گروه بعثی - تروریستی داعش؛ به دنبال آشوب در ترتیبات امنیتی منطقه ای

«دولت (باصطلاح) اسلامی عراق و شام» با نام اختصاری داعش که یک گروه دهشت افکن (تروریستی) فعال در عراق و سوریه است و حال بخش هایی از این کشورها را زیر اشغال خود دارد، چندی است به رهبری فردی به نام «ابوبکر البغدادی» از تروریست های تکفیری جدا شده از شبکه القاعده ایجاد شده و ضد دولت های عراق و سوریه و گروه های مخالف دولت دمشق وارد جنگ شده است. این گروه که شاید بتوان گفت برخاسته از رقابت های منطقه ای، بی ثباتی امنیتی و تندروی مذهبی است، پس از آغاز بحران سوریه در سال 2011 میلادی (1390خورشیدی)، به خشن ترین گروه دهشت افکن منطقه ای تبدیل شد که حتی دوستان خود در القاعده را نیز از دست داد.

پس از آنکه این گروه دهشت افکن در اوایل تیرماه 90 با اعلام تشکیل باصطلاح «خلافت اسلامی» موجی از ترور و وحشت را در جغرافیای منطقه ایجاد کرد،

شاید بسیاری از کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای به این شدت و گستردگی خطر حضور یک گروه تندرو را احساس نمی کردند اما حال منطقه خاورمیانه با یک گروه افراطی روبه رو است که در جغرافیایی به نسبت گسترده در حال وحشیگری است. این گروه افزون بر اینکه تاکنون توانسته منطقه ای در جنوب شرق سوریه را به دست بگیرد، مناطقی در مرکز عراق و نزدیکی مرزهای اردن را نیز به اشغال خود درآورده تا منطقه خارومیانه را در یک «بهت راهبردی» قرار دهد.

در تحولی تازه نیز روز دوشنبه چهاردهم مرداد، خبرگزاری ها- از به دست گرفتن کنترل سد «موصل» بزرگترین سد عراق، یک میدان نفتی و سه شهر خبر دادند. به گزارش خبرگزاری «اسکای نیوز»، تسخیر سد موصل پس از حمله ای 24 ساعته، به شبه نظامیان بعثی - تروریستی داعش این توانایی را می دهد که شماری از شهرهای اصلی عراق را غرق کند.(1)

خاورمیانه منطقه ای پیچیده با ساختار درهم تنیده و متکثر است که ژئوپلیتیک قدرت نیز در آن روند و شرایط ویژه ای پیدا کرده است. در چنین وضعیتی از درهم تنیدگی و تکثر اندیشه ها، رویکردها و پرسمان های معنایی و هویتی، ظهور پدیده ها و گره های تازه دور از دسترس نمی تواند باشد. در این میان شاید عراق را بتوان یکی از نمادهای تکثر هویتی دانست که ساختار و ژئوپلیتیک قدرت نیز در آن نتوانسته یک قالب هویتی به صورت دولت- ملت منسجم را ایجاد کند.

پس از خروج نیروهای آمریکایی در سال 2011 میلادی (1390 خورشیدی) از عراق، این کشور نتوانسته ساختارهای امنیتی خود را قوام بخشد و میراث دار مداخله ای شده است که دولت آمریکا در سال 2003 میلادی (1382 خورشیدی) انجام داده بود.

در این چارچوب، گروه بعثی - تروریستی داعش که به نوعی برخاسته از حمایت های برخی کشورهای منطقه ای و نیز مسوولیت ناپذیری دولت اوباما در فضای منطقه ای است، از میان وضعیت نا آرام و بی ثبات سوریه و عراق تلاش کرد تا فضای عملیاتی خود را گسترده سازد و در یک فضای دهشت زا و با بهره گیری از ایجاد گسست در میان ارتش و دولت عراق، بخش هایی از این کشور را به اشغال خود در آورد.

داعش در حقیقت یک گروه مسلح تروریستی است که اندیشه تکفیری را پیشه خود کرده است و هدف اصلی سازمان دهندگان آن نیز از همان آغاز، باز گرداندن چیزی است که آنان آن را «خلافت اسلامی و اجرای شریعت» می نامند و عراق و سوریه نیز جولانگاه عملیات داعش است.

ریشه های تشکیل داعش به سال 2004 میلادی (1383 خورشیدی) باز می گردد، زمانی که «ابومصعب زرقاوی» (سرکرده القاعده در عراق) گروهی به نام «جماعت توحید و جهاد» را تشکیل داد. زرقاوی ریاست این گروه را به عهده داشت و با القاعده به رهبری اسامه بن لادن در آن زمان بیعت کرد و سپس نماینده القاعده در این منطقه شد و «شبکه القاعده در کشور رافدین (عراق)» نام گرفت.

شبکه القاعده در عراق در زمان اشغالگری آمریکا در عراق به عنوان یک گروه جهادی ضد نیروهای آمریکایی مطرح و همین باعث جذب جوانان عراقی شد که برای رویارویی با اشغالگران آمریکایی در عراق تلاش می کردند و به سرعت بر نفوذ این شبکه و نیروهای آن افزوده شد.

زرقاوی در سال 2006 میلادی (1385 خورشیدی) در نوار ویدیویی ظاهر شد و تشکیل «شورای مشورتی مجاهدین» به رهبری عبد الله رشید بغدادی را اعلام کرد. زرقاوی در همان ماهی که تشکیل این شورا را اعلام کرد، کشته شد و ˈابو حمزه مهاجرˈ به عنوان رهبر شبکه القاعده در عراق انتخاب شد. اواخر سال 2006میلادی یک گروه نظامی تشکیل شد که دربرگیرنده همه شبکه ها و تشکیلات بنیادگرا در عراق بود. افزون بر اینکه مظهر و نماد اهداف این گروهها بود و نامش نیز « دولت اسلامی عراق» به رهبری ابوعمر بغدادی است. (2)

خطر داعش در جغرافیای منطقه ای حال به قدری تشدید شده که اگر نگاه راهبردی به تحرک و اقدامات آن نشود می تواند به مناطق دیگر نیز رسوخ کند. مثال و نمونه های بسیاری می توان برای این تحرک این گروه دهشت افکن آورد. برای نمونه به گزارش خبرگزاری های غربی در هفتم مرداد93، برخی هواداران گروه دهشت افکن داعش از فرصت تظاهرات مردم اروپا در حمایت از مردم غزه استفاده کرده و پرچم های این گروه را در خیابان ها در دست گرفتند. از دیگر سو، بسیاری از کشورها با پدیده عضوگیری گسترده داعش که گستره وسیعی از آمریکا تا اروپا، قفقاز و آسیای غربی و جنوب شرق آسیا را در برگرفته است، روبه رو هستند.(3)

به گزارش روز سه شنبه چهاردهم مرداد خبرگزاری ایرنا و به نقل از «ریبوارطه مصطفی» نماینده کرد مجلس عراق، «داعش روزانه 500 میلیون دلار از نفت عراق را به بازرگانان کرد، ترک و عرب فروخته است».(4)

اگر چنین وضعیتی را به فضای رعب و وحشتی که گروه داعش با کشتار مردم در مناطق تصرف شده در عراق و سوریه ایجاد کرده بیافزاییم، متوجه خواهیم شد که منطقه خاورمیانه، حال دچار وضعیت به اصطلاح «بی تعادلی ژئواستراتژیک» شده است، وضعیتی که در آن تعادل جغرافیای راهبردی منطقه از شمال آفریقا یعنی مصر و لیبی تا نقطه کانونی این منطقه یعنی عراق و سوریه و تا نزدیکی مرزهای لبنان و فلسطین به واسطه ظهور گروه تروریستی داعش در درون مثلث تکثر هویتی، رقابت های منطقه ای و مداخله فرامنطقه ای برهم خورده است.

در این بستر بی تعادل و بی ثبات، گروهی به نام داعش سربرآورده که به عنوان یک مشکل امنیتی، فضایی فراتر از نبود تعادل را نمایش می دهد، شاید آشوب بهترین مفهوم و واژه ای است که می توان برای وضعیت آینده در صورت تداوم بی ثباتی و نبود تعادل جغرافیای راهبردی با حضور داعش نام برد. آشوب امنیتی در این معنا به شرایطی اطلاق می شود که بی ثباتی منطقه ای به دلیل حضور عملیاتی این گروه در روندهای منطقه ای به شکلی پردامنه تداوم می یابد و ترتیبات امنیتی حاکمیتی را نه تنها با چالش، بلکه با خطر تجزیه روبرو می سازد.

منابع

1. http://www.entekhab.ir/fa/news/174942

2.http://www.iribnews.ir/NewsBody.aspx?ID=51578

3. http://www.tabnak.ir/fa/news/420738/

4. http://irna.ir/fa/News/81260193/

از سهراب انعامی- گروه تحقیق و تفسیر خبر

پژوهشم**2040**1358