تداوم حملات داعش و آینده کردهای سوریه

محمدعلی دستمالی:

با تسخیر شهر موصل توسط گروه تروریستی - تکفیری داعش، تصور می شد که میزان تحرک این گروه در سوریه کاهش پیدا می کند و با تمرکز نیروهای آن در عراق و به ویژه در موصل، کردها و مخالفین سوری می توانند راحت تر از گذشته در شمال سوریه، دیرالزور، ادلب، حما، حلب و سایر مناطق به فعالیت های خود ادامه دهند. اما این پیش بینی غلط از آب درآمد. چرا که داعش برخلاف تصور، در عراق نه بر مبنای توان نیروهای مهاجر بلکه با تکیه بر بخش کثیری از بعثی ها، اهل سنت افراطی و بعضی از عشایر، قلمرو خود را گسترش داد و اتفاقا غنایم سنگین و پیشرفته ای که در موصل به دست داعش افتاد، غالبا از طریق قائم و سایر گذرگاه ها، به سوریه منتقل شد و این موضوع کار را برای مخالفین سوری و نهادهای سیاسی نظامی کُرد نزدیک به پ.ک.ک دشوارتر کرد. دیدیم که 49 فرمانده ی احرار الشام در یک عملیات بمب گذاری کشته شدند، حملات وسیعی علیه مناطق کردنشین کوبانی (عین العرب)، تل حمیس و سایر مناطق صورت گرفت و کوتاه سخن آن که پیشروی های داعش در عراق و درگیری های سنگین این گروه افراطی در مقابل ارتش عراق، گروه های مردمی شیعه، نیروهای پیشمرگ و مقاومت در برابر بمباران های هوایی آمریکا و سایر نیروها، نتوانست از میزان اثرگذاری آن در سوریه بکاهد.

گسستگی جغرافیایی مناطق کردنشین شمال سوریه
کردهای سوریه که آمار آنها بین دو و نیم تا سه میلیون نفر تخمین زده می شود، در سه منطقه در شمال این کشور زندگی می کنند و برخلاف کردهای عراق، ترکیه و ایران، دارای پیوستگی جغرافیایی نیستند. کردها در شمال سوریه و در امتداد مرزهای این کشور با ترکیه و عراق، در سه منطقه ی جزیره (به مرکزیت قامیشلو) در استان حسکه، در کوبانی (عین العرب) به مرکزیت شهر کوبانی و در عفرین (به مرکزیت عفرین) زندگی می کنند. از آن جایی که در استان بزرگ و حاصل خیز حسکه، مناطق کردنشین بین دو نهر دجله و فرات واقع شده، در ادبیات رسمی سوریه و کردها، از دیرباز این منطقه را جزیره می نامند که از یک سو با اقلیم کردستان عراق و از دیگر سو با ترکیه هم مرز است. جزیره با شهرهای بزرگی همچون قامیشلو، دیرک، عامودا و صدها روستای بزرگ دارای اراضی کشاورزی حاصلخیز، منابع نفتی و ظرفیت های تجاری است. اما کوبانی منطقه ی فقیری است و منطقه ی عرب نشین استراتژیک و مهمی به نام تل ابیض (گرکی سپی)آن را از جزیره جدا می کند و با توجه به این که در حال حاضر تل ابیض تحت اشغال داعش است، کردها ناچارند برای سفر به کوبانی از جزیره به ترکیه بروند سپس با دور زدن منطقه ی هم مرز با تل ابیض از استان شانلی اورفای ترکیه وارد کوبانی شوند. از دیگر سو مناطق منبج، جرابلس، اعزاز و الباب نیز بین کوبانی و عفرین واقع شده و کردهای عفرین که دارای باغ های بزرگ انار و زیتون هستند و از وضعیت اقتصادی نسبتا مطلوبی برخوردارند، در واقع اهالی نزدیک ترین منطقه ی کردنشین به دریا هستند که طی ماه های اخیر بارها مورد حمله ی داعش قرار گرفته اند.
با توجه به شرح مختصری که در مورد گسستگی جغرافیایی مناطق کردنشین شمال سوریه بیان شد، باید به این موضوع اشاره کنیم که عدم یکپارچگی جغرافیای کُردی در سوریه، از دیرباز برای کردهای این کشور به یک پاشنه آشیل مهم تبدیل شده و از آن جایی که بیش از پانصد هزار نفر از کردها در حلب و دمشق نیز ساکن شده اند، همواره از سوی سیاست مداران عرب بر این مساله تاکید شده که کردها به خاطر این شرایط جغرافیایی - جمعیتی، باید فکر جدایی از سوریه را از سر خود بیرون کنند. از دیگر سو؛ در شرایط کنونی، این گسستگی جغرافیایی موجب آن شده که مدافعین کُرد سوری موسوم به «واحدهای دفاع از خلق» (YPG) یا شاخه ی نظامی حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) که به عنوان یک گروه نظامی وابسته به پ.ک.ک فعالیت می کند، نمی تواند نیروهای خود را به راحتی از جزیره به کوبانی و عفرین بفرستد.

مجاورت رقه، بحران بزرگ کردهای کوبانی
می دانیم که طی ماه های گذشته، داعشی ها، رقه را به عنوان مرکز به اصطلاح «امارت اسلامی» خود انتخاب کرده و حتی پلاک خودروهای رقه را نیز تغییر داده و کنترل این استان استراتژیک را در دست گرفته اند. همین مساله، علاوه بر آن که معادلات بحران سوریه را پیچیده تر کرده و نیروی هوایی و زمینی سوریه را برای پس گرفتن رقه دچار مشکل نموده، در عین حال برای کردهای کوبانی هم شرایط سخت و غیرقابل تحملی به وجود آورده است و کلیه ی مسیرهای مواصلاتی غرب، شرق و جنوب منتهی به کوبانی در اختیار داعش است و این گروه افراطی با دست یافتن به تاسیسات آبی و برقی منبج، آب و برق کوبانی را قطع نموده و بیش از چهارصد شهروند از جمله 150 دانش آموز نوجوان را به اسارت خود درآورده اند.
در حال حاضر حزب اتحاد دموکراتیک و دیگر نهادهای سیاسی و مسلح وابسته به پ.ک.ک در هر سه منطقه ی کردنشین جزیره، کوبانی و عفرین، سه ساختار کانتون یا خودگردان ایجاد کرده اند و سه نخست وزیر، سه کابینه و سه مجلس محلی، این مناطق را اداره می کنند که البته حقوق ماهیانه ی کارمندان هر سه منطقه، هنوز هم از سوی دمشق، ارسال و پرداخت می شود. همین مساله، یعنی عدم هجوم نیروهای نظامی و امنیتی حکومت بشار اسد به خودگردانی های مزبور و تداوم پرداخت بودجه و توافق نانوشته ای که بر اساس آن هنوز هم فرودگاه قامیشلو در اختیار نظامیان اسد و کل شهر در کنترل مدافعین کُرد وابسته به پ.ک.ک است، موجب آن شده که ائتلاف مخالفین سوری، این ساختارها رابه همدستی با حکومت متهم کرده و صرفا احزاب کُرد سوری وابسته به بارزانی را با خود همراه کند.
در شرایط کنونی، داعش؛ میزان حملات خود به منطقه ی کوبانی را افزایش داده و به نظر می رسد این گروه تکفیری به دنبال آن است تا با فتح کوبانی به دو هدف مهم دست پیدا کند: نخست؛ تقویت قدرت خود در قلمرو رقه. دوم؛ تضعیف خودگردانی های سه گانه ی کُردی وابسته به پ.ک.ک از راه عمیق کردن حد فاصل دو منطقه ی جزیره و عفرین. حال باید دید طی روزهای آتی، آیا ائتلافی که به ابتکار آمریکا و اروپا علیه داعش عراق شکل گرفته، می تواند علیه داعش سوریه نیز اقدامی انجام دهد و این اقدام احتمالی، چه تاثیری بر سرنوشت رقه، کوبانی و کردها می گذارد. از دیگر سو باید دید آیا همراهی ارتش آزاد سوریه با کردها و تشکیل گروه جدیدی به نام بورکان الفرات، می تواند موازنه ی قدرت را در منطقه ی کوبانی تغییر دهد یا نه؟ و شاید سوال دیگری که پاسخ به آن تا حد زیادی بر آینده ی کردهای سوریه تاثیر می گذارد، این است که مثلثی که دارای سه ضلع ترکیه، بارزانی و پ.ک.ک است، در هفته های آتی در مناطق کردنشین سوریه، برای رسیدن به اهداف خود، به چه شیوه ای تلاش خواهند کرد؟

4949