آیا آتش‌بس در اوکراین ماندگار است؟

سعید جعفری پویا- در آستانه اجلاس سران ناتو در ولز و بعد از ماه‌ها منازعه و مناقشه در اوکراین، معارضین و جدایی‌طلبان پذیرفتند با دولت مرکزی کیف آتش بس کنند. آتش‌بسی که این بار تاکید شده موقتی نیست و دائمی خواهد بود. هرچند بدیهی است که در معاهدات نمی‌توان طرفین را ملزم کرد که دیگر دست به اسلحه نبرند و پایداری وضعیت تازه ربط وثیقی به چگونگی پیگیری معادلات در جبهه سیاسی و دیپلماتیک دارد. دکتر محمود شوری معتقد است هرچند تضمینی برای ماندگاری این آتش بس وجود ندارد ولی شواهد و قرائن نشان می‌دهد که احتمال پایبندی طرفین به این معاهده جدید بیش از همیشه است. در ادامه مشروح گفتگوی خبر آنلاین با کارشناس مسائل اوراسیا را می‌خوانید:

پس از چندین ماه جنگ و منازعه، آتش بس میان دولت مرکزی اوکراین و جدایی‌طلبان برقرار شد. این اتفاق تازه را چگونه تحلیل می‌کنید؟
انتظار می‌رفت که هم روسیه و هم دولت مرکزی اوکراین به دنبال راهی باشند که از خشونت‌ها در شرق اوکراین جلوگیری کنند. چرا که به نظر می‌رسید دیگر خیلی جامعه جهانی انتظار درگیری‌های بیشتر در منطقه را نداشت و شرایط منطقه‌ای به گونه‌ای پیش می‌رفت که تداوم درگیری‌ها هم به ضرر روسیه و هم دولت مرکزی اوکراین بود. باید توجه کرد که اگر درگیری‌ها ادامه پیدا می‌کرد با توجه به اینکه جدایی‌طلبان در شرق اوکراین شروع به پیشروی به سمت بندر ماریوپول کردند، این امکان وجود داشت که این بندر که مهم‌ترین بندر شرق اوکراین است اشغال شود و اوضاع به شکل بحرانی تری برای دولت مرکزی کیف در می‌آمد. از طرف مقابل روس‌ها با توجه به اینکه در آستانه اجلاس سران ناتو در ولز بودند، تلاش داشتند با اقداماتی امکان اجماع کشورهای ناتو در این اجلاس را کم کنند و اجازه ندهند تصمیم‌گیری‌ها در اجلاس سران ناتو کاملاً یکدست و منسجم باشد. بنابراین به نظر می‌رسد هم روس‌ها و هم اوکراینی‌ها در این مقطع به دنبال فرصتی برای آتش بس بودند تا بتوانند اوضاع را از حالت نظامی و امنیتی خارج نمایند.

پیش‌تر هم آتش‌بس‌هایی میان دو طرف شکل گرفته بود و پس از مدتی از سوی یکی از دو طرف زیر پا گذاشته شده بود. چه تضمینی وجود دارد که این بار این آتش بس ماندگار باشد؟
هیچ تضمینی وجود ندارد. ولی تفاوتی که آتش بس اخیر با موارد گذشته دارد این است که دو طرف توافق دارند آتش بس دائمی باشد و بحث‌های جدی تری نسبت به گذشته مطرح‌شده و صرفاً قرار نیست یک آتش بس موقت در نظر گرفته شود. ضمن اینکه روسای جمهور دو کشور اوکراین و روسیه مذاکرات تلفنی در این رابطه با یکدیگر داشته‌اند و نظر موافق خود را با این پروسه اعلام کرده‌اند. این نشان می‌دهد که از نظر شکل کار و ابعادی که برای آتش بس تعریف‌شده، تفاوت‌های اساسی مشاهده می‌شود و بعد جدی تری دارد. ولی با این حال نمی‌توان کاملاً مطمئن بود که این صلح و آتش بس تداوم پیدا می‌کند، چرا که شرایط و صحنه میدانی لحظه به لحظه در منطقه می‌تواند تغییر کند. هم ارتش اوکراین می‌تواند تغییر شرایط بدهد و هم روس‌ها ممکن است با توجه به تغییر در صحنه بین‌المللی به دنبال این باشند که صحنه عملیاتی را در شرق اوکراین دچار تغییر کنند. بنابراین هیچ تضمینی وجود ندارد که این آتش بس کاملاً رعایت شود، ولی من فکر می‌کنم با توجه به اینکه هر دو طرف خواهان ثبات هستند احتمال دارد این روند را حفظ نمایند. چون اوضاع تا اندازه‌ای پیچیده شده بود که انتهایش برای هیچ یک از دو طرف مشخص نبود. به همین دلیل شاید هر دو طرف بخواهند عرصه بازی را از صحنه عملیاتی و نظامی به صحنه سیاسی بکشانند و جنگ را از بیشتر از روش دیپلماتیک پی بگیرند و از آن منظر اهداف خود را دنبال کنند.

با این تفاسیر و با توجه به اینکه تاکید شده آتش بس دائمی باشد سرنوشت بخش‌های شرقی اوکراین مانند لوهانسک و اسلاویانسک چگونه خواهد بود؟ این شهرها همچنان در کنترل نیروهای معارض باقی می‌ماند؟
طبیعتاً وقتی در چنین وضعیتی دولت مرکزی اوکراین می‌پذیرد که با آتش بس موافقت کند، یکی از معناهای آن این است که دولت مرکزی پذیرفته فعلاً آن مناطق دست نیروهای جدایی‌طلب باشد تا بلکه بتواند از طریق مذاکرات سیاسی به نحوی قدرت خود را بر این مناطق اعاده کند. حالا ممکن است در آینده شاهد این باشیم که یک نوع معامله بین روسیه و اوکراین صورت می‌گیرد و دولت اوکراین میزانی از خودمختاری یا فدرالیسم را برای این مناطق بپذیرد. در این صورت عملاً هم روسیه به خواسته‌هایش می‌رسد و هم این مناطق به صور رسمی از سرزمین رسمی اوکراین جدا نمی‌شوند.

چشم‌انداز تحولات را چگونه می‌بینید؟ نحوه تقابل و یا تعامل میان روسیه و آمریکا در بحران اوکراین به چه سمتی میل خواهد کرد؟
در شرایط فعلی شاید نتوان پیش‌بینی دقیقی از سیر تحولات ارائه داد. اصولاً در بحران‌ها و مناقشات این‌چنینی مؤلفه‌های گوناگونی روی نحوه پیش روی اوضاع تأثیر دارند. یکی از مهم‌ترین مسائلی که می‌تواند بر نحوه تغییر معادلات اوکراین تأثیر بگذارد نحوه تعامل احتمالی و یا تقابل میان روسیه و غرب و آمریکا است. بدیهی است که روسیه یکی از صحنه گردانان اصلی تحولات اوکراین است. از سوی دیگر افزایش فشارهای اقتصادی و سیاسی از سوی اروپا بر این کشور می‌تواند قدری در سیاست‌های کرملین تعدیل ایجاد کند. ضمن اینکه نباید این نکته را هم از نظر دور نگاه داشت که اروپا هم به دلیل مشکلات اقتصادی و تنگناهای انرژی با مسائل ویژه‌ای رو به رو است. همه این موارد در کنار یکدیگر باعث شده تا منازعه اوکراین به یکی از درهم تنیده‌ترین و درعین‌حال پیچیده‌ترین مناقشات جهانی بدل شود که نتوان پیش‌بینی دقیقی از سیر رخدادهای آن ارائه داد.

5252