احیای دریاچه ارومیه، نیازمند عزم و اراده ی ملی

دریاچه ارومیه با طول حدود 130 تا 140 کیلومتر و عرض متغیر 15 تا 50 کیلومتر شبیه گودال مستطیلی است که در غرب فلات آذربایجان از شمال به جنوب امتداد دارد و موجب تقسیم طبیعی میان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی شده است.(1)

این دریاچه با وسعت 4000 کیلومتر مربع در زمان کم آبی و 6000 کیلومتر مربع در زمان پرآبی دارای آب بی نهایت شوری است و به علت میزان بالای نمک محلول در این دریاچه، هیچ ماهی و نرم تنی به جز گونه ی سخت پوستان و هیچ رستنی به جز جلبک های کبود سیانوفه در آن زندگی نمی کنند به همین علت آب آن هیچ وقت یخ نمی زند.

از زمان های قدیم استفاده از آب و گل دریاچه ارومیه به دلیل وجود املاح محلول در آن، مورد توجه بیماران پوستی، اهالی محل و مسافران سایر شهرهای ایران بوده است.

دریاچه ارومیه دارای 102 جزیره کوچک و بزرگ با صخره های سنگی است که گردشگران زیادی برای بازدید روانه آن جا می شدند. این دریاچه که بزرگترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه آب شور جهان است، از رودخانه های زرینه رود، سیمینه رود، تلخه رود و گادر-باراندوز- شهرچای و نازلو و زولا تغذیه می شود. دریاچه ارومیه تا قبل از این خشکسالی 3درصد از مساحت کشور را دربرداشت.



** چرا خشکسالی گریبانگیر دریاچه ارومیه شد؟

عوامل طبیعی مانند تغییر اقلیم و به دنبال آن گرم شدن هوا به همراه کاهش بارندگی سبب شد سطح آب دریاچه بسیار پایین بیاید و نخستین منظره آن افزایش ساحل نمکی و از میان رفتن جزایر آن با متصل شدن به هم است.

علت دیگر آن عوامل انسانی است که در تعامل با طبیعت با برهم زدن تعادل و توازن محیط زیست مانند احداث میان گذر، سدسازی های بی رویه و حفر بیش از حد مجاز چاه های آب در اطراف این حوضه آبریز بیشترین آسیب را متوجه آن می کند.

رشد جمعیت در این حوضه ی آبریز و تقاضای مواد غذایی بیشتر و نداشتن تدبیر در مدیریت بخش کشاورزی باعث احداث سدهای متعدد و ایجاد بندهای زیادی بر روی رودخانه ها و روان آب های تغذیه کننده این دریاچه شده است و روند خشکسالی سیر صعودی به خود گرفته و حیات این حوضه آبریز را به خطر انداخته است.

از طرفی دیگر با حفر چاه های متعدد به منظور فعالیت های کشاورزی، صنعتی و آبزی پروری، سطح آب زیرزمینی هم کاهش یافته و شوری آب دریاچه به شدت بالا رفته بطوری که حیات تنها گونه دریاچه و حیات وحش جزایر آن نیز در معرض نابودی قرار دارد و روند پیشروی خشکی به دریاچه سرعت گرفته و عمق آن کاهش یافته است.

به گفته فعالان محیط زیست با وزش باد بر روی دریاچه توفانی از نمک زندگی هزاران خانواده در شهرها و روستاهای اطراف آن را به خطر می اندازد.



**راهکارهای پیشنهادی برای حل مشکل دریاچه ارومیه

برای جلوگیری از این فاجعه ی زیست محیطی و برای بهبود وضعیت و رسیدن به شرایط عادی، به طور حتم با تدابیر حساب شده می توان موانع را برداشت و جانی دوباره به این دریاچه بخشید.

رحمانیان کارشناس صنعت آب در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا 2 راهکار اقدام سازه ای و غیر سازه ای را برای احیای دریاچه ارومیه ارایه کرده است. رحمانیان برنامه ریزی برای افزایش بهره وری در بخش کشاورزی و افزایش راندمان آبیاری را یکی از درمان های این مورد دانسته و استفاده از ظرفیت های پساب تصفیه شده شهری برای استفاده کشاورزی و کنترل تلفات آب در بخش های آب شهری و صنعتی را از دیگر اقدامات غیر سازه ای در جهت پیشرفت تدریجی دریاچه به سمت شرایط پایدار برشمرد.

به گفته این کارشناس صنعت آب کشور، اقدامات سازه ای که با همکاری وزارتخانه ها، سازمان ها وارگان های مربوطه می شود در جهت رفع این مشکل زیست محیطی ارایه داد، شامل احداث کانال و تونل انتقال آب از حوضه های مجاور مانند کلاس و ارس به صورت مستقیم به دریاچه ارومیه است.

وی احداث کانال و تونل انتقال آب دریای مازندران به دریاچه ارومیه را روش دیگری برای بالا آمدن سطح آب دریاچه دانست.

وی همچنین راهکارهای دیگری را مانند احداث دایک(دیواره) در حاشیه های جنوب و جنوب شرق دریاچه ارومیه جهت کاهش سطح دریاچه و کاهش تبخیر از سطح دریاچه، همچنین مالچ پاشی(مالچ نوعی فرآورده ی چسبنده ی نفتی که برای تثبیت شن های روان در بیابان ها استفاده می شود)و کاشت گیاهان شورپسند در اطراف این دریاچه جهت تثبیت نهشته های نمکی و کاهش حرکت ریزگردها و کاهش درجه حرارت هوا نام برد.

رحمانیان در ادامه افزود: احیای بخش کوچکی از دریاچه ارومیه با غلظت نمک 250 گرم در لیتر، مناسب برای کشت آرتیمیا (تنها موجودزنده حوضه آبریز دریاچه ارومیه) است و کاهش تلفات آب در مسیر رودخانه ها با اصلاح بستر رودخانه برای جلوگیری از تبخیر و صنعتی کردن برداشت نمک از آب و کف دریاچه و احداث حوضه های ته نشینی در سواحل دریاچه را بهترین و مهمترین چالش و فرصت شرایط محیطی دریاچه ارومیه دانست.

وی در ادامه بیان کرد: بهسازی شبکه انهار سنتی و سازه های آبی وابسته، تجهیز و نوسازی زمین ها، توسعه آبیاری زیرفشار، راه اندازی سیستم تصفیه زهاب ها، اصلاح روش آبیاری، افزایش راندمان کشاورزی و اعمال کشت مناسب و انعطاف پذیر برای دوره های ترسالی و خشک سالی از برنامه های اقدام با هدف حرکت به سوی پایداری کل سیستم حوضه آبریز دریاچه ارومیه است.

انتقال آب به جزایر دریاچه ارومیه برای تامین آب مورد نیاز حیات وحش از دیگر طرح های سازمان حفاظت محیط زیست درباره این دریاچه است.



پی نوشت:

- مجموعه راهنمای جامع ایرانگردی، زنده دل، حسن، استان آذربایجان غربی(حسن زنده دل و دستیاران)، تهران، نشر ایرانگردان

پژوهشم **7259 **9131