چشم انداز روابط 30 میلیارد دلاری ایران و ترکیه در پایان سال 2015/آمریکا به دنبال تقسیم هزینه های عملیات جدید خود در عراق 

علی رضا بیکدلی از اسفند ماه سال 1391 به عنوان سفیر ایران در ترکیه مشغول به فعالیت است. بیکدلی پیش از این در فاصله سال های 1374 تا 1379 سفیر ایران در جمهوری آذربایجان و از 1386 تا 1389 نیز سفیر ایران در قبرس بوده است. او سال های بین 89 تا 91 را هم به عنوان دستيار طرح و برنامه معاون خاورميانه و مشترك المنافع فعالیت داشته است. بیکدلی در گفتگوی مشروحی با خبرگزاری مهر به بررسی روابط ایران و ترکیه در سال های اخیر و همچنین انتخابات ترکیه و برخی موضوعات مشترک دو کشور در منطقه پرداخته است.

مشروح این گفتگو را در ادامه می خوانید: 

روابط ایران و ترکیه با وجود قدمت بسیار زیاد و عمق رابطه ای که میان دو کشور وجود داشته است در جریان بحران سوریه دچار تحولاتی شد، اختلاف نظر در این باره با تأکیدی که رسانه های ترک بر این موضوع داشتند به نظر بر روابط دو کشور بی تأثیر نبود، آیا در یک سال اخیر با توجه به دیدارهای متعدد بین وزرا و سران دو کشور این اختلاف نظر کاهش پیدا کرده و یا همچنان سایه آن بر روابط وجود دارد؟

روابط ایران و ترکیه همواره شاهد فراز و نشیب بوده است. ترکیه قبلا دچار درون گرایی بود و مسئولین قبلی این کشور ایران را برای ترکیه منبع تهدید محسوب می کردند. این حساسیت و بی اعتمادی نسبت به کردها، شیعیان، علویها و از همه مهمتر جوانان حنفی که برای درک انقلاب اسلامی به مطالعه کتب اندیشمندان ایران پرداخته و در می یافتند دو ملت اینقدرها که لائیک ها می گویند با هم فرق ندارند، وجود داشت. برای همین از یکسو از ایران دوری می کردند و از سوی دیگر به ایران هراسی دامن می زدند.

از زمان نخست وزیری مرحوم اربکان روابط ما دچار تحول کیفی شد. درک جدیدی از رابطه با همسایگان در ترکیه شکل گرفت و رویکردها تغییر کرد و از توسعه روابط استقبال شد. تحولات عراق بعد از خروج آمریکا و در پی آن مساله سوریه روند جدیدی را ایجاد کرد.

دیپلماسی فعال دو کشور ظرفیت خوبی برای کاهش اختلافات و افزایش اشتراکات بوده است

برای درک آن باید ذهنیت دوستان ترک نسبت به ژئوپلتیک منطقه را بدانیم. برخی از صاحبنظران ترک مدعی هستند کشورشان در محیط پیرامونی با فضاهای محدودی مواجه است. در بالکان، دریای سیاه، قفقاز، آسیای مرکزی و خاورمیانه عمق ندارد.

همچنین دامنه موضوعات سیاست خارجی ترکیه به داخل این کشور کشیده می شود و بر ثبات و امنیت این کشور تاثیر فراوان می گذارد. حتی برخی از احزاب ترکیه صراحتا از تاثیر عمیق این تحولات بر بقای این کشور صحبت می کنند و شدیدا ابراز نگرانی می کنند. این نگرانی ها در سیاست خارجی ترکیه نمود پیدا می کند و تاثیر خود را به جای می گذارد. این نگرانی ها تعارف بردار نیست خطوط قرمز را ترسیم می کند. نمی خواهم در باره صحت و سقم آن حرف بزنم مهم این است که این ذهنیت وجود دارد.

اما در عین حال ما روابط دو جانبه مهم و روبه رشدی داریم . دو کشور منافع ملموسی از آن کسب می کنند. بنابراین مراقب هستند تا اختلاف نظر در حوزه های پیرامونی بر روابط  دوجانبه تاثیر نگذارد، این تحولات به خودی خود منطقه را محیای مداخله خارجی می نماید . اما تاثیر آنها بر روابط دوجانبه ایران و ترکیه به معنی عمیق ترین خسارت در منطقه است . هر مشکلی که پیش می اید باید راه حل مشترکی برای آن طراحی شود تا به نقطه قوت روابط تبدیل شود.

خوشبختانه دیپلماسی فعال دو کشور ظرفیت خوبی برای کاهش اختلافات و افزایش اشتراکات بوده است. ما دو کشور بزرگ و تاثیر گذار در منطقه هستیم. مادامی که روابط ایران و ترکیه در مسیر دوستی و همکاری به پیش می رود همه می توانند امید به استقرار صلح و ثبات در خاورمیانه داشته باشند. اعتقاد دارم هر دو طرف درک مشترکی از منافع چشمگیر همکاری دو جانبه و تلاش برای برقراری صلح و ثبات در منطقه دارند.

گسترش روابط دوستانه با ایران یکی از گزینه های دولت جدید خواهد بود 

انتخابات در ترکیه و ریاست جمهوری  آقای اردوغان در این کشور تا چه اندازه می تواند بر روابط ایران و ترکیه تأثیرگذار باشد و آیا شما تغییرات در ترکیه را در راستای گسترش روابط ارزیابی می کنید؟

ترکیه برای دستیابی به اهداف چشم انداز خود در مسیری قرار گرفته است که بیش از هر زمان به محیط پیرامونی با ثبات و امن نیاز دارد. این کشور خواه در سیاست داخلی خواه در سیاست خارجی، چه از نظر تحولات سیاسی - امنیتی و یا از نظر اوضاع اقتصادی نیازمند ثبات است.

ترکیه و ایران این درک را دارند که روابط دوستانه آنها با یکدیگر در حوزه های دو جانبه، منطقه ای و جهان اسلام و حتی بین المللی تاثیر گذار است. بر این اساس گسترش روابط ایران و ترکیه کماکان دستور کار معتبری خواهد بود و بطور حتم یکی از گزینه های دوره ریاست جمهوری آقای اردوغان و دولت جدید خواهد بود.

 ترکیه تلاش می کند سیاست مستقل خود را پیش بگیرد

اخیرا ائتلاف بین المللی علیه داعش از سوی آمریکا شکل گرفته است. جان کری پیش از این ائتلاف برای جلب نظر ترکیه سفری به این کشور داشت، اما ترکیه حاضر به شرکت در این ائتلاف نشد. این رفتار ترکیه را چطور ارزیابی می کنید و فکر می کنید با توجه به عدم دعوت از ایران برای شرکت در این ائتلاف از سوی آمریکا چنین موضع گیری از سوی ترکیه در رابطه با ایران تأثیرگذار باشد ؟

برای پاسخ  به این سوال مجددا توجه شما را به تاثیرگذاری تحولات عراق و سوریه بر امنیت ترکیه جلب می کنم. برای نمونه به مرزهای طولانی و ترکیب جمعیتی مناطق مرزی ترکیه با این دو کشور توجه کنید. ترکیه نگران گسترش و سرایت آتش افروزی های منطقه است و نسبت به روند این تحولات سوء ظن دارد. آنچه در ظاهر می توان دید این است که سرازیر شدن سلاح، افزایش تجربه نبرد گروه های مسلح و زمینه هایی که به گسترش ارتباطات بین المللی آنها منجر می شود، آنها را نگران می کند.  اما در اصل آنها نگرانی عمیق تری دارند که ناشی از تحول در سیاست جغرافیایی منطقه است.

ترکیه از این منظر تلاش می کند سیاست مستقل خود را در پیش بگیرد. آمریکا با استفاده از تجربیات ده سال اخیر در ویران کردن بالکان، افغانستان و عراق اصرار دارد هزینه های عملیات جدید خود در عراق را تقسیم کند و سهم مهمی را به ترکیه تحمیل نماید. ترکیه با عضویت در ناتو در واقع متحد طبیعی این مجموعه است ولی این امر نافی اولویت دادن به تحفظات و دغدغه هایش نیست.

نگاه ترکیه به مساله کردها نگاه نسبت به حل یک مشکل حیاتی داخلی است 

جناب آقای ظریف اخیرا سفری به عراق داشتند  که در این سفر به اقلیم کردستان رفتند و در نشست خبری مشترک با آقای بارزانی بر این امر تأکید شد که ایران اولین کشوری بوده است که در مقابله با داعش به کردها کمک تسلیحاتی داشته است، با توجه به سکوت ترکیه در زمان حمله داعش به کردها و اختلافات ترکیه با کردها، ارزیابی شما از سیاست های ترکیه در مقابل داعش و عراق و همچنین تأثیر اقدامات ایران در کردستان و عراق بر روابط دو کشور چیست؟

سیاست ترکیه در باره مساله کردها مرتبط با همان ذهنیت راهبردی ترکیه است. این مساله یکی از تاثیر گذارترین عوامل بر درک ترکیه از محیط بین الملل است. آقای داووداوغلو در این زمنیه بسیار روشن صحبت کرده است. اکنون نیز در دولت ترکیه اولویت کار خودشان را همین موضوع اعلام کرده اند. نگاه ترکیه به این مساله نگاه نسبت به حل یک مشکل حیاتی داخلی است که بعد از جنگ جهانی اول و با شکل گیری دولت لائیک در ترکیه روز به روز رو به وخامت گذاشته است.

می دانید که سی سال گذشته سالهای درگیری خونین در جنوب ترکیه بود. مراکز اندیشه در باره آثار غیر قابل جبران ادامه آن روند به دولت ترکیه توصیه های جدی کرده بودند. دولت ترکیه همزمان با شکل گیری بحرانهای خاورمیانه از حدود سه سال پیش خط جدید را پیش گرفته که هدف آن کاهش شکاف شهروندی در ترکیه است. اما با توجه به اینکه جمعیت کردها تنها محدود به قلمرو ترکیه نمی شود بنابراین دامنه آن به حوزه سیاست خارجی هم کشیده می شود. بخش مهمی از سیاست ترکیه با عراق و سوریه تحت تاثیر این موضوع است.

تاکید می کنم این موضوع همواره در شکل گیری ذهنیت راهبردی احزاب ترکیه نقش بسیار موثری داشته است و باید آن را خوب شناخت. اگر حوصله داشته باشید کمی بیشتر این موضوع را باز می کنم. در سال 2011  روندی از مذاکرات صلح بین نمایندگان سازمان امنیت ترکیه و  نمایندگان پ ک ک آغاز شده بود که از  آن به عنوان روند اسلو یاد می شود. این روند به دلایلی موفق نشد و نتیجه آن، آغاز دور جدیدی از درگیریهای مسلحانه با شدت بیشتر در همان سال بود. بر اساس آن تجربه روند جدیدی طراحی و از  28 دسامبر 2012 آغاز شد ،این تاریخی است که آقای اردوغان، نخست وزیر وقت ترکیه اعلام کرد سازمان امنیت برای یافتن راه حل برای پایان دادن به درگیریها ، مذاکراتی را با اوجالان در زندان ایمرالی انجام می دهد .

این روند ابتدا به عنوان روند ایمرالی یا راه حل مساله کردی معروف شد. اما بعدها به جای آن از عبارت چوزوم سورچ به معنی «روند حل» استفاده شد . 5 روز پس از اظهارات اردوغان بود که هیاتی دو نفره از نمایندگان حزب صلح و دموکراسی با اجازه دولت ترکیه به جزیره ایمرالی رفتند و از این زمان مکاتبات و تبادل پیام ها آغاز شد و با پیام نوروز 1392 که در شهر دیاربکر خوانده شد رسما آتش بس برقرار گردید. این روند، علیرغم افت و خیزها و اختلافاتی که بین دوطرف وجود داشته تا به امروز تداوم یافته است.

ایران چه موضعی نسبت به این روند در ترکیه دارد؟

ایران از روزهای آغازین این روند، حمایت خود را در سطوح مختلف از جمله از سوی دبیرشورای عالی امنیت ملی و بیانیه های سفارت اعلام کرد. این روند ابعاد مختلفی دارد و آثار و پیامدهای موفقیت یا خدای نکرده شکست آن فراتر از مرزهای ترکیه می رود موفقیت آن به نفع ترکیه، کردهای این کشور و کل منطقه است و برعکس عدم موفقیت آن نیز زیانبار است.

البته مشاهده شد برخی محافل غیر دولتی ترکیه القا می کردند که ایران از روند حل ناراحت است. من همان زمان گفتم وقتی برخی از جریان های ترکیه با وجود حمایت ما از این روند ایران را مخالف نشان می دهند، معلوم می شود نسبت به موفقیت روند یا اعتماد ندارند یا اساسا از آن ناراحتند و به همین خاطر پیشاپیش دنبال یک مقصر برای شکست احتمالی هستند. فکر می کنم  تعامل و رایزنی فراگیر بین اطراف مختلف این روند و کشورهای منطقه فضای بهتری برای موفقیت روند ایجاد می کند.

چشم انداره 30 میلیارد دلاری روابط تجاری / طلا در سال 93 از گردش تجاری ایران و ترکیه خارج شده است 

حجم روابط تجاری ایران و ترکیه اکنون چه میزان است ؟ این رقم در سال 91 ،24 میلیارد دلار اعلام شده و گفته شده بود در آینده نزدیک به بالای 30 میلیارد خواهد رسید.

حجم روابط تجاری ایران و ترکیه  در هفت ماهه نخست سال 2014 بر  اساس آمار ثبت شده در گمرک ترکیه حدودا 8/7 میلیارد دلار بوده . بطور متوسط هر ماه 1/1 میلیارد دلار تجارت انجام شده است. در این هفت ماه صادرات ترکیه به جمهوری اسلامی ایران 8/1 میلیارد دلار و صادرات ما با احتساب نفت و گار حدودا 6 میلیارد دلار ثبت شده است. حجم روابط تجاری دو کشور در سال 2012 به حدود 23 میلیارد دلار رسید. که مبلغ قابل توجهی از آن تجارت طلا بود این تجارت در مرداد 1392به دنبال قرار گرفتن فلزات گرانبها در جدول تحریم ها متوقف شد.

با این وجود در آمارسه ماهه اول سال 92 هنوز اثر طلا دیده می شد اما امسال طلا کلا از گردش تجاری خارج بوده است. در حال حاضر در روابط دو کشور برای حدود 15 میلیارد دلار ظرفیت سازی شده است. موافقتنامه تجارت ترجیحی ، مذاکرات در بخش انرژی و صنعت فرصت هایی جدیدی را نوید می دهد. هدف رسیدن به 30 میلیارد دلار در پایان سال 2015 است که مقامات هر دوکشور بر نیل به آن همواره تأکید داشته اند.

ترکیه تلاش کرد  نشان دهد غرب می تواند به مناسبات او با کشورهای اسلامی و  مناطق پیرامونی اتکا کند

آیا یکی از دلایلی که ترکیه زمانی خواهان حضور در مذاکرات هسته ای ایران بود به موضوع تحریمها و علاقه ترکیه به استفاده از آن برمی گردد آیا ترکیه در موضع گیری در قبال پرونده هسته ای ایران در این راستا در کنار برخی از کشورهای عربی نیست؟ 

طبیعی است که دو کشور برای تسهیل مناسبات خود از حل متقابل مشکلات یکدیگر استقبال کرده و در عین حال منافع خود را نیز ملحوظ می کنند. مشارکت در حل و فصل مسائل بین المللی و تلاش برای تاثیر گذاری در چنین محیطی تامین کننده اهداف سیاست خارجی کشورها، بیانگر قدرت آنها در نظام بین الملل و موجب ارتقاء وجهه بین المللی است. هر کشوری علاقمند است در هر موضوع کوچک و بزرگ مورد مراجعه و مرجع حل و فصل واقع شود. حال چنانچه این موضوع پرونده هسته ای ایران باشد از اهمیت بیشتری هم برخوردار می شود.

ترکیه تلاش کرد تا نشان دهد غرب می تواند به مناسبات او با کشورهای اسلامی و کشورهایی که در مناطق پیرامونی او هستند اتکا کند. این سیاست می توانست از یک طرف همسویی ترکیه با نظام بین الملل و از سوی دیگر گسترش روابطش با کشورهای پیرامون را سبب شود که در صورت موفقیت و حتی عدم موفقیت در بردارنده منافع از جمله در حوزه اقتصادی خواهد بود.

مقامات ترکیه همواره تاکید می کنند به عنوان یک کشور همسایه و مسلمان خواهان ایفای نقش در مساله پرونده هسته ای ایران بوده اند. اقدامات ترکیه در این زمینه با کارشکنی آمریکا به نتیجه نرسید اما جایگاه این کشور در افکار عمومی ایران را افزایش داد و به تقویت بیشتر روابط کمک کرد. 

وزرای خارجه ایران و ترکیه در یک سال گذشته بیش از 12 بار ملاقات داشته اند و این ملاقات ها در طول یک سال گذشته یکی از نکات مورد علاقه رسانه های بوده است . آیا این روابط دوستانه که به نظر می رسد ریشه ای در قدیم دارد در شکل روابط ایران و ترکیه تأثیرگذار بوده است ؟

این بخش مهمی از ظرفیت دیپلماسی است. به خصوص وقتی با محیط مخاطره آمیز و تحولات سریع، مبهم و پیچیده مواجه هستیم این دیدارها برآورد طرفین از یکدیگر را واقعبینانه تر، تهدیدها را کمتر و فرصت ها را بیشتر می کند. اکنون که آقای داووداوغلو نخست وزیر شده اند باز هم این روابط کار آیی دارد.

لاریجانی و جهانگیری به ترکیه می روند 

آیا دو کشور در آینده نزدیک برنامه ای جهت رفت وآمد مقامات در دستور کار دارند و در صورت پاسخ مثبت لطفا توضیح دهید ؟

رفت و آمد مقامات دو کشور به منظور مذاکره و توافق در باره طرح های جدید، پیگیری و اجرای توافقات قبلی ، رایزنی های سیاسی  و تبادل تجریه، شرکت در نشست های چند جانبه منطقه ای و بین المللی انجام می شود. به هر میزان که موضوعات فوق در دستور کار دو طرف باشد به همان میزان رفت و آمد انجام می شود. این دیدارها نماد توسعه مناسبات است. روسای جمهور دو کشور در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل دیدارکردند. سفر رییس مجلس شورای اسلامی به ترکیه و سفر چندین وزیر را انتظار داریم. سفر معاون اول رئیس جمهور به ترکیه در برنامه است. در قالب نشست های دی هشت، اکو و کومسک هیاتهای زیادی در ماه های آینده تبادل می شوند.

برای جلب گردشگران ترک باید دوره ای را تعیین و هدف رقمی را مشخص کنیم

یکی از موضوعات مربوط به روابط ایران و ترکیه بحث گردشگری است . گردشگران ایرانی در سال های اخیر حجم بالای از صنعت گردشگری ترکیه را به خود اختصاص داده اند. آیا از سوی سفارت ایران در ترکیه اقداماتی برای جلب توریست های ترک به ایران صورت گرفته است؟ 

در جریان دیدارها و گفتگوهای مقامات عالیرتبه دو کشور در یکسال اخیر موضوع گردشگری از موضوعات دارای اولویت بوده است. به دلیل نزدیکی و همسایگی دو کشور، وجود وسایل حمل و نقل متنوع، وجود حوزه ها متنوع و زمینه های گردشگری و تاکید و پیگیری دولتها بر گسترش همکاری در بخش گردشگری این همکاریها قطعا رشد خواهد کرد.

گسترش شمار سفرهای ایرانیان به ترکیه ناشی از برنامه ریزی دولت این کشور و تعریف کردن ایران به عنوان کشور هدف است. اعتقاد دارم برای جلب گردشگران ترک باید دوره ای را تعیین و هدف رقمی را مشخص کنیم. سپس برای تحقق این هدف همه نهادهای ذیربط در کشور باید دست به دست هم بدهیم.

به صورت نمادین می توان ادعا کرد که اگر ما نتوانیم در مقیاس بزرگ پای گردشگران ترکیه را به ایران باز کنیم قادر نخواهیم بود پای گردشگران کشورهای دیگر را به ایران باز کنیم. گردشگر بیاید زیرساخت ایجاد می شود. زیر ساخت ایجاد شود گردشگر می آید. توسعه گردشگری به غیر از فواید اقتصادی آثار عمیق فرهنگی دارد پیوندها را ریشه دار و مستحکم می کند. در ترکیه جمعیت های متنوعی هستند که برای سفر به ایران انگیزه های خاص خود را دارند. توجه سازمان یافته به سفر گردشگران ترکیه به ایران می تواند عامل شتاب بیشتر توسعه کلان گردشگری در ایران شود. با این رویکرد تلاش هایی در جریان است.

گویا جنابعالی جایزه ای برای ترجمه و خلاصه نویسی کتاب های ترک به زبان فارسی برای دانشجویان در نظر گرفته اید، با توجه به جذابیت این اقدام در صورتی که تمایل دارید درباره آن توضیح دهید؟

مفاهیم دیپلماسی تحول چشمگیری پیدا کرده. ظرفیتهای جدید در راستای کسب برآورد دقیق از کشورهای شریک، همکار و حتی رقیب ایجاد شده است. گردشگران، دانشجویان و حتی کاربران اینترنت هر یک خود به رسانه های موثر در حوزه دیپلماسی تبدیل شده اند. معلوم است که در چنین محیطی می توان با استفاده از امکانات موجود و علاقه انسانها به توسعه دوستی و صلح بین کشورها کارهای بزرگی انجام داد. با همین هدف من از علاقمندان به کتاب که زبان ترکی استانبولی می دانستند دعوت کردم با هزینه سفارت کتاب بخرند آن را مطالعه و خلاصه کنند و پاداش دریافت کنند. این پیشنهاد مورد استقبال دانشجویان ایرانی و هموطنان مقیم ترکیه و حتی افرادی در ایران قرار گرفت. همین طرح را می توانیم برای اتباع ترکیه که زبان فارسی می دانند اجرا کنیم یعنی کتاب فارسی بخرند بخوانند و خلاصه آن را به زبان ترکی ارائه کنند تا در شبکه های اجتماعی و محیط های فرهنگی در اختیار علاقمندان ترک زبان قرار گیرد. از تعاریف کلاسیک دیپلماسی عمومی که بگذریم، این یعنی دیپلماسی عمومی و مشارکت دادن نیات خوب مردمی در تقویت پیوندهای دوستی.

خیلی ها دور شدن سفیر از بند تشریفات را می پسندند/ گاهی یک عکس بیش از ضیافت و ملاقات تأثیرگذار است 

گفته می شود شما علاقه بسیاری به عکاسی دارید و در همین زمینه نیز تورهای عکاسی در ترکیه برای دانشجویان از سوی سفارت برگزار می کنید. در زمینه اینگونه فعالیتهای فرهنگی نیز اگر توضیحی داشته باشید ممنون می شوم.

در حرفه سیاسی ما فرصت هایی به وجود می آید که شاید نصیب بسیاری نشود منظورم سفرهای ما، تجارب دیپلماتیک و زندگی دراز مدت بین ملتهای مختلف و از جایگاه خاص ما به عنوان نمایندگان دولتهاست. ثبت این وقایع و خاطرات از جمله با عکاسی گامی در راستای تقویت دانش، ادبیات و فرهنگ و هنر کشور است. شاید این اقدام در زمان خود چشم گیر نباشد اما رفته رفته به ذخایری غنی و  قابل استفاده ای تبدیل می شوند. ظاهرا دست گرفتن دوربین برای سفرا چندان خوشایند نیست اما در عمل دیده ام که خیلی ها  دور شدن سفیر از بند تشریفات را می پسندند. از زمانی که در افغانستان رفت و آمد می کردم و دوربین های دیجیتال تازه باب شده بود این کار را جدی تر گرفتم و الان آرشیو نسبتا قابل توجهی دارم، ضمن آنکه استفاده از عکس در صفحه های اینترنتی انگیزه بیشتری به من می دهد. این نیز یک واقعیت است که معمولا بین عکاس و کسانی که در عکس هستند رابطه خوبی برقرار می شود کار دیپلماتها برقراری رابطه است. گاهی یک عکس بیش از یک ملاقات و یا یک ضیافت تاثیر می گذارد.