مبارزی آزادی خواه

شیخ محمد خیابانی در 1259 هجری خورشیدی در خامنه از توابع تبریز به دنیا آمد. وی در کودکی، همراه پدر به روسیه سفر کرد و پس از چند سال کار تجاری در کنار پدر به تبریز بازگشت.

وی به یادگیری علوم دینی همت گماشت و فقه و اصول را از میرزا ابوالحسن آقا مجتهد انگجی آموخت. شهید خیابانی نجوم و ادبیات را نیز فرا گرفت و با تلاش بسیار و دستیابی به مرتبه ی بالای علمی، آموزش را آغاز کرد. او پس از مدتی لباس روحانیت بر تن کرد و امام جماعت مسجد جامع تبریز شد.

زندگی شیخ محمد خیابانی با پیروزی مشروطه در 1285 هجری خورشیدی و بنیان گذاری انجمن ایالتی در تبریز، وارد مرحله ی جدیدی شد. وی در جریان محاصره ی تبریز به وسیله ی محمد علی شاه، با تشکیل جمعیتی مبارز لباس رزم بر تن پوشید و نقش مهمی را در دفاع از این شهر ایفا کرد.

پس از برکناری محمد علی میرزا از سلطنت، شهید خیابانی به عنوان نماینده ی مردم تبریز وارد مجلس دوم شورای ملی شد و این گونه فعالیت سیاسی خود را آغاز کرد.

اوضاع ایران در این هنگامه به دلیل دخالت‏های بیگانگان از جمله روسیه، انگلیس و آلمان، بسیار آشفته بود. نمایندگان مجلس در برابر خواست روسیه تزاری برای ماندن رایزنان روسی در ایران مخالفت کردند؛ به همین دلیل مجلس دوم تعطیل شد و شیخ محمد خیابانی که از مخالفان این اقدام روسی ها بود، مبارزه های خود را با استعمارگران آغاز کرد.

دولت انگلیس که از رقیب روس ها در ایران بود، با پایان جنگ جهانی اول و تخلیه ی مناطق شمالی ایران از نیروهای روس، به بهانه ی مبارزه با عثمانی ها با تقویت نیروهای خود در ایران و برای نفوذ سیاسی و اقتصادی خود، قرارداد 1919 را در زمان وثوق الدوله در مرداد 1298 هجری خورشیدی با ایران منعقد کرد.

برپایه این پیمان امتیاز راه آهن و راه های شوسه در سراسر کشور به انگلیس واگذار شد و ارتش و دستگاه مالیه ی ایران زیر نظر رایزنان سیاسی و اقتصادی بریتانیا قرار می گرفت.

خیابانی به مخالفت با این قرارداد برخاست و با منتشر کردن روزنامه ی تجدد، احیای آزادی و ایجاد تحولی بنیادین در حکومت ایران را گام نخست برای بیرون راندن اشغالگران خارجی معرفی کرد. او تنها راه مقاومت را قیامی دانست که آن را در هفدهم فروردین 1299 هجری خورشیدی در تبریز آغاز کرد.

شیخ محمد خیابانی با همراهی مردم در این قیام، نهادهای دولتی را از حضور بیگانگان خالی کرد و با بنیان نهادن دولت آزادیستان، نظارت بر آنها را به مردم سپرد.

این قیام پنج ماه ادامه یافت تا اینکه وثوق الدوله سقوط کرد و مشیرالدوله کابینه ی جدید را تشکیل داد. مشیرالدوله با مامور کردن مخبرالسلطنه تمام تلاش خود را برای نابودی این قیام به کار بست و سرانجام با عملیات نظامی خود با کمک نیروهای قزاق، این قیام را سرکوب کرد و شیخ محمد خیابانی این مجاهد و مبارز راه حق و آزادی را پس از سال ها مبارزه و قیام در زمینه های نظامی و سیاسی در برابر بیگانگان، در بیست و دوم شهریور 1299هجری خورشیدی در 40 سالگی به شهادت رساند.

در آخرین سخنرانی شهید شیخ محمد خیابانی آمده است:

«... تبریز می خواهد حاکمیت بدست ملت باشد. تمام ایران. فعلا با زبان حال خود این تقاضا را می نماید. هرگاه تهران از قبول این نظریه سرپیچی کند، ما با اصول رادیکالیسم ایران را تجدید بنا خواهیم نمود، ما می گوییم حاکمیت دموکراسی باید در سراسر ایران جاری باشد. اهالی ایالات و ولایات باید رای خود را آزادانه اظهار دارند برای مدافعه این حق، آخرین مرحله مردن است و مردن در این راه را ما بر زندگی بی شرمانه ترجیح می دهیم...»



با الهام از: کتاب جنبش آزادیستان و شیخ محمد خیابانی



گروه اطلاع رسانی

پژوهشم**9165**9131