مفهوم کودکی در دوره مشروطه مطرح شد/ کودک طالبوف، کودک نیست

به گزارش خبرنگار مهر، حمیدرضا شاه‌آبادی نویسنده نوجوان در نخستین همایش دو سالانه ادبیات کودک و مطالعات کودکی با اشاره به اینکه مفهوم کودکی در دوره مشروطه مطرح شد، گفت: تا روزگار مشروعیت مفهومی با عنوان کودکی متداول نبود و مورد استفاده قرار نمی گرفت و ما اگر بپذیریم که مفهوم کودکی برای نخستین بار در دوره مشروطه در ایران مطرح شده بدون شک مهمترین کتاب برای بررسی این مفهوم کتاب «احمد یا سفینه طالبی نوشته میرزا عبدالرحیم طالبوف (متولد 1250 هجری قمری) کتاب احمد شکلی دایره المعارفی دارد و نویسنده در قالب گفتگوی خود در جایگاه پدر با یک کودک خیالی به نام احمد مجموعه ای از اطلاعات عمومی را به خواننده ارائه می کند.

به گفته نویسنده کتاب «دیلمزاد» اثر معروف طالبوف نخستین بار در سال 1311 هجری قمری در استانبول به زبان فارسی منتشر شد تا نمونه ای از تغییر نگرش به کودکان در جامعه ای ایرانی و در دوران منتهی به روزگار مشروطیت را به نمایش گذارد یا ارائه دهد. طالبوف در این کتاب تحت تاثیر ژان ژاک روسو از متفکران دوران انقلاب فرانسه است او در این کتاب به مقایسه «امیل» غربی با «احمد» شرقی می پردازد و می گوید اهالی مشرق زمین هوش و استعداد بیشتری به نسبت غربی ها دارند، اما از امکانات بسیار کم تری برخوردارند. خوانندگان با مطالعه کتاب «احمد» به درک نویسنده از کودک روزگار خود پی می برند طالبوف در این کتاب کودک آرمانی اش را به تصویر کشیده است.

به گفته شاه‌آبادی کودک آرمانی طالبوف، کودک نیست، بلکه یک فرد میانسال و شاید یک پیرمرد است کودکی که طالب جامعه آرمانی می شود و ویرانی و عقب ماندگی ایران را تاب نمی آورد.

طالبوف یک روشنفکر ترقی خواه و اصلاح طلب بوده و نحوه تربیت کودکان در ایران را قبول نداشته است از این رو در کتاب «احمد» به خلق کودکی خیالی دست زده است.

مدیرعامل انتشارات الهدی معتقد است که طالبوف تبریزی به گفته خود، مطالب کتاب «احمد» را به «زبان اطفال و در لباسی که متعلمان را بکار آید و مبتدیان را بصیرت افزاید» نوشته است و از این رو گاه کودکان را با بزرگسالان مبتدی یکسان می گیرد و گاه آنها را گروهی ویژه و متفاوت می انگارد. کودک از نگاه او رفتارهای ممتازی دارد و حتی می توان گفت نگاه او به کودک نیز یک نگاه سنتی است.

ادبیات تالیفی نوجوان مخاطب ندارد، یکی دیگر از پژوهشگران حاضر نخستین همایش دو سالانه ادبیات کودک و مطالعات کودکی شکوه حاجی نصرالله بود.

او با اشاره به اینکه با بوجود آمدن مفهوم کودکی، ادبیات کودک و نوجوان شکل گرفت، گفت: با تغییر مفهوم کودکی در گذر تاریخ، ادبیات کودک نیز دچار دگرگونی شد. اکنون ادبیات کودک و نوجوان با «عاملیت کودک» معنا پیدا می کند و به حیات خود ادامه می دهد اگرچه نویسنده کتاب کودک و نوجوان در ایران با باور به این معنا می نویسد با کودک و نوجوان ایرانی کتاب های تالیفی را کمتر از کتاب های ترجمه انتخاب می کند.

این منتقد و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان گفت: با توجه به کتاب های تالیفی در دو دهه اخیر می توان نتیجه گرفت که رویکرد قالب نویسندگان نسبت به ادبیات کودک و نوجوان در ایران در درجه اول توجه به چگونگی ارتباط با مخاطب است. در این رویکرد نویسنده پیش از نوشتن اثر مخاطب خود را تعریف می کند. مخاطبی که از سوی والدین نهادهای آموزشی و حتی نهادهای رسمی قدرت تعریف می شود و از کودک واقعی دور است. او یک کودک ساختگی است که خطوط قرمز، سنت، ایدئولوژی و روش های مختلف تعلیم و تربیت او را احاطه کرده اند.

حاجی نصرالله با اشاره به اینکه مخاطب تعداد کمی از آثار تالیفی کودک واقعی است، گفت: احمدرضا احمدی و نویسنده ای چون هوشنگ مرادی کرمانی همچنان با کودک واقعی سر و کار دارند صداقتی در آثار مرادی کرمانی است که بر دل مخاطب می نشیند، اما بسیاری از آثار تالیفی ما با مخاطب نوجوان ارتباط برقرار نمی کند. از این رو، نوجوانان به سمت آثار ترجمه گرایش پیدا می کنند.

به گفته این عضو شورای کتاب کودک، زمانی آثار تالیفی ما مخاطب اصلی خود را پیدا می کند که سیستم آموزش و پرورش تغییر یابد و مدارسی تاسیس شوند که بر اساس رویکردهای انسان گرا فعالیت می کنند، وگرنه ادبیاتی خلق می شود که تحت سلطه بزرگسالان است و کودک را به سوی قالب های تعریف شده در نظام آموزش و پرورش سوق می‌دهد.

نخستین همایش دوسالانه ادبیات کودک و مطالعات کودکی از ساعاتی پیش کار خود را آغاز کرده در این همایش اشخاصی چون حجت‌الاسلام سیدهادی خامنه‌ای، سیدمحمود دعایی و بسیاری از اعضای شورای کتاب کودک و بسیاری از علاقه‌مندان به ادبیات کودک و نوجوانان حضور دارند.