فوتبال ایران و چالش کوچ بازیکنان ملی به لیگ های عربی

فوتبال ایران در همسنجی با دیگر رقبا در قاره کهن، در وضعیتی راکد و غیرپویا به سر می برد؛ شرایطی که در آن از ظهور ستاره های جوان و آینده دار چندان خبری نیست و پیدایش چهره های تازه در ترکیب تیم ملی به عنوان برآیند فوتبال کشور، به کشف بازیکنان ایرانی تبار لیگ های خارجی محدود شده است.

در شرایطی که رقیبانی چون کره جنوبی، ژاپن و حتی برخی کشورهای عربی پس از رقابت های جام جهانی فوتبال به فرایند پوست اندازی تیم های ملی خود وارد شده اند و در تکاپوی محک زدن نسل نو فوتبال خود در جام پیش روی ملت های آسیا هستند، هنوز وضع سرمربی تیم ملی کشورمان چندان روشن نیست.

در کنار چالش هایی چون نابسامانی مدیریت کلان فوتبال ملی و باشگاهی، ضعف شدید زیرساخت های لازم برای پرورش بازیکنان و کشف استعدادها، ناکامی تیم های باشگاهی در رقابت های برون مرزی و... باید به مساله کوچ بازیکنان مطرح تیم ملی به لیگ های عربی اشاره کرد.

در شرایطی که در لیگ برتر و دسته های پایین تر رقابت های فوتبال کشور از پیدایش جانشینانی برای ستارگان کنونی تیم ملی همچون «رضا قوچان نژاد»، «اشکان دژاگه»، «مسعود شجاعی» و... خبری نیست، همین ستارگان انگشت شمار ایرانی از لیگ های اروپایی راهی کشورهای عربی شده اند.

در کنار این ملی پوشان باید به نام هایی چون «پژمان منتظری»، «سیدجلال حسینی» و «مجتبی جباری» اشاره کرد که در سال های گذشته از بازیکنان کلیدی تیم ملی کشورمان بودند و اکنون در تیم های قطری توپ می زنند.

در هفته های گذشته زمزمه هایی نیز درباره پیوستن «مهرداد پولادی» و «احسان حاج صفی» به تیم های عربی به گوش رسید. این در حالی است که آنان پیش از این از احتمال پیوستن به تیم های معتبر اروپایی خبر داده بودند.

نام هایی که از آنها یاد شد، بازیکنانی هستند که انتظار می رفت با توجه به حضور تیم ملی ایران در جام جهانی برزیل، فرصت جذب در برخی تیم های اروپایی را به دست آورند.

از دید برخی کارشناسان، حضور شمار قابل توجهی از ملی پوشان مطرح ایران در لیگ های عربی، بر کیفیت بازی آنان و در نتیجه قابلیت های فنی تیم ملی اثر منفی بر جای خواهد گذاشت.

در این پیوند، کمبود تمرین های فشرده در باشگاه ها، سطح فنی پایین رقابت ها و رها بودن بازیکنان از نظارت حرفه ای مربیان از مهمترین دلایل روند رو به کاهش آمادگی بدنی و فنی بازیکنانی است که راهی تیم های عربی می شوند.

اهمیت این موضوع در فاصله زمانی کمتر از چهار ماه مانده به آغاز شانزدهمین دوره جام ملت های آسیا در استرالیا سبب شد پژوهشگر خبرگزاری جمهوری اسلامی در این باره با سه چهره فوتبالی به گفت و گو بنشیند.

** موانع حضور در لیگ های معتبر

در پاسخ به این پرسش که چرا حضور به نسبت موفق ایران در جام جهانی به جذب ملی پوشان کشورمان در لیگ های معتبر اروپایی منجر نشد، «هومن افاضلی» دستیار سرمربیان پیشین تیم ملی، به چند مولفه مهم اشاره کرد.

دستیار «برانکو ایوانکوویچ» و «علی دایی» که به ترتیب در بازه های زمانی 1385-1382 و 1388-1386 هدایت تیم ملی را بر عهده داشتند، در گفت و گوی هفته گذشته تصریح کرد: صادرات بازیکن فرایندی است که فقط به حضور در جام جهانی وابسته نبوده و در آن مولفه هایی موثر است که ما از آن بی بهره ایم.

برای کشورهای صاحب سبک و لیگ های معتبر فوتبال، افزون بر مزیت های فنی چند مولفه دیگر اهمیت دارد. نخست سن بازیکن به این معنا که بازیکن سن پایینی داشته باشد و بتوان روی او سرمایه گذاری کرد. این در حالی است که بسیاری از بازیکنان تیم ملی ما در جام جهانی سن بالایی داشتند.

مساله دوم چگونگی ارتباط حرفه ای ما با بنگاه های انتقال بازیکنان است. در شرایط کنونی فرایند صادرات بازیکنان فوتبال با بازاریابی بین المللی همپیوند است که ما در این زمینه بسیار ضعیف هستیم.

مولفه سوم به مزیت های محض اقتصادی بکارگیری بازیکنان خارجی برای باشگاه های معتبر برمی گردد. زمانی که تیمی چون «منچستریونایتد» انگلیس یک بازیکن ژاپنی را به کار می گیرد، شاید آن بازیکن در حد این تیم نباشد، ولی شرکت های بزرگ ژاپنی در پس این انتقال قرار دارند که این مساله می تواند زمینه ساز سود دوجانبه برای تیم های فوتبال و شرکت های تبلیغاتی، تجاری و... شود.

در همسنجی با 32 تیم حاضر در جام جهانی، ما از بسیاری از مزیت های یاد شده بی بهره بودیم و همین مساله سبب شد بازیکنان ما به تیم های معتبر راه نیابند.

با این همه، از میان بازیکنانی که راهی کشورهای عربی شدند، برخی شرایط بازی در باشگاه های اروپایی را داشتند، اما دست به انتخاب زدند و تیم های عربی را برگزیدند.

افاضلی درباره دلایل این امر گفت: در کشورهای اروپایی درصد بالایی از پرداختی باشگاه ها به بازیکنان بابت مالیات از دستمزد آنان کم می شود و برای بازیکنان درجه دوم و سوم هم خبری از ارقام نجومی نیست. این در حالی است که در برخی کشورهای عربی به بازیکنان پول های هنگفت پرداخت می شود و هیچ مالیاتی نیز روی این دستمزدها اعمال نمی شود.

در شرایطی که بازیکنان حرفه ای ما به پایان سن فوتبالی خود نزدیک می شوند و دیگر نمی توانند همچون گذشته از فوتبال خود درآمدزایی داشته باشند و طبیعی است زحمت کمتر در برابر پول بیشتر را برگزینند. البته پیامد این مساله، کاهش اعتبار فوتبال کشور و نیز سطح آمادگی فنی و بدنی بازیکنان ما خواهد بود.

افاضلی گفت: بازیکنان ما در شرایط کنونی به دلیل انتخاب های شخصی راهی لیگ های غیر معتبر می شوند و همچنان که گفته شد پیامد این انتخاب برای فوتبال کشور مثبت نیست. این در حالی است که فوتبال کشور نباید وابسته به بازیکنانی باشد که با بالا رفتن سن ناگزیر از انتخاب های شخصی می شوند. در فوتبال ما باید آنقدر بازیکن باکیفیت تولید شود که ستارگان رو به افول به سرعت جایگزین پیدا کنند و در باشگاه های معتبر بر سر بکارگیری آنان رقابت باشد.

افاضلی بروز چالش هایی از این دست را برآمده از زیرساخت های لرزان و رشد نیافته فوتبال ایران دانست و تاکید کرد بدون اصلاح کلان و ساختاری، مشکلات اینچنینی سال ها گریبانگیر فوتبال کشور خواهد بود.

** چالشی که در تفاوت نگاه ها به فوتبال ریشه دارد

«حمید درخشان» سرمربی تازه تیم پرسپولیس، نیز هفته گذشته در گفت و گو با خبرگزاری جمهوری اسلامی بر تفاوت های حضور در لیگ های معتبر اروپایی با لیگ های عربی انگشت نهاد و تاکید کرد فرایند کوچ ملی پوشان به کشورهای عربی برآمده از مشکلات ساختاری فوتبال است.

البته درخشان تاکید کرد «معتقدم تیم ما نتوانست در بازی های جام جهانی یک فوتبال قابل قبول ارایه دهد. ما در برابر تیم های بزرگ فقط دفاع کردیم و برنامه خاصی برای کنشگری و به دست گرفتن ابتکار عمل نداشتیم. از این رو، زمانی که در بازی سوم برای صعود به مرحله بعد رقابت ها، ناگزیر از از لاک دفاعی بیرون آمدیم از بوسنی سه گل دریافت کردیم».

به گفته او، برای تیم ما باختن به آرژانتین با اختلاف یک گل افتخارآمیز بود در حالی که دیگر تیم منطقه آسیا- اقیانوسیه یعنی استرالیا در برابر تیم هلند یک بازی هجومی ارایه کرد و با یک بازی زیبا و با وجود باخت توانست توانایی های خود را به رخ بینندگان فوتبال بکشد.

کاپیتان پیشین تیم ملی و پرسپولیس تصریح کرد: در اروپا نگاه به فوتبال متفاوت از کشوری چون ایران است. در کشورهای صاحب فوتبال، توانایی هایی چون قابلیت پذیرش تاکتیک تیمی در کنار مولفه هایی چون خلاقیت و ابتکار فردی مورد ارزیابی قرار می گیرد، در حالی که در بسیاری از کشورهای آسیایی فقط نتیجه گرایی مطرح است. به همین دلیل بازیکنان ما نمی توانند به باشگاه های معتبر اروپایی راه یابند.

درخشان افزود: در این میان، پیشنهادهای وسوسه انگیز تیم های عربی و درآمدهایی که از معافیت مالیاتی 50 درصدی برخوردار است، عامل مهمی در کشاندن ملی پوشان به باشگاه های حاشیه خلیج فارس به شمار می رود.

** تعصب تیمی، عنصری فراموش شده در فوتبال تجاری

در کنار این دلایل برای کوچ بازیکنان فوتبال به تیم های عربی، به نظر می رسد برخی هنجارواره ها که طی سال های گذشته در نسل پیشین فوتبالیست های کشور وجود داشت و اکنون در هیاهوی فوتبال تجاری گم شده، کمرنگ شده است.

پیش از این، پوشیدن پیراهن تیم های فوتبال به ویژه تیم های بزرگ پایتخت آنچنان ارزشی داشت که با پول قابل خرید و فروش نبود، حال آنکه «تعصب تیمی» اکنون در برابر پیشنهادهای نجومی به طور کامل رنگ باخته است.

در این پیوند، «علی انصاریان» بازیکن پیشین تیم های پرسپولیس و استقلال، تغییر الگوی رفتاری و رویکرد عمومی نسل ها را دلیل کلیدی رنگ باختن هنجارواره ای چون تعصب می داند که به جامعه فوتبال نیز تسری یافته است.

انصاریان هفته گذشته به خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت: من زمانی که در پرسپولیس بازی می کردم بارها از تیم های عربی و حتی لیگ باشگاه های ترکیه پیشنهاد داشتم، ولی بازی با پیراهن پرسپولیس را انتخاب کردم. چه بسیار فوتبالیست های هم نسل من که چنین شرایطی را تجربه کردند و به انتخابی همچون من دست زدند.

انصاریان ادامه داد: من مهمترین دلیل کمرنگ شدن تعصب در فوتبال را دگرگونی نسل ها و پررنگ شدن مسائل اقتصادی می بینم. به نظر من، نسل های پس از ما در جامعه ویژگی های خود را دارد که قابل همسنجی با نسل های گذشته نیست.

** جمع بندی

کوچ چهره های مطرح فوتبال ملی به کشورهای عربی از دید بسیاری از کارشناسان چالشی برای فوتبال کشور به شمار می رود. این در حالی است که به نظر نمی رسد در فاصله کوتاه باقی مانده تا جام ملت های آسیا، جایگزینان مناسبی برای بازیکنان یاد شده در ترکیب تیم ملی فوتبال قرار گیرند.

افزون بر اما و اگرها و چالش های پیش روی تحقق رویای چهل ساله دستیابی به جام ملت های آسیا، در آینده پیش رو نیز چشم انداز روشنی از پیدایش یک نسل طلایی و کارآمد فوتبالی به چشم نمی خورد.

در وضعیت کنونی، سرنوشت فوتبال کشور با انتخاب های شخصی و از سر ناچاری برخی چهره های مطرح تیم ملی گره خورده و کوچ ملی پوشان به باشگاه های غیر معتبر عربی به چالشی برای فوتبال ایران تبدیل شده است، حال آنکه در یک فوتبال پویا و برآمده از زیر ساخت های منسجم و قوی، چنین پدیده ای هرگز در قامت چالش رخ نمایی نمی کند و به چشم یک رخداد عادی نگریسته می شود.

از محمد کاظمی - گروه تحقیق و تفسیر خبر

پژوهشم**9279**1961**1358