هیچ توجیه قانونی برای گرفتن پول در ازای شماره شابک وجود ندارد/ امروز در توسعه شابک مشکل داریم

به گزارش خبرنگار مهر، داریوش مطلبی در نشستی با عنوان «بررسی وضعیت شابک در ایران» که عصر چهاشنبه 23 مهر ماه در موسسه خانه کتاب برگزار شد، به پیشینه شابک اشاره و بیان کرد: نظام شابک برای خروج توزیع، انبارگردانی و اطلاع‌رسانی در حوزه کتاب بوجود آمد و مورد استقبال ناشران قرار گرفت. شابک یک شماره واحد است که با آن می توان یک اثر از میان میلیون‌ها اثر شناسایی کرد. امروز بیش از 200 کشور عضو این نظام هستند و از امکانات آن بهره می‌برند.

وی به کارکردهای شابک اشاره کرد و گفت: فراهم آوردن امکان گردآوری کتاب، روزآمد کردن اطلاعات مربوط به هر کتاب، امکان سفارش آثار منتشر شده بدون خطا و راه اندازی نظام های مکانیزه کاربردهای شابک است.

به گفته مطلبی، بعضی از شابک برای پیگیری های مربوط به کپی رایت استفاده می کنند در صورتیکه این دو ربطی به یکدیگر ندارند و دو نظام متفاوت و جدای از هم هستند، اما با توجه به گسترش صنعت نشر و تنوع رسانه ها دامنه استفاده از شابک به مرور زمان گسترش پیدا می کند.

وی عنوان کرد: یکی از مهمترین اتفاقاتی که در حوزه شابک افتاده تبدیل شماره شابک از 10 رقم به 13 رقم بوده است این شماره 13 رقمی عرضه کتاب را در کنار سایر محصولات اعم از مواد خوراکی و شوینده تسهیل می کند.

محمدرضا توکل صدیق، مدیر نشر صابرین نیز با اشاره به اینکه نزدیک به 20 سال است ناشران از شابک استفاده می کنند، گفت: هنوز بعضی ناشران توجیه نشده اند آنها به طور تجربی استفاده از شابک را یاد گرفته و از آن بهره بردند. امروزه هر کتاب یک هویت مستقل دارد و شابک این امکان را به ما می دهد که در صورت روبرو شدن با کتاب هایی با اطلاع مشابه دچار خطا و اشتباه نشویم.

پس از آن روح الله محسنی عضو هیات علمی دانشگاه در رشته کتابداری به پیشینه شابک اشاره و بیان کرد: یک ناشر انگلیسی شابک را ابداع کرد تا مشکلات در زمینه ارائه کتاب کمتر شود ونخستین کسانی که از شابک بهره بردند کتابدارها بودند چون بزرگترین مشتری ناشران کتابخانه ها هستند. در ایران نیز این مراکز بزرگترین مشتری شابک بودند چون وقتی می خواستند کتابهای خارجی را خریداری کنند متوجه می شدند وجود شماره ای که کتاب  را خاص و ویژه کند تا چه اندازه لازم و ضروری است. به مرور هر قدر نرم افزارهای کتابخوانی توسعه بیشتری پیدا کرد لزوم استفاده از شابک هم بیشتر شد.

به گفته او ناشران و شرکت های نرم افزاری در استفاده از شابک باید توجیه شوند و این گونه دچار سردرگمی نباشند. برای مثال بسیاری از ناشران یک کتاب را در چاپهای متعدد و با قیمت های متفاوت با یک شماره شابک ارائه می کنند در صورتی که هر گونه تغییر در ویژگی های محتوایی و فیزیکی کتاب از جمله تغییر در قیمت و نوبت چاپ به یک شماره شابک مستقل نیاز دارد. پس بهتر است ارتباطی بین ناشر، برنامه نویس و موسسه خانه کتاب وجود داشته باشد.

پس از آن داریوش مطلبی به وجود سه فصل مدیریتی در نظام شابک اشاره و بیان کرد: شابک یا موسسه خصوصی ISDN یک موسسه خصوصی است که از طریق پرداخت حق عضویت اعضا اداره می شود و بر حسن نظام شابک نظارت می کند و موسسات ملی در کشورها را سروسامان می دهد.همچنین حوزه نشر و تحولات آن را رصد می کند با این ترتیب شابک تنها یک نظام شماره گذاری نیست،  هر تک نگاشتی که نوشته و منتشر می شود و ادامه دار نیست می تواند شابک خاص خود را داشته باشد.

وی ادامه داد: فصل دوم مدیریتی در نظام شابک مدیریت ملی است. موسسات ملی ترویج نظام شابک و شماره گذاری کتابها را برعهده دارند تا اشتباهی صورت نگیرد و شماره های تکراری به یک کتاب داده نشود. یکی دیگر از وظایف مدیریت ملی در نظام شابک آگاهی رسانی است. امروز ابهامی در کاربردی بودن شابک وجود ندارد اما چرخه زیستی این نظام با مدیریت ISDN در ایران به توسعه آن بر می گردد. امروز ما با توسعه شابک مشکل داریم.

مطلبی تصریح کرد: امروز نشر الکترونیک ما شابک ندارد. تولید کنندگان نوارها و فیلم های آموزشی نیز چنین وضعیتی را دارند.

یکی دیگر از مسائلی که در این جلسه مورد بحث قرار گرفت مسئله پولی شدن نظام شابک در ایران بود.

محمد رضا توکل صدیق مدیر نشر صابرین بیان کرد: هنوز ناشران در ارتباط با شابک توجیه نشده اند پس دریافت پول از آنها برای اعطای شابک هیچ توجیه منطقی ندارد. هیات وزیران درج شابک را الزامی کرده و دولت نمی‌تواند هزینه‌ای را به مصرف کننده تحمیل کند اگر مصوبه مجلس را نداشته باشد. شابک موسسه خصوصی نیست و نمی تواند در ازای دادن شماره شابک از ناشران پول دریافت کند.

محسنی نیز با اشاره به اینکه دولت ها وظایفی دارند گفت: کتابخانه های کشور به عنوان عمده ترین نظام شابک دولتی هستند از سوی دیگر ناشران به حمایت های دولتی نیاز دارند. با توجه به وظایفی که در ذات موسسات دولتی است چون موسسه خانه کتاب است باید از درآمدزایی دست بردارند. درآمد زایی به هر بهایی منطقی نیست. از سوی دیگر این سئوال مطرح می شود که موسسه خانه کتاب قرار است چه خدماتی را در ازای دریافت پول برای پرداخت شماره شابک ارائه دهد.

مطلبی بیان کرد: ما همواره جزء کشورهای پیشگام در ارائه شابک بوده ایم باید دید متولی این کار کدام موسسه است آیا این پول به بدنه نشر بر می گردد یا نه! در ایران متولی شابک موسسه خانه کتاب است و این موسسه پیش از هر تصمیمی باید به شرایط صنعت نشر وضعیت مالی ناشران و چگونگی ارائه خدمات به آنان توجه کند.

وی با اشاره به اینکه  از بین 66 کشور عضو نظام شابک  57 درصد زیر نظر کتابخانه ملی آن کشور هستند گفت: به جز این 57 درصد 15 درصد دیگر زیر نظر وزارت فرهنگ و باقی سازمانهای مستقل هستند. 42 درصد این کشورها شابک را به صورت رایگان در اختیار ناشران قرار می دهند پس ما باید قبل از هر اقدام در زمینه پولی کردن شابک به صنعت نشر فکر کنیم چرا که بسیاری از ناشران در شرایط فعلی در تنگنا هستند و ما باید عوامل مختلف را کنار هم قرار دهیم و سنجیده عمل کنیم.