهايي که از پشت نخل پيداست را عراقي ها زده اند.»

در چند قدمي او چندين حسينه قرار گرفته است. اهالي منطقه در ميان نخل ها و بيابان هاي اطراف هرخانه را به حسينه اي جداگانه تبديل کرده اند. يکي از مسولان اداري شهر آبادان مي گويد:« سال گذشته اعلام شد دولت به هر حسينه 20 ميليون تومان وام مي دهد. به همين دليل خيلي ها اقدام به راه اندازي حسينه کردند.» نخل کاران در بحران بي آبي با هر غبار آبادان مجبور مي شوند، نخل ها را بشويند. هرکدام از وضعيت اقتصاديشان گلايه مي کنند.

 برخي منابع محلي نقل مي کنند فعاليت هاي تبليغاتي «وهابي» ها در منطقه افزايش پيدا کرده است و اقدامات تبليغي متقابل هم با تقويت هيات هاي مذهبي صورت مي گيرد. پيرمرد لحنش را تغيير مي دهد و با همان لهجه عربي و فارسي مي گويد:« ما فاميل و دوست سني زياد داريم که آنسوي شط هستند. يکسري هم هميجا هستند. با هم زندگي مي کنيم و مشکلي هم نداريم ولي به خدا اگر يک وهابي ببينم او را مي کشم. وهابي ها دين ندارند.» بادهاي موسمي منطقه در پاييز سال 91 با غبار همراه نيستند. هر بادي هزاران پرچم سبز و قرمز را در منطقه به پرواز در مي آورد.

کمک هاي مالي هيات هاي مذهبي در آبادان از تهران تامين مي شود. ديوار به ديوار سينما فلسيطن، مجاور يکي از بزرگترين مساجد تهران و کمي دورتر از بزرگترين پاساژنوساز پايتخت، ساختمان سازمان تبليغات اسلامي قرار گرفته است. پاساژ کناردستي خيابان وليعصرتهران را همان هايي ساخته اند که در ظلع جنوبي ميدان فلسطين مسجدي عظيم را پايه گذاري کرده اند. بازاريان متدين حاج حسين مهديان و مرحوم محمدعلي نويد مالک زميني بودند که با مساعدت شهرداري تهران به مجموعه تجاري قول پيکر بدل شده است.

 ساکنان ساختمان محقر سازمان تبليغات اسلامي ساليانه 150 ميليارد تومان از بودجه دولت را در اختيار مي گيرند. سازمان متولي هيات هاي عزاداري در کشور به شمار مي رود. براساس اعلام سازمان تبليغات اسلامي 39 هزار هيات به صورت رسمي در کشور خيمه هاي خود را برافراشته اند. امار ديگري نشان مي دهد حداقل 81 هزار هيات در سراسر کشور فعاليت مي کنند. به گفته يکي از معاونان سازمان تبليغات اسلامي، يک سوم هيات هاي مذهبي در تهران حضور دارند. شهرداري تهران عدد رسمي هيات هاي عزاداري تهران را 13 هزار برآورد کرده است. تنها اصفهان و تبريز در عدد هيات هاي مذهبي با تهراني ها هم آوردي مي کنند.

 به گفته مسولان استانداري ها و سازمان تبليعات اسلامي در انزلي 127 هيات عزاداري، قزوين يک هزار و 400 هيات، هرمزگان يک هزار و 135 هيات، ملاير 370 هيات، مازندران 5 هزار و 173 هيات، اصفهان 5 هزار و 100 هيات، سبزوار يک هزار هيات، البرزدو هزار و424 هيات، کاشان 620 هيات، چهارمحال و بختياري 1364 هيات، نظرآباد 170 هيات، شاهين شهر 85 هيات، بروجرد 300 هيات وخوزستان 720 هيات در ماه محرم پرچم هاي سياه شان را برافراشته مي کنند. برآوردها نشان مي دهد جمعيتي بين 200 تا دو هزار نفر به صورت متوسط در هيات هاي مذهبي حضور مي يابند. در بالاترين برآورد 160 هزار نفر و در کمترين حالت 16 هزار نفر در ايام عزاداري تنها در هيات هاي مذهبي جمع مي شوند.

 دخل و خرج هيات هاي مذهبي گردش مالي عظيمي را در دوره زماني کوتاهي به اقتصاد کشور تحميل مي کند. سعيد ليلاز اقتصاددان اعتقاد دارد:« هزينه هايي که مردم در هيات هاي مذهبي صرف مي کنند نبايد با معيارهاي متداول سنجيده شود. به طور مثال در دوره اي که عدد رسمي تورم هم نرخ 41 درصد را نشان داد، همه به انتظار کاهش هزينه در هيات هاي مذهبي مي نشينند ولي در واقع بازهم هزينه هاي بالايي صرف مي شود. مردم اصولا براي دين هزينه مي کنند. اقتصاد مذهب يکي از مهمترين شاخه هاي اقتصاد است. در حال حاضر کليساي کاتوليک هم در روم هزينه هاي بسياري مي کند. اما در مورد هزينه مردم در هيات هاي مذهبي بايد به برخي نکات توجه داشت. هزينه هايي که در هيات هاي مذهبي صورت مي گيرد انگيزه هاي مختلفي دارد.گاهي اين هزينه ها با ريا آميخته مي شود. اما در نهايت گردش مالي ناشي از فعاليت هيات هاي مذهبي به کليت اقتصاد کشور تزريق مي شود. نکته مهمتر در مورد اقتصاد مذهب به وقف باز مي گردد. وقف اصلي ترين بخش اقتصادي مذهب در ايران است.»

هيات هاي مذهبي نيازهاي اساسي خود را به صورت عادي از بازار آزاد تامين مي کنند. متولي يک هيات مذهبي در شرق تهران در حالي که دانه هاي برج را در دست گرفته مي گويد:« براي خريد برنج مورد نياز هيات بهترين ها را انتخاب مي کنيم. امسال هزينه خريد برنج هيات 50 ميليون تومان شد ولي با اين حال بازهم راضي نشديم که برنج نامرغوب خريداري کنيم.» سه مرد با پيراهن هاي يکدست مشکي کنار او ايستاده اند. يکي از آنها تذکر مي دهد:« البته بخشي از هزينه هاي هيات از طرف افراد نيکوکار تامين مي شود که قصد نذر کردن دارند.» برآورد هزينه هاي جاري هيات هاي مذهبي نشان مي دهد هيات هاي بزرگ به طور متوسط در يک دوره زماني ده روز براي تامين غذايي 200 نفر به يک تن برنج، 40 حلب روغن نباتي، 30 مثقال زعفران براي هر وعده غذايي و 140 کيلوگرم گوشت نياز دارند.

 هزينه متوسط هرپرس غذا براي هيات هاي مذهبي 3 هزار و 400 تومان برآورد مي شود. در محاسبات کلي هزينه هاي گاز، آب و برق جايي نمي گيرد. هيات هاي مذهبي ترجيح مي دهند، تنها پول نقد بابت نذر تحويل بگيرند. متولي يک هيات در غرب تهران مي گويد:« سال گذشته يک بنده خدايي آمد و گفت يک وعده جوجه کباب مي دهد.قرار شد 4500 پرس جوجه کباب تحويل هيات بدهد. ما هم خيلي خوشحال بوديم که مردم مشارکت مي کنند. اما متاسفانه جوجه کبابي که به ما تحويل داد آنقدر بي کيفيت بود که حتي جرات نداشتيم بين مردم توزيع کنيم. بعد از اين قرار شد غذايي آماده تحويل نگريم و تنها پول بگيريم.»

هيات هاي مذهبي از مساعدت هاي حکومتي هم بهره مند مي شوند. شهرداري تهران سال گذشته 55 ميليارد ريال بين هيات هاي مذهبي مجوز دار يارانه توزيع کرده است.

دولت هم در بودجه سال 91 عدد 1500 ميليارد ريال را براي امور فرهنگي اختصاص داده بود که بخش مهمي از اين بودجه صرف رسيدگي به هيات هاي مذهبي مي شود. قانون برنامه پنجم توسعه براي شيوه هزينه اين بودجه چنين آورده است:« حوزه هاي علميه در اختيار شوراي عالي حوزه هاي علميه 20 درصد، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه هزينه اعزام مبلغ به استان ها 1 درصد، مساجد و حسينيه هاي روستايي و شهري 10 درصد، مصلي ها 5 درصد، کانون هاي فرهنگي بسيج 10 درصد، امور ورزش (تربيت بدني 10 درصد- ورزش مدارس 5 درصد- جمعا درصد)، وزارت فرهنگ وارشاد اسلامي (ادارات کل استان ها- کانون هاي فرهنگي مساجد و فعاليت هاي قرآني، عفاف، حجاب، ايثارگري) 18 درصد، سازمان تبليغات اسلامي (کمک به هيات هاي مذهبي و ديني) و حوزوه هنري و خانه عالم 14 درصد، کتابخانه هاي عمومي روستايي 2 درصد، مرکز رسيدگي به امور مساجد 1 درصد، جامعه المصطفي العالميه به صورت متمرکز 1 درصد و موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) به صورت متمرکز نيم درصد.» با اين وجود بخشي از بودجه مصوب در اختيار سازمان تبليغات اسلامي قرار مي گيرد که در ماه محرم به هيات هاي مذهبي برسد.

سازمان تبليغات به صورت متوسط به هر هيات ثبت شده 400 هزار تومان وجه نقد مي دهد. وزارت صنعت، معدن و تجارت هم براساس سنت سال هاي گذشته کمک هاي مالي خود را به هيات هاي مذهبي ارائه مي دهد. وزارت خانه هاي دولتي تنها اقلام غذايي را به متقاضيان ارائه مي دهند. کيفيت کالاهايي که تحويل هيات هاي مذهبي مي شود، حداقل به گفته 4 متولي هيات در تهران بسيار نامطلوب است. حتي دو سال گذشته هيات هاي مذهبي قم از دريافت اقلام غذايي دولتي به بهانه کيفيت پايين خودداري کردند. رئيس اداره صنعت، معدن و تجارت قم وادار شد از آنها تقاضا کند اقلام خريداري شده را تهيه کنند و در صورت بي کيفيت بودن همگيشان را به دولت بازگردانند.

 برهمين اساس در محرم سال قبل 50 هزارتن شکر به قيمت هر کيلوگرم 1400 تومان، گوشت قرمز به قيمت هر کيلو گرم 14 هزار و 500 تومان و برنج خارجي به قيمت هرکيلوگرم 2هزار و 800 تومان بين هيات هاي مذهبي توزيع شد. سهم مساجد از کمک هاي دولتي 80 کيلوگرم گوشت و هيات ها 50 کيلوگرم گوشت به صورت يارانه اي بوده است.

سال قبل کسري بودجه دولتي هرچند از کمک هاي ريالي به هيات هاي مذهبي کاسته بود ولي همزمان شهرداري تهران وحتي شهرداري استاني کمک هاي کلاني را روانه هيات هاي مذهبي کردند. به گفته عبدالله رمضاني يکي از مسولان شهرداري تهران کمک هاي اين نهاد عمومي به هيات هاي مذهبي تهران در قياس با سال گذشته 2 برابر شده است. هيات هاي دانش آموزي 250 هزار تومان، هيات هاي مستمر 300 هزار تومان و هيات هاي دانشجويي 400 هزار تومان از شهرداري تهران کمک نقدي دريافت کردند.

يک فعال سياسي که به دليل همکاري با شهرداري تهران علاقه اي به انتشار نامش ندارد در مورد اين کمک ها مي گويد:« اين کمک ها هر ساله انجام مي شد ولي امسال ميزان کمک ها افزايش پيدا کرد. دليل اصلي هم تلاش براي جذب هيات هاي مذهبي براي انتخابات سال آينده است. البته پيش از اين محمود احمدي نژاد هم سال 84 از اين تکنيک استفاده کرده بود.»

سال قبل شهرداري تهران نمايشگاهي به وسعت 20 هزار متر مربع در بوستان ولايت تهران را در آستانه ماه محرم برپا کرد تا هيات هاي مذهبي به مراجعه به آن وجه نقد و کالاهاي مورد نياز خود را تامين کنند. قيمت کالاهاي نمايشگاه شهرداري به طور متوسط 15 تا 30 درصد از بازار آزاد پايين تر بود. محمدهادی ایازی مشاور عالی شهردار تهران هم تاييد کرده بود نمايشگاه عطرسيب با اعتباری بالغ بر سه میلیارد تومان اقلام و کالاهای مورد نیاز ۱۳ هزار هیات مذهبی شهر تهران در ماه محرم را تامين کرده است.

همراهي شهرداري ها با هيات هاي مذهبي تنها به تهران منحصر نمي شود چراکه شهرداري قزوين امسال 50 ميليون تومان تنها در ماه محرم و ماهيانه بين 6 تا ده ميليون تومان در سراسر سال به هيات هاي مذهبي کمک هاي مالي مستقيم و غيرمستقيم ارائه داده است. شهرداري اصفهان هم 360 ميليون تومام کمک نقدي و کالايي به هيات هاي مذهبي ارائه کرده بود. اين کمک تنها به 900 هيات مذهبي داراي مجوز اصفهان ارائه شده است. اصفهاني ها 1500 روحاني را نيز به هيات هاي مذهبي اعزام کرده اند تا در مورد «اقتصاد مقاومتي» براي حاضران در جلسات مذهبي سخنراني کنند.

دوسال قبل در بروجرد اداره صنعت، معدن و تجارت برنج را به قيمت هر کيلو گرم 850 تومان در اختيار هيات ها قرار داده در قم 100 تن گوشت منجد به قيمت هر کيلو 14 هزار و 500 تومان، 402 تن برنج هندي به قيمت هر کيلوگرم 2 هزار و 500 تومان و2 هزار تن برنج تايلندي به قيمت هر کيلو گرم 700 تومان در اختيار هيات هاي مذهبي قرار گرفته است. به گفته رئيس اداره صنعت و معدن قم برنج هاي توزيعي همگي با ارز مرجع 1226 توماني وارد شده است.

اما بخش مهمي از کمک هاي ريالي و کالايي دولت هاي قبل به هيات هاي مذهبي با هدف بهره برداري هاي سياسي صورت مي گرفت. سخنران يکي از هيات هاي مذهبي شرق شهر تهران در اين مورد مي گويد:« متاسفانه اين دخالت ها باعث مي شود مردم از هيات ها دوري کنند. دخالت ها از توزيع پول و اقلام غذايي شروع مي شود و تا سخنراني هاي دولتي پيش مي رود.»

اما هيات هاي مذهبي ارگان هاي رسمي براي فعاليت هاي تبليغاتي را نيز در اختيار دارند. به طور مثال هيات رزمندگان اسلامي نشريه اي داخلي منتشر مي کند. «هيات» اخبار داخلي هيات رزمندگان اسلامي و ديدگاه هاي طيف مديريتي اين پايگاه سياسي را منتشر مي کند. در شماره مهر ماه سال قبل، هيات مقاله اي از حسين رحيم پورارغدي منتشر شده است. گزارش کاملي از اجلاس غيرمتعهدها در تهران، معرفي کتاب هايي با مضمون دفاع مقدس و نقد برخي اخبار رسانه هاي خارجي ديگر صفحات نشريه را تشکيل مي دهند. بخش ويژه نشريه صفحاتي تحت عنوان «منبر» است. خاطرات آيت الله قاضي به همراه گفت و گو با حجت الاسلام والمسلمین ماندگاری بدنه اين بخش را مي سازد. اساسا نشريه هيات رزمندگان اسلام برپايه مرور خاطرات جنگ تحميلي استوار است. در تنها بخش ارتباط با خوانندگان هيات سعي کرده به يکي از سوالات مطرح شده از سوي خوانندگان در سايت اينترنتي خود پاسخ دهد:« از آنجایی که نشریه هیات با مخاطبین خود ارتباط دو سویه برقرار کرده است از این شماره درنظر دارد به برخی شبهات مخاطبان که از سراسر کشور به آدرسا ینترتی نشریها رسال می شود. به صورت مختصر پاسخ هایی را ارائه نماید. یکی از موضوعاتی که درباره امام زمان(عج) ذهن ها را مشغول می کند و سؤال ایجاد می کند، این است که آیا ایشان همسر یا فرزند دارند؟ آیت الله صافی گلپایگانی با اشاره به اختلافات در این زمینه، سؤالرا پاسخ داده اند.» کارگاه آموزش مداحي و گفت و گو با مداحان صفحات ديگر نشريه هيات رزمندگان اسلامي را تشکيل مي دهد. نشريه هيات در جلسات هيات رزمندگان اسلامي توزيع مي شود. يکي از اعضاي دائمي رزمندگان اسلامي غرب تهران مي گويد:« بخش مهمي از اطلاعات در مورد هيات رزمندگان از طريق دوستان به هم منتقل مي شود و معمولا اينطور نيست که اطلاعات از طريق نشريات و سايت به ما برسد.» تشکيلات هيات رزمندگان اسلام به صورت منظم به فعاليت هاي خود مي پردازد. به گفته مسول رزمندگان اسلامي مشهد، تنها همين شعبه هيات ساليانه 250 برنامه برگزار مي کند. مکان هيات نيز در نزديکي با نقاط حاشيه نشين شهر قرار گرفته است. همچنين مسئول هیئت رزمندگان شهرستان شفت از توابع گيلان نقل مي کند بيش از 80 درصد امور جاري هيات را جوانان انجام مي دهند. هيات رزمندگان مازندران اتاق فکر زنان تشکيل داده و مسول هيات رزمندگان گلستان هم خبر از تشکيل «هيات کودکان» داده است. نگراني اصلي گردانندگان هيات رزمندگان تغيير نسل اداره کنندگان است. مسول شعبه همدان هيات در اين مورد مي گويد:« با توجه به افزایش سن نسل اول مدیران هیئتهای رزمندگان درشهرستا نها باید زمینه مشارکت بیشتر جوانان را در این عرصه فراهم کرد.» جواناني که هر پنج شنبه ساعت 6 صبح خود را هيات رزمندگان غرب تهران مي رسانند از نظر اعتقادي با نسل پيش از خود فاصله هاي بسياري دارند. پسرجواني در حالي که با تلفن همراه خود بازي مي کند در هيات رزمندگان غرب تهران مي گويد:« بيشتر بچه هاي نسل جديد به دليل علاقه به مداحان بخصوص حاج سعيد به هيات مي آيند.» جوان ديگري خودرو پژو206 تيپ پنج خود را کنار دانشگاه شريف پارک کرده است. موهاي سرش را به سبک جوانان مدرن بالاي شهر اصلاح کرده و تبلت در دست دارد. او مي گويد:« هياتي ها در اينطور جاها تيپ خاصي ندارند. هيات هاي مثل موج  الحسين خيلي اعتقادي تر هستند.»

مردم و هيات

مردم به صورت سنتي و البته براساس خواسته هاي جمعي به سمت حضور در هيات هاي مذهبي مي روند.

هرچند آمار دقيقي از تعداد هيات هاي مذهبي در ايران وجود ندارد ولي برخي برآوردها نشان مي دهد، حاکميت فرآيند تاسيس هيات را بسيار ساده کرده است. محسن حسام مظاهري، نويسنده کتاب رسانه شيعه در گفت و گويي در اين مورد به هفته نامه توقف شده آسمان گفته بود:« برخی از نهاد‌های متولی، نظیر سازمان تبلیغات اسلامی‌ یا شهرداری تهران آمار‌هایی دارند. به عنوان مثال در سال 90، دبیر شورای هیئات مذهبی کشور از فعالیت 81 هزار هیأت مذهبی سخن گفت که تا آن زمان 55 هزار از آن‌ها ثبت‌شده بودند. اما باید توجه داشته باشیم که در این حوزه، به هیچ آمار دقیق و جامعی نمی‌توان دست یافت. این به سیالیت مفهوم هیأت برمی‌گردد.» او توضيح مي دهد:« هیأت مذهبی، ساختاری به شدت سیال و انعطاف‌پذیر را شامل می‌شود که عملاً هیچ استاندارد ثابتی را نمی‌توان به آن تحمیل کرد. این ویژگی، گرچه از منظر مدیریت فرهنگی یک نقطه ضعف است و سازمان‌های رسمی‌ و حاکمیتی مانند سازمان تبلیغات همه‌ی تلاش‌شان را می‌کنند که این سیالیت را مدیریت کنند؛ اما از منظری دیگر، یکی از نقاط قوت هیأت‌های مذهبی همین سازمان‌گریزی آن‌هاست. هیأت، ساختار سهل‌الوصول و آزادی دارد. همین که چند نفر به صورت خودجوش تصمیم بگیرند گروهی را فارغ از تعدادشان با عنوان هیأت و با هدف برگزاری مراسم مذهبی تشکیل دهند، یک هیأت تأسیس شده است. مادامی‌ که مؤسسین نخواهند ابعاد ویژ‌ه‌ای به فعالیت هیأت خود بدهند و یا بروز و نمود اجتماعی خاصی بیابند که نیازمند جلب حمایت یا کسب مجوز‌های قانونی از نهاد‌های مربوطه باشد، یا از کمک‌ها و اعتبارات دولتی استفاده کنند، هیچ نیازی به هماهنگ‌کردن، اجازه‌خواستن و حتی اطلاع‌رسانی فعالیت خود به دولت ندارند. به این معنا هیأت مذهبی یک قالب بی‌بدیل کنش در جامعه‌ی مدنی است و الگویی بومی‌ و منحصر به فرد از سازمان‌های مردم‌نهاد. متأسفانه تاکنون کمتر به این ابعاد پرداخته شده است. فارغ از سهولت را‌ه‌اندازی و فعالیت، هیأت، سازمانی اساساً غیردولتی است که همه‌ی فرایند‌های سازمانی و مالی‌اش از سازوکار‌هایی مردمی‌ و خودبسنده (در قالب مفهوم «نذر») برخوردار است. همین ویژگی‌ها سبب می‌شود که نتوانیم به آمار دقیقی از تعداد هیأت‌ها دست پیدا کنیم. چراکه علاوه بر هیأت‌های رسمی‌ و نام‌ونشان‌دار و ثبت‌شده، همیشه تعداد نامعلومی‌ از هیأت‌ها در قالب‌هایی چون مجالس روضه‌ی زنانه، هیأت‌های کوچک خانگی و خانوادگی، هیأت‌های دوستان و حتا هیأت‌های زیرزمینی فعالیت دارند.»

برخي محققان اعتقاد دارند، هيات هاي مذهبي در ايران جايگزين احزاب شده اند. مردم در غياب نهادهاي سياسي ريشه داربخش از خواسته و اطلاعات سياسي خود را از هيات هاي مذهبي کسب مي کنند. حجت الاسلام زائري درگفت و گويي که دو سال گذشته با هفته نامه توقيف شده آسمان انجام داد در تفسير شيوه رفتار مردم و مواجه آنها با هيات ها چنين گفته بود:« ما در جامعه ای زندگی می کنیم که احزاب شکل نمی گیرند. یک دلیل هم این است که این جامعه در دل خود نهادهای دیگری را دارد که جایگزین احزاب است.  هئیت ها نقش بسیار تعیین کننده ای در جهت دهی به عقاید سیاسی مردم دارند. این موضوع را تحلیل گران سیاسی و فعالان حوزه سیاست هم متوجه شده اند. آنها می دانند هیئت ها نقش بسیار تعیین کننده ای در جهت دهی به خواسته های سیاسی مردم دارند.» به اعتقاد زائري تمرکز جريان هاي سياسي روي هيات هاي مذهبي از همين ويژگي ناشي مي شود:«  به هر حال در حال حاضر هیئت ها کارکرد احزاب را هم دارند. بنابراین اگر فردی بخواهد چند سال بعد انتخابات شرکت کند، از هم اکنون وارد هیئت ها می شود. بنابراین هیئت نقش سیاسی قوی دارد. همین هیئت نقش کلوپ جوانان را هم دارد.خیلی از دوستی ها و گپ و گفت های جوانان در همین هیت ها و بعد از مراسم هیئت هاست. خندهای پس از پایان جلسه هیئت که شما در کنار هیئت ها می بینید ناشی از همین نقش است. در فضای اشک و گریه ای که در هیئت صورت می گیرد، تخلیه روانی صورت گرفته است. شاید اگر از بیرون یک روانشناس غربی به این منظره نگاه کند می گوید این خنده ها یک نوع افسردگی است ولی ما می دانیم که این خنده ها ناشی از تخلیه روانی بعد از گریه در هیئت هاست.»

بررسي ها نشان مي دهد بيشترين تمرکز هيات هاي مذهبي در نقاط شرقي و شمال شرقي شهر واقع شده اند. بخش مهمي از ساکنان اين مناطقه را طبقه متوسط و سنتي تهران تشکيل مي دهند. خيابان هاي نظير ايران و بهارستان هم توسط بازارهاي قديمي اشغال شده است.  اميرحسام مظاهري هم در پژوهش هاي خود به اين نکته پي برده است. او مي گويد:« در تهران، مشاهدات میدانی و برخی از آمار‌ها اینگونه نشان می‌دهد که تراکم مجالس و هیأت‌های مذهبی به ترتیب در مناطق جنوب شرقی، جنوب، شمال شرقی و نیز محدوده‌ی تهران قدیم بیشتر از دیگر مناطق است. این آمار‌ها البته همان‌طور که اشاره کردم، ناظر به هیأت‌های رسمی‌ و ثبت‌شده است. از حیث گونه‌بندی، شاید بشود گفت کثرت هیأت‌های سنتی در جنوب و مرکز شهر بیشتر است، اما در مورد هیأت‌های سیاسی و انقلابی، به نظر نمی‌رسد که بشود از پراکندگی جغرافیایی خاصی سخن گفت. بر اساس سیاستی اندیشیده یا از روی اتفاق، در هر چهار منطقه‌ی شمال، جنوب، شرق و غرب تهران هیأت‌های انقلابی بزرگ و تأثیرگذاری (اغلب در قالب شعبه‌ای از هیأت رزمندگان و با محوریت یک مداح مشهور و پرطرف‌دار) فعالیت دارند.» مظاهري کساني که در اين هيات ها شرکت مي کنند را چنين تقسيم بندي مي کند:« قالب هیأت‌های مذهبی، آن‌قدر ظرفیت و انعطاف‌پذیری بالایی دارد که بالقوه می‌تواند همه‌ی گرایش‌ها و سلیقه‌های دینی را در خود جای دهد. در جامعه‌ی امروز، طیف متنوعی از هیأت‌ها به فعالیت مشغولند. از سنتی‌ترین گرایش‌ها تا امروزی‌ترین آن‌ها؛ از گرایش‌های سیاسی رادیکال تا منتقدین جمهوری اسلامی و گروهایی مانند انجمن حجتیه. حتی اقلیت‌های دینی و مذهبی و دین‌داری‌های مطرود از نظر اسلام رسمی و فقاهتی نظیر فرقه‌های صوفیه هم هیأت‌های خاص خودشان را دارند. در بین هیأت‌های سیاسی هم کمابیش تنوع گرایش‌ها را شاهدیم. به عنوان مثال در شهر اصفهان که جریان چپ مذهبی ـ یا همان «خط 3» سابق ـ جایگاه و پایگاهی داشته، سال‌هاست دو هیأت رزمندگان به موازات هم فعالیت می‌کنند که یکی‌شان به همین جریان منتسب است. هر دو هیأت هم از امکان تبلیغات محیطی در سطح شهر برخوردارند. در تهران و برخی شهرهای دیگر هم مجالس و هیأت‌هایی هستند که مستقیم و غیرمستقیم مجلس روضه‌ی اصلاح‌طلبان محسوب می‌شود. این مجالس معمولاً با محوریت یک شخصیت سیاسی و مذهبی برگزار می‌شوند. البته طبعاً همه‌ی هیأت‌های دینی مختلف، از شرایط فعالیت یکسانی برخوردار نیستند. حتی بسیاری از هیأت‌ها و مجالس گرایش‌های دینی بدیلِ قرائت رسمی جمهوری اسلامی، حیات زیرزمینی و پنهانی دارند و در قالب هیأت‌های خانگی و خصوصی برگزار می‌شوند. اما مهم آن است که بدانیم هستند و فعالیت دارند. این را هم توجه داشته باشید که قالب هیأت مذهبی، تنها قالب فعالیت تبلیغی دینی نیست؛ گرچه رایج‌ترین آن است. به موازات هیأت‌ها و مجالس روضه‌خوانی، جلسات سخن‌رانی مذهبی را هم ـ به عنوان گونه‌ای که عمرش لااقل به دهه‌ی 20 شمسی می‌رسد ـ باید به حساب آورد؛ گونه‌ای که «حسینیه ارشاد» در مقاطعی نماینده‌ی شاخص آن بوده است. معمولاً جریان نواندیشی دینی و نظایر آن به جای هیأت، برنامه‌های دینی خود را در قالب این‌گونه مجالس برگزار می‌کرده‌اند. البته در سال‌های اخیر، این مجالس افول چشمگیری داشته است.»

مظاهري ادامه مي دهد:« بخشی از این افول طبعاً به تغیی شرایط سیاسی کشور برمی‌گردد و طبیعی است. اما به نظر می‌رسد بخش دیگرش به پرهیز از موضع‌گیری و اگر بخواهم دقیقتر بگویم سردرگمیِ جریان روشن‌فکری دینی و هوادارانش در قبال مناسک عاشورا به عنوان جزیی مهم و لاینفک از دینداری عامه برمی‌گردد. از روی تنزه‌طلبی باشد یا سردرگمیِ نظری یا هرچه، روشن‌فکران دینی هنوز موضع مشخصی در قبال این پدیده‌ی گسترده اتخاذ نکرده‌اند. این در حالی است که چهره‌های شاخص جریان احیاگران و اصلاحگران دینی، نظیر مرحوم مهندس بازرگان، دکتر شریعتی و شهید مطهری در این موضوع رویکرد دیگری داشتند. ایشان نه تنها نسبت به نمودها و مظاهر مناسک دین‌داری عامه ازجمله آیین‌های عزاداری بی‌اعتنا نبودند و به شکل صریح و مؤثری در قبال آن‌ها اعلام نظر و موضع کردند، بلکه از موضعی اصلاحگرانه، بازاندیشانه و مهمتر از همه همدلانه، در جهت پیراستن خرافات و تحریفات از این آیین‌ها تلاش کردند. اگر جریان روشنفکری دینی، به‌خلاف احیاگری دینی، برای خود شأن مصلحانه‌ای قایل نباشد، باز هم بی‌اعتنایی به حوزه‌ی مناسک دینی مردم نقطه‌ی ضعف بزرگی برای این جریان است. حتی اگر روشن‌فکران دینی در پروژه‌ی طراحی الگویی از دینداری (به موازات الگوهای رسمی و سنتی)، به دنبال دینداری غیرمناسکی هستند، لازم است همین موضع را هم به صراحت بیان کنند؛ البته در فرض امکان تحقق چنین دین‌داری اي.»  

موج سياست وهيات ها

سياست از سال ها قبل به فضاي هياتي ايران وارد شده است.

صفي از موتورهاي 125 سي سي در حاشيه خيابان 17 شهريور نرسيده به ميدان خراسان پارک شده اند. نزديک به يک هزار موتور کنار خيابان قرار گرفته است. نيروي انتظامي يک شب پيش از برگزاري هيات «موج الحسين» طي اطلاعيه اي خبر داده بود براي رفاه حال عزادران خيابان برروي خودروهاي عبوري بسته مي شود. حداقل سه هزار جوان با ظاهرهاي شبيه به هم شب عاشورا در ساختمان حسينه سه طبقه موج الحسين گردهم آمده اند. طبقه اول ساختمان به بانک مهرايرانيان رسيده است. مالکيت بانک در اختيار بسيج مستضعفان است.

 اطراف ساختمان هيات را نيروهاي لباس شخصي با بسيم کنترل مي کنند. ورود براي همه آزاد است. هيات ساعت نه و سي دقيقه شب کارش را آغاز مي کند ولي ساعت ده سالن هاي اصلي همگي پرشده و درهاي ورودي بسته مي شوند. داخل سالن بازهم توسط متوليان هيات با بسيم کنترل مي شود. دو دوربين مداربسته تنها منبر را رصد مي کنند. تصاوير شهدا دورتاردور هيات نصب شده است. از عمادمغنيه تا سيدحسن مدرس همگي تصويرشان روي نوارهاي پلاستيکي چاپي نقش بسته است. هيات هاي اطراف همگي پيش از آغاز مراسم، موج الحسين به عزاداري پايان مي دهند. حجت السلام ثمري سخنران اصلي مراسم است. قسمت پشتي سالن اصلي با پارچه هاي برزنتي پوشيده شده است. حاج آقا ثمري از پشت سالن وارد مي شود و دالاني ميان جمعيت به هم فشرده براي عبور او باز مي شود.

 سن حاضران در جلسه از 40 سال فراتر نمي رود. بعضي کلاه کاسکت هاي موتورهايشان را مقابلشان گذاشته اند. برخلاف هيات هاي ديگر خبري از بازي حاضران در سالن با گوشي هاي موبايل نيست. همگي چشم به منبر دوخته اند. تابلوي بزرگ با قابي چوبي پشت سرحاج آقا ثمري با فونت درشت نام «موج الحسين» را به همه حاضران يادآوري مي کند.  ثمري به مخاطبان جوان خود تذکر مي دهد از رفاقت با دوستاني که در شب هاي ماه محرم آنها را به گناه مي اندازند، دوري کنند. نزديک ترين چهره ها به منبر، همان هايي اند که در هنگام مداحي سازور بيشترين شور را از خود نشان مي دهند. صداي بي سيم در ميان جمعيت شنيده مي شود. متوليان هيات تلاش مي کنند ارتباطي نزديک به سالن هاي ديگر داشته باشند. مراسم مداحي و عزاداري هيات موج الحسين به عنوان يکي از شاخص ترين رفتارهاي سياسي- مذهبي هيات هاي تهران شناخته مي شود. سردار سازور مداح هيات عضو رسمي سپاه پاسداران است. هيات به طور کامل در اختيار مردان قرار دارد. نتيجه پژوهشي در تهران نشان مي دهد تنها در 25 درصد هيات ها مردان به صورت اختصاصي حضور دارند و در 75 درصد ديگر زنان نيز همراه مردان به عزاداري مي پردازند. هيات موج الحسين در دسته 25 درصدي قرار مي گيرد که تنها مردان حق حضور در آن را دارند. حسين سازور مداح معروف هيات در گروه مداحاني قرار مي گيرند که در دهه 70 نامشان با اجراي هيات هاي عامه پسند سرزبان ها افتاد. او به صورت مستقيم در مکتب منصور ارضي حضور نداشت ولي از موسسان اصلي هيات هاي انقلابي است.

سازور هيات موج الحسين را چنين معرفي مي کند:« محل تجمع همه موجی های امام حسین.» او ارداتي خاص به منصور ارضي از خود نشان مي دهد و مداح سرشناس تهراني را «حاج آقا منصور» صدا مي زند. سازور در مورد ارضي مي گويد:« جلسه های کمیلی که حاجی در سید الکریم دارد بیش از چهل سال است که دایر است. نه چهار هفته، نه چهار ماه، نه چهل هفته و نه چهار سال؛ بلکه چهل سال؛ که شب های جمعه و سحر شب جمعه تا نماز صبح جمعه دعای کمیل و مناجات و گریه برقرار است. این موارد خیلی مهم است و در سالم نگه داشتن اثر بالایی می گذارد.»

 سازور از مردم انتقاد مي کرد که هر شب سي هزار تومان براي اجاره «طويله» پول مي دهند ولي حاضر نيستند براي در امان ماندن از آتش توپخانه دشمن در مسجد بمانند. سایت هیئت رزمندگان اسلام به نقل از مجله هيات مي نويسد:«بیشتر مسجدها تعطیل شده بود و در وضع آن سال حتی خیلی ها به طویله های جاده ها پناه برده بودند ولی به مسجد خدا پناه نیاوردند! یعنی به خارج از شهر می رفتند شبی سی هزار تومان طویله اجاره می کردند که در امان باشند اما به مسجد خدا نمی آمدند تا مناجات کنند. فقط دو تا سه سال این جلسات در مسجد پاچنار برگزار شد و بعد از آن به خاطر کمبود جا این جلسات در مسجد ارگ برگزار می شود.» به گفته سازور روزنامه هاي دوم خردادي او و همراهانش را «تروريست» خطاب مي کرده اند. سازور همچنان در هيات موج الحسين به مداحي مي پردازد. او طرفداران سرسخت هم براي خود دست و پا کرده است. در يکي از هيات هاي او شاخص ترين چهره هاي سياسي و امنيتي حاضر مي شوند.

هيات هاي انقلابي در سال هاي پس از جنگ در فضاي سياسي ايران ظهور کردند. محسن حسام مظاهري، نويسنده کتاب رسانه شيعه يگانه اثري که در مورد هيات هاي مذهبي در ايران منتشر شده مي گويد:« سابقه‌ی ظهور نمونه‌های اولیه‌ی هیأت‌های انقلابی یا سیاسی، به دوران مبارزات با حکومت پهلوی برمی‌گردد. این هیئات را می‌توان محصول نهادی گفتمان اسلام سیاسی در اجتماعات مذهبی دانست که متأثر از شرایط مبارزاتی آن مقطع، تفسیری ایدئولوژیک و رادیکال از عاشورا ارایه می‌داد و به دنبال تطبیق آن واقعه با شرایط زمان و استفاده از پتانسیل هیجان و شور شیعی در مبارزه علیه حکومت پهلوی بود. مشخصاً دکتر شریعتی، امام‌خمینی و شهیدمطهری رهبران و مروجان اصلی این رویکرد بودند. استقبال انقلابیون خصوصاً جوانان انقلابی از این گفتمان، در همان سال‌های پیش از پیروزی انقلاب به جداشدن صف هیأت‌های سیاسی از هیأت‌های سنتی و تقابل این دو جریان انجامید. تقابلی که نمونه‌ی مشهور و تاریخی‌اش را در تقابل حسینیه ارشادِ شریعتی و مهدیه تهرانِ کافی می‌توان سراغ گرفت. با پیروزی انقلاب، هیأت‌های سیاسی طبعاً جان تاز‌‌ه‌ای گرفتند و گسترش یافتند. آغاز جنگ با عراق، نقطه‌ی عطف دیگری در حیات این هیئات شد.» مظاهري اعتقاد دارد گفتمان عاشورايي در جنگ هيات هاي سياسي و انقلابي را به اوج رساند. او مي گويد:« استمرار گفتمان تفسیر انقلابی و مبارزاتی از عاشورا در جنگ و محوریت مفهوم عاشورا در ادبیات رسمی‌ و فضای تبلیغاتی جامعه‌ی درحال جنگ، به این هیأت‌ها و محافل جایگاه ویژ‌ه‌ای بخشید. نه فقط در شهر‌ها، بلکه در جبهه‌ها نیز رزمندگان در قالب واحد‌های نظامی‌ (گردان، لشگر و...) به تشکیل هیأت‌های مذهبی و برگزاری مجالس دعا و عزاداری همت داشتند. به تبع، تقاضای بالایی نسبت به حضور نوحه‌خوانان و مداحان در جبهه‌ها ایجاد شد که بضاعت جامعه‌ی مداحان آن زمان پاسخگویش نبود. این بود که سنت زمانمند و قاعده‌مند مداحی شکسته شد و عده‌ی زیادی از جوانان و نوجوانان علاقمند با تقلید از سبک مداحی آهنگران، به نوحه‌خوانی در هیئات مذکور مشغول شدند.»

اوج گيري فعاليت اين هيات ها به دوران پس از جنگ باز مي گردد. مظاهري در اين مورد هم مي گويد:« با پذیرش قطعنامه، که شوک بزرگی برای رزمندگان بود، هیأت‌های انقلابی از جبهه‌ها و سنگر‌ها به شهر‌ها انتقال یافتند. تا مقطعی، این هیأت‌ها مأمنی برای ازجنگ‌برگشتگان (رزمندگان سابق، جانبازان و...) بود که تغییرات سریع فرهنگی جامعه را تاب نمی‌آوردند. اما پس از چند سال، احساس ضرورت ارتباط با نسل جوان و فعالیت فرهنگی (در راستای مقابله با «تهاجم فرهنگی») بخش گسترد‌‌ه‌ای از این هیأت‌ها را به سازمان‌یابی مجدد و منسجمی‌ سوق داد که کمی‌ بعد با هدایت و حمایت سپاه پاسداران در قامت «هیأت رزمندگان اسلام» جلوه کرد. هیأت رزمندگان دیگر تنها هیأت ازجنگ‌برگشتگان نبود؛ سازمانی فرهنگی ـ سیاسی بود با هدف جذب جوانان و نوجوانان به گفتمان جمهوری اسلامی‌. بنابراین نیاز بود که متناسب با ذایقه‌ها و سلایق این مخاطب، تغییرات متناوبی را در شیوه‌ی فعالیت خود پذیرا شود. این سازمان، به مرور زمان با کسب رانت‌های سیاسی و رسانه‌ای گسترش یافت و امروزه به بزرگترین و قدرتمندترین سازمان مذهبی کشور تبدیل شده که در اغلب شهر‌ها نمایندگی دارد. در مجموع مشخصه‌ی اصلی هیأت‌های انقلابی انتساب‌شان به گفتمان دینی و سیاسی جمهوری اسلامی‌ و ولایت فقیه است. این انتساب را از سخنرانی‌ها و مداحی‌های این هیئات تا نماد‌های تبلیغاتی و فضاآرایی مجالس آن‌ها می‌توان سراغ گرفت. در هیئات انقلابی، به خلاف هیئات سنتی، اشیاء و ابزارآلات مرسوم آیینی معمولاً حضوری ندارند. در عوض ویژگی این هیئات، استفاده از تبلیغات گسترده و حتی‌الامکان برگزاری مراسم در ابعاد بزرگ و با جمعیت بسیار است.»

 هيات رزمندگان اسلامي بيش از 800 شعبه در سراسرکشور براي خود داير کرده است. رزمندگان اسلام حتي در آمل فروشگاه عرضه کالاهاي مصرفي نيز تاسيس کرده اند. تنها در تهران دو هيات رزمندگان شرق و غرب به صورت هفتگي برنامه هاي مرتبي را اجرا مي کنند.

عامه پسندها و هيات

هيات هاي عامه پسند طي سال هاي گذشته طيف گسترده اي از جوانان را جذب خود کرده اند.

چندين سال قبل تصاوير خصوصي رضا هلالي مداح سرشناس تهراني در گوشي هاي تلفن همراه دست به دست در شهر مي گشت. مدتي بعد او به گفت و گو با مجله همشهري جوان نشست. «زني» که در تصاوير ديده شده بود را همسر خود معرفي کرد و پس از مدتي قهر بازهم به هيات بازگشت. منصور ارضي براي حمايت از شاگردش راهي هيات «مکتب الرضا» شد. در ستايش از هلالي سخنراني کوتاهي کرد و به افتخار او يکي از معدود مداحي هاي بيرون از مراکز سنتي و قديميش را اجرا کرد.

 مدتي بعد تصاوير حضور محمدرضا گلزار سوپراستارخوش سيماي، سينما در کنار هلالي در اينترنت پخش شد. اندکي بعد بازهم تصوير هلالي به صفحه اول هفته نامه هاي زرد رسيد. او در خرمشهر به دنيا آمده است و ارضي هم براي نجات او از حاشيه بارها به زادگاهش اشاره کرده است.

 مظاهري در رسانه شيعه کساني که به جلسات هلالي مي روند را چنين توصيف کرده است:« موي سرکوتاه، ريش نسبتا بلند، پوشيدن پيراهن سفيد مدل سربازي که دنباله اش روي شلوار قرار مي گيرد، پوشيدن شلوار چهار يا شش جيب پلنگي، انداختن چفيه عموما سياه و از نوع فلسطيني، يا شال روسري مانند سياه دور گردن، يکي دو انگشتر ترجيحا با نگين درشت در دست، تسبيح چوبي در دست داشتن يا دورمچ بستن به علاوه کشان کشان وپرسرو صدا راه رفتن جوري که کفش ها روي زمين کشيده شود، برله گويي،زمزمه کردن يکي از نوحه هاي دسته هاي چند نفره، به گفت و گو و بگو بخند شغول شدن، موتورسکيليت سواري هاي متهورانه و گروهي،ادبيات و گويش خاص، ابداع انواع الفاظ و اصطلاحات کنايي جديد، تکيه کلام ها و نمادپردازي هاي بسيار و شوخي هاي بسيار.» هلالي همزمان از سوي موسسه «صوت الشهدا» واقع در پاساژ مهستان مورد حمايت جدي قرار گرفت تا به يکي از شاخص ترين مداحان تهراني بدل شود. او به همراه مداحاني مانند نريمان پناهي که شايعه شده بود، با فتواي حرمت قمه زني مخالفت کرده است، به گراننده اصلي هيات هاي عامه پسند انقلابي بدل شده بود. نريمان پناهي اولين مداحي به شمار مي رود که مدتي پس از شهرت از سوي «بچه هاي  حزب الهي» ترد شد. پناهي در يک بيت مداحي خود گفته بود:« از دور صداي کشتي مي آيد.... جمعيت حاضر در سالن نيز پس از او بايد تکرار مي کردند...کاپيتان حسين کاپيتان حسين....» چنين شيوه رفتاري به سرعت موجب نفرت هياتي ها از پناهي شد. پيش از او محمد جواد ذاکر طباطبايي با به کارگيري عباراتي مانند «لا اله الا الزهرا»، «لا اله الا علي» و استفاده از واژه «سگ» در مداحي هايش از سوي مراکز رسمي مذهبي به شدت مورد انتقاد قرار گرفته بود. ذاکر در سال هاي پاياني عمر به مترود شده بود و تنها رضا هلالي حاضر شد درمراسم ختم او به مداحي بپردازد.

هيات هاي عامه پسند با رويکردي مبتني برجذب جوانان طي سال هاي گذشته دامنه فعاليت هاي خود را به شدت گسترش داده اند. مظاهري در اين مورد چنين توضيح مي دهد:« به موازات هیأت‌های سنتی و سیاسی، از میانه‌ی دهه‌ی هفتاد و متأثر از تغییرات فرهنگی ـ اجتماعی، به تدریج در شهر‌هایی مثل تهران، قم، اصفهان، مشهد و کاشان گونه‌ی جدیدی از هیأت‌های مذهبی پدید آمد که اعضا و مداحان‌شان در فعالیت خود، بسیاری از هنجار‌ها و قوانین مورد احترام و ارزش هیأت‌های سنتی و سیاسی را نادیده می‌انگاشتند. مشخصه‌ی اصلی این هیأت‌های نوپدید، تعلق کامل‌شان به گروه سنی نوجوان و جوان است. این تعلق همه‌ی ابعاد هفتگانه‌ی هیأت را متأثر ساخته و صورتی جدید بخشیده است. این هیأت‌ها، سازمانی به شدت ساده و منعطف دارند؛ برنامه‌ی فعالیت‌شان چندان از هنجار‌های مکانی و تقویم زمانی سنتی پیروی نمی‌کند؛ مخاطبان‌شان علقه و علاقه‌ای به اسلام سیاسی ندارند؛ در رویکرد دینی، تساهل‌مدار و فقه‌گریز و غیراجتماعی اند؛ و مهمتر از همه سبک متفاوت و جدیدی در مداحی این هیأت‌هاست که از جهات مختلف با موسیقی عامه‌پسند شباهت دارد. از جمله در استفاده از ریتم‌های تند و پرتحرک، ملودی‌های شاد و زبان شعری محاور‌‌ه‌ای و قراردادی جوانان. شرکت در این هیأت‌ها برای اعضایشان بخشی مهم از سبک زندگی محسوب شده و کارکرد فراغتی و تخلیه‌ی احساسی دارد.»

خيابان معلم تهران، نمايشگاه اتومبيلي در ايام محرم سياه پوش مي شود. خودروهاي خارجي همگي به پارکينگ مي روند تا پرچم هاي سياه دورتادور نمايشگاه را بگيرند. رهگذران همگي با محيط آشنايي دارند. هيات معروف «ايران-ژاپن» نامي است که مردم روي نمايشگاه و هيات گذاشته اند. مداحي عامه پسند هم يک رکن اساسي هيات است. حسين قاضيان جامعه شناس در گفت و گويي با برنامه مستندي که در مورد هيات هاي عامه پسند تحقيق مي کرد، در مورد مداحي رايج در اين هيات ها چنين ابراز عقيده کرده است:« مداحي بخش ازنهاد مذهب است که گاهي اوقات با مذهب رسمي و قدرت دولت پيوند مي خورد و گاهي هم در مقابل آن مي ايستد. در زمان جنگ کاري که در نوحه خواني ها انجام مي شد، پيوند دادن زمان و مکان بود. به اين معنا بود که کربلاي معلا را با کربلاي جبهه ها پيوند مي دادند. عنصر ديگري که به تحول نوحه خواني پس از جنگ کمک کرد، تلفيق دو نوع موسيقي بود. موسيقي پاپ به سرعت وارد تلويزيون شد. از طرف ديگر همين موسيقي وارد نوحه خواني هم شد. در اين دوره شکل سياسي شده نوحه وارد موسيقي پاپ شد. يعني هر دو از هم تاثير پذيرفتند.»

 اصلي ترين انتقاد به هيات هاي عامه پسند انقلابي دخالت گسترده نهادهاي رسمي حاکميتي در اداره آنهاست. متولي يک هيات مذهبي سنتي در شرق تهران مي گويد:« عموما اداره اماکن نيروي انتظامي برکار ما نظارت دارد. برخي مواقع مراقبت مي کنند که حرف هاي سياسي زده نشود ولي برخي مواقع تذکر مي دهند که دعاهاي خواستي هم خوانده شود. هيات هاي سنتي مانند ما اصلا وارد اين بازي ها نمي شوند. يعني ما خودمان مراقبت مي کنيم که سخنران مراسم به موضوعات سياسي کاري نداشته باشد. روال اينطور است که سخنران طي يک دوره ده روز بحث خاصي را پيگيري مي کند و آن را ادامه مي دهد. در پايان مراسم هم دعاهاي اخلاقي انجام مي دهد.»

حسين قاضيان هم اعتقاد دارد، حضور دولت در هيات ها چندان موثر نبوده است. او مي گويد:« دولت و حاکميت ها شايد دوست داشته باشند که به مداحي ها وهيات ها جهت سياسي بدهند ولي عملا موفق نمي شوند. تمام مداحاني که در يک دوره زماني به سفارش دولت مي خوانند همگي در جايي ديگر به گونه اي ديگر مي خوانند. آنها براي يک بازار ديگر توليد مي کنند. بنابراين قدرتي وجود دارد که خودش را در تقاضاي بازار نشان مي دهد. تقاضاي بازار هم قدرت مند تر و اثرگذارتراست. توليدکننده هم سعي مي کند خودش را براي آن بازار هماهنگ کند. در واقع نوع تقاضايي که از پايين مي جوشد در کنترل دولت نيست. مداحي که از اين تقاضا پيروي مي کند به سمت شعارهاي سياسي نمي رود.»

اميرحسام مظاهري هم چنين اعتقادي دارد. او مي گويد:« به طور کلی مناسک و آیین‌های مذهبی، برای جمهوری اسلامی‌ به عنوان یک حکومت دینی، از اهمیت ویژ‌ه‌ای برخوردار است. نقش‌آفرینی و کارآمدی مؤثر مجالس مذهبی در مقاطع مختلف حیات جمهوری اسلامی‌ در راستای تثبیت ساختار سیاسی و بسیج اجتماعی، از پیروزی انقلاب تا جنگ و سال‌های بعد آن، از جمله دلایل این اهمیت است. پس از انقلاب، هرچه جلوتر آمد‌ه‌ایم، بر دامنه‌ی تأثیرگذاری اجتماعی و سیاسی نهاد مداحی و مجالس مذهبی افزوده شده است. تا جایی که در سال‌های اخیر، مداحان با رشدی سریع در منزلت اجتماعی و سبقت‌گرفتن از واعظان، در نقش یکی از گروه‌های ذینفوذ و مرجع ظاهر شد‌ه‌اند. این رشد، طبعاً انگیزه و اراده‌ی حاکمیت در سازماندهی، مدیریت و مهندسی هیأت‌های مذهبی را تقویت کرده است. خصوصاً در یک دهه‌ی اخیر مجموعه‌ی وسیعی از اقدامات از سوی نهاد‌ها و سازمان‌های حاکمیتی و دولتی در راستای سازمان‌دهی و جهت‌بخشی مجالس مذهبی و مقولات مرتبط با آن‌ها صورت گرفته است. از تأسیس سازمان‌هایی با هدف تحت پوشش قراردادن مداحان و ارایه خدمات به آن‌ها (نظیر «بنیاد دعبل خزاعی»، «خانه مداحان»، «کانون مداحان» و...) گرفته تا تصویب و ابلاغ قوانین و دستورالعمل‌هایی در جهت مدیریت عزاداری‌ها و «اصلاح» آن‌ها. تولید و ترویج گفتمان «آسیب‌شناسی عزاداری» از میانه‌ی دهه‌ی هشتاد، نمونه‌ای روشن از مداخله‌ی حاکمیت در جهت مدیریت و مهندسی آیین‌های مذهبی است.»

حجت اسلام زائري اعتقاد دارد هيات هاي مذهبي در غيبت احزاب سياسي نقشي سياسي برعهده مي گيرند. اصلاح طلبان حضور پررنگي در هيات هاي مذهبي سياسي ندارند. عليرضا علوي تبار هم چنين گذاره اي را تاييد مي کند و اعتقاد دارد هيات به رسانه و حتي جريان پيش برنده براي اصلاح طلبان بدل نشد. در سوي ديگر اصولگرايان از هيات به عنوان ارگان سامان دهند به رفتار هواداران خود بهره بردند. حتي نهادهاي حاکميتي و رسانه هاي آنها به صورتي غلو آميز به هيات ها و ماه محرم نگاه مي کنند. يک عکاس حرفه اي که براي يک آژانس عکاسي بين المللي در ايران کار مي کند در ماه محرم سال جاري گزارشي از تصاويري که خبرگزاري هاي دولتي از هيات ها منتشر کردند چنين اشاره مي کند:« ایرنا حدود 70 گزارش تصویری و بیش از 1250 عکس، فارس حدود 75 گزارش تصویری و بیش از 1600 عکس، ایسنا حدود 100 گزارش تصویری و بیش از 1850 عکس و مهر حدود 120 گزارش تصویری و بیش از 2350 عکس در ماه محرم از هيات ها و عزاداري ها منتشر کرده است.»

اميرحسام مظاهري هم براين باوراست که نقش آفريني عزاداري در فضاي سياسي اتفاقي رايج از گذشته تا کنون است. او مي گويد:« در دوران پس از جنگ و دولت‌های ‌هاشمی‌ و خاتمی‌، این نقش‌آفرینی شکل و شمایل دیگری یافت. در فضای تغییرات فرهنگی و سیاسی پس از قطعنامه، هیأت‌های انقلابی رنگ و روی سیاسی یافتند و عملاً به تریبون برخی جریان‌های مذهبی و سیاسی منتقد دولت‌های وقت مبدل شدند. خاستگاه فعالیت گروه‌های رادیکالی چون انصار حزب‌الله همین هیأت‌ها بودند. با روی کارآمدن احمدی‌نژاد، که ارتباط نزدیکی با هیأت‌های سیاسی و برخی مداحان و سخنرانان مشهور داشت، این رویکرد اعتراضی تغییر کرد و این هیأت‌ها و مداحان و سخنرانان‌شان به پایگاه اصلی مدافعان دولت مبدل شدند؛ دولتی که خود در برسرکارآمدنش تأثیرگذار بودند. در دولت نهم این ارتباط صمیمی‌ به ورود برخی از هیأتی‌ها به مراکز دولتی و قدرت منجر شد. اما در دولت دهم ورق برگشت و به تدریج دوباره هیأت‌های سیاسی به منتقدین دولت و شخص رییس‌جمهور تبدیل شدند. تا جایی که کار به شکایت رییس‌جمهور از دو نفر از مداحان سیاسی شاخص رسید. (اقدامی‌ که در دولت‌های گذشته به رغم شدیدتر و گسترده‌تر بودن موج انتقادات همین هیأت‌ها و مداحان رخ نداد.) به نظر می‌رسد همین تغییر موضع‌های ناگهانی، با توجه به تشدید روند دولتی و حکومتی‌شدن هیأت‌های سیاسی در سال‌های اخیر و افزایش بروز و ظهور سیاسی مداحان و واعظان انقلابی خصوصاً در رسانه‌ها، به کاهش نفوذ و سطح تأثیرگذاری سیاسی این هیأت‌ها در بین مخاطبان‌شان منجر شده باشد. مخاطبی که شاید دیگر مانند گذشته به صداقت مداحان و سخنرانان در موضع‌گیری‌های سیاسی‌شان اطمینان نداشته باشد.»

مسجد ارگ بازمانده نسل جنجال

نسل قديمي هيات هاي ايران در فضاي هاي سنتي با نسل جديد ارتباط برقرار مي کنند.

دختر چادري به همراه پسرجواني مقابل کاخ دادگستري نشسته اند. ماموران نيروي انتظامي بي توجه از مقابل آنها مي گذرند و خود را به خيابان اصلي بازار مي رسانند. چرخ دستي مقابل ورودي مسجد قرار گرفته و فرش هاي بسياري را روي خود انبار کرده است. چند نفري روي سکوه ها نشسته اند و هرکدام سرگرم کاري شده اند. ورودي مسجد در شب عاشورا خلوت تر از سال هاي گذشته است. ولي سالن اصلي مملو از جمعيت شده است. جوانان پرشورتر به صورت دايره اي وسط مجلس قرار گرفته اند و همگي پيراهن هاي خود را از تن درآورده اند. مقابل آنها «سن» را شبيه به خيمه درآورده اند. چهار مداح همزمان تلاش مي کنند شوري را به مجلس بياورند. پرچم هاي ياحسين ديوارهاي مسجد را پوشانده است. حاج منصور پيش از همگي مداحان راس ساعت 7 سخنراني و مداحي را آغاز کرده بود. پس از او ديگران فرصت حضور پيدا کرده اند. مداحان به سبکي عامه پسند مي خوانند. گاهي از ملودي ترانه هاي لس آنجلسي استفاده مي کنند و گاهي همزمان باهم به اجراي مداحي مي پردازند.

چراغ هاي اصلي سالن را خاموش کرده اند و تنها «سن» اصلي روشن باقي مانده است. اطراف سالن توسط ميان سال ها اشغال شده است. اجازه فيلمبرداري وعکس برداري با موبايل به ناظران داده نمي شود.

هر چهار مداح از واژه اي استفاده مي کنند تا شائبه هاي سياسي نزديک به جريان خاصي را نداشته باشد. يکي از آنها در تمثيل حضرت ابالفضل از کلمه «شال سياه» به جاي «شال سبز» بهره مي گيرد.  نيم ساعت به آغاز مراسم  هيات موج الحسين باقي مانده که مسجد ارگ برنامه هاي خود را پايان مي دهد. دعاهاي مداحان ترکيبي از سياست و اخلاق است. حداقل 80 درصد حاضران در مراسم را جوانان بين 20 تا 35 سال تشکيل مي دهند. سبک مداحي مسجد ارگ براي آنها جذابيت هاي بسياري ايجاد کرده است هرچند که جوانان يک نسل قبل تر از آنان چنين رويکردي را نمي پسندند.

 متولي هياتي سنتي در شرق تهران، مردي 40 ساله که پس از فوت پدرش مسوليت اداره هيات را برعهده گرفته در مورد تفاوت هاي هيات هاي مذهبي و عامه پسند و سياسي مي گويد:« ما هرمداحي را به مجلس راه نمي دهيم. سخنران هم همين قاعده را دارد. حتي شعرهاي سخنران و مداح را حتما طوري که به او برنخور چک ميکنيم که حرف نامربوط زده نشود. از هرنوع رفتار و حتي دعاي سياسي هم در مجلس دوري مي کنيم. دعاهاي مجلس ما عمدتا در مورد اخلاق و عاقبت بخيري براي مسلمانان است.»  

بازاري ها و هيات

هيات هاي بازاري طي تمامي سال هاي گذشته همچنان به حيات سياسي و مذهبي خود ادامه داده اند.

ساعت شش صبح خياباني در شمال شهر تهران ميزبان عده اي از فعالان سابقا بازاري مي شود. همگي حاضران در هيات راس ساعت 8 صبح کسب و کارشان را شروع مي کنند. اطراف سالن را با صندلي براي پيرمرداني که توان نشستن روي زمين را ندارند، پوشانده اند. فرش هاي دستباف دوازده متري و شش متري سالن اصلي را جلو مي دهند. پارچه نوشته هاي با شعارهاي و ابيات سنتي، سفيدي ديوار را پنهان ساخته اند.

 منبر در تيررس نگاه همگي حاضران قرار دارد. مراسم با زيارت عاشورا اغاز مي شود. يک ربع بعد، حاج آقا بهتاش مداح سرشناس و قديمي تهران پشت تريبون قرار گرفته است. مداحي و سخنراني را همزمان با هم پيش مي برد. براي حاضران در جلسه از برکات انفاق و ياري نيازمندان مي گويد. چند دقيقه درس اخلاق مي دهد وبارها تاکيد مي کند همگي پيش از آغاز کسب و کارشان اصول رفتاري خاصي  را رعايت کنند. کوتاه ترين زمان منبر او به مداحي اختصاص مي يابد. دعاي پاياني را با آرزوي «عاقبت بخيري» براي ميزبان و ميهمانان هيات به سرانجام مي رساند. کتابچه هاي کوچک زيارت عاشورا روي ميزهاي کوچکي قرار گرفته است. ميزبان در تمامي ساعت برگزاري مراسم مقابل ورودي حسينه ايستاده و به تمامي ميهمانان خوشامد مي گويد. چهره هاي سرشناس از وزرا تا معاونان وزرا در دولت هاي سه گانه پس از جنگ همگي در مراسم حاضر مي شوند. باني مراسم يکي از چهره هاي شاخص بازار و اقتصاد ايران است. او مي گويد:« هيات بزگرار شده تا ثوابي به جمع برسد و در آن به دوراز حواشي سياسي تنها براي اهل بيت ذکر مصيبت گفته شود.»

 سخنران مراسم همين سرخط را دنبال مي کند و او نيز تنها به تاريخ اسلام، اخلاق و ذکر مصيبت مي پردازد. ساعت به هشت نزديک مي شود. صبحانه شامل نان، پنير، گردو وچايي در سيني هاي استيل بين تمامي ميهمانان توزيع مي شود. ميزبان همچنان بررفتار گردانندگان هيات نظارت مي کند تا کسي بي صبحانه مجلس را ترک نکند. هيات هاي سنتي برخلاف هيات هاي انقلابي، سياسي و عامه پسند همچنان شيوه رفتاري متداول دو دهه گذشته خود را تداوم مي هند.»

خرميان قاري بين المللي قرآن هر روز صبح آياتي را براي حاضران در مراسم مي خواند. پس از تلاوت قرآن براي آنها از خاطره سفر به ارمنستان و حضور در تنها مسجد شهر ايروان مي گويد. به گفته او بيش از 2 هزار نفر در صحن مجلس حاضر مي شدند. ميهمانان مراسم همگي خوشنود از گسترده دامنه عزاداري هاي عاشورايي براي سلامتي او صلواتي مي فرستند.

 يکي از ميهمانان حاضر درمراسم صبحگاهي از سرشناس ترين بازاريان تهراني است. او ديگر در بازار تهران کسب و کار نمي کند و دفترش را به خيابان مطهري انتقال داده است. همچنان هر روز بعد از ظهر به امور مدارس و قرض الحسنه ها مي پردازد. او مي گويد:« اين هيات بيش از دو دهه قدمت دارد. در تمام سال هاي گذشته روش همينطور بوده است.

مسول آبدرخانه هيات ظهر عاشورا در مسجد عالي مطهري به عزاداران چايي مي دهد. او مي گويد:« ظهر عاشورا بين 7 تا 8 هزار چايي مي دهيم. در اين هيات متوسط دو يک هزار و 500 تا دو هزار چايي مي دهيم.»

مظاهري هم در مورد شيوه اداره و رفتار هيات هاي سنتي مي گويد:« هیأت‌های سنتی، باقدمت‌ترین و رایج‌ترین الگوی هیأت‌ها را شامل می‌شوند که گستره‌ی وسیعی از هیأت‌های خانگی تا هیأت‌های اصناف و محلات و تکایا و مساجد و... را در برمي گيرند. این هیأت‌ها تابع اصول و قوانینی کمابیش ثابت اند که در طول سالیان به شکل سنت درآمده و حفظ شد‌ه‌اند. این سنت، مجموعه‌ای از آداب و هنجار‌ها را دربر می‌گیرد که با یک سازماندهی منسجم و سلسله‌مراتبی محافظت شده و استمرار یافته است. قدمت این هیأت‌ها، به عصر قاجار برمی‌گردد و از حیث پایداری سازمان، به دلایل مختلف، نسبت به گونه‌های دیگر به‌مراتب باثبات‌تر اند. هیأت‌های سنتی، معمولاً تشریفات خاصی دارند و برای همین اغلب حضور اشیاء و وسایل در عزاداری آن‌ها یک اصل مهم است؛ نظیر علم، علامت، کتل، شمایل، پرچم و... . بااین حال روند تغییرات در این هیأت‌ها، کند و تدریجی است. برای همین است که مداحان سنتی کمتر تلاشی در جهت نوآوری و به‌روزسازی سبک‌ها و نوحه‌های خود به خرج می‌دهند. به عکس، حفظ سنت مداحان گذشته و اهتمام به نوحه‌ها و اشعار سنتی در این هیأت‌ها یک ارزش محسوب می‌شود. همین ویژگی، البته در مقطع معاصر، این هیأت‌ها را در امر بازتولید مخاطبان خود دچار چالش کرده است. رویکرد دینی غالب این هیئات، همان رویکرد‌های سنتی مردم عامه به دین و مفاهیم و شخصیت‌های قدسی است و در مورد عاشورا، برداشت تراژیک مبتنی بر نگرشی قدرگرایانه یا عرفانی غلبه دارد.» 

هيات هاي سنتي طيف هاي مختلف فکري را هم در برمي گيرند. در ميان اصلاح طلبان هم گروه ميانه رو هرساله هيات هاي مذهبي را برگزار مي کنند که در فرم اجراي مراسم شباهت بسياري به هيات بازاري ها دارد. طبقه دوم خانه اي مجلل در شمال شهر تهران، 5 روز از دهه اول ماه محرم ميزبان گروهي از چهره هاي سياسي مي شود. غلامحسين کرباسچي شهردار اسبق تهران، اسحاق جهانگيري وزير صنايع و معادن دولت اصلاحات، محمدحسين عادلي رئيس اسبق بانک مرکزي و گروهي ديگر ار چهره هاي مياني حزب مشارکت و کارگزاران سازندگي همگي در منزل صادق خرازي ديپلمات برجسته حضور مي يابند. مراسم ساعت 7 بعد از ظهر آغاز مي شود و براساس برنامه بايد راس ساعت ده پايان يابد. طبقه دوم ساختمان به شکل حسينه درآمده است. همگي ميهمانان مراسم بيش از 40 سال سن دارند. سهيل محمودي شاعر پشت تريبون قرار مي گيرد و در مورد شعرهاي حماسي به سخنراني مي پردازد. او بارها از شعرهاي سطحي در ستايش واقعه عاشورا انتقاد مي کند. پارچه هاي سياه، فرش هاي دستباف و درهاي چوبي ظاهر هيات را مي سازند. حاضران همگي گوش هايشان را تيز سخنراني کرده اند. تلفن همراه در دست کسي نيست و تعداد کمي هم برخي نکات را روي کاغذ يادداشت مي کنند. در سالن اصلي صندلي هايي چيده شده است. کساني که زودتر در مجلس حاضر شده اند، فرصت استفاده از صندلي ها را پيدا مي کنند. سهيل محمودي شعرهاي حزن انگيز مي خواند و حاضران در هيات به نشانه تاييد گفته هاي او سرهايشان را مدام تکان مي دهند. بعضي دست هايشان را مقابل صورت گرفته اند و آرام اشک مي ريزند. شعرهاي اقبال لاهوري و ساعد باقري مدام خوانده مي شود. نورهاي ضعيف پارچه هاي مشکي و نوشته هاي روي آنها را جلو مي دهند. نقل خاطره از شفيعي کدکني و انتقاد از رويکرد صدا و سيما در تصويرسازي عاميانه از واقعه عاشورا بخش پاياني سخنراني است. قاري قرآن پشت تريبون قرار ميگيرد. پس از او مداحي آرامي صورت مي گيرد. صادق خرازي مقابل ورودي اصلي حسينه ايستاده و با همگي ميهمانان خداحافظي مي کند.

برگزاري هيات هاي مذهبي در ميان چهره هاي اصلاح طلب چندان رسم نيست. حسينه ارشاد به نمايندگي از ملي- مذهبي ها و برخي چهره هاي اصلاح طلب تمامي بار هيات داري چپ ها را طي سال هاي گذشته و تا پيش از تعطيل مراسم هاي دهه اول ماه محرم بردوش مي کشيد.

3535