مهاجران آسیای مرکزی، چالش پابرجای روسیه

هر چند مهاجران جمهوری های شوروی سابق به ویژه از آسیای مرکزی سخت ترین فعالیت های شغلی را در پایتخت و دیگر شهرهای روسیه مانند نظافت شهری، حمل و نقل عمومی و ساختمان سازی بر عهده دارند، اما افکار عمومی و مقام های روس به ویژه در مواقع تشدید مشکلات اقتصادی و سیاسی، برای گریز از آن همه نابسامانی های دامنگیر کشورشان را به حضور پرشمار مهاجران در این کشور گره می زنند.

در همین راستا ˈانستیتوی راهبرد ملیˈ روسیه به تازگی در گزارشی با عنوان ˈخطرات اجتماعی مهاجرتˈ اعلام کرد: مسأله مهاجرت، که این روزها به خاطر حوادث اوکراین کمتر مورد توجه قرار می گیرد، مانند سابق تهدیدی برای امنیت ملی روسیه است.

مؤلفان این گزارش پژوهشی اعتقاد دارند که فقدان سیاست مشخص دولتی در این زمینه، نه تنها اوضاع را وخیم می کند، بلکه در افکار عمومی تغییرات ایجاد کرده و باعث تشدید بی ثباتی اجتماعی می شود، ضمن اینکه مقام های کشوری باید برای موج جدید مهاجرت و رشد زیاده خواهی سیاسی از سوی مهاجران آماده شوند.

در این گزارش با استناد به نظرسنجی های انجام گرفته در این زمینه آمده است که شمار فزاینده روس های شاغل، خواهان محدود کردن ورود مهاجران به روسیه هستند و می گویند که مهاجرت بیشتر به زیان روسیه تمام می شود تا به سود آن.

در گزارش یاد شده با اشاره به اینکه مخالفت با مهاجران در میان شهروندان روسیه رو به رشد است، آمده است: به عنوان مثال، شش سال پیش 17 درصد مردم اعتقاد داشتند که مهاجرت برای روسیه مفید است ولی اکنون این رقم تا 6 درصد تنزل یافته است؛ میزان روس هایی که مهاجران را به ایجاد رقابت در بازار کار و گرفتن فرصت های شغلی از ساکنان بومی کشور متهم می کنند، از 29 تا 36 درصد افزایش یافته است.

در گزارش با اشاره به اینکه استدلال ها به نفع جلب شهروندان خارجی به روسیه کمتر از گذشته کارآیی دارد، اضافه شده است: بر اساس نظرسنجی های انجام شده میزان روس هایی که ورود اندیشه های جدید و توسعه فرهنگ را با مهاجرت مرتبط می کنند، از 15 تا 6 درصد کاهش یافته است و در شرایطی که در گذشته 10 درصد روس ها امیدوار بودند که مهاجران به حل مسایل جمعیتی کشور کمک کند، اکنون این رقم تا 4 درصد افت کرده است.

این در حالیست که بنا بر اعلام ˈمرکز مطالعات مهاجرتˈ روسیه بیش از 20 درصد مهاجران از آسیای مرکزی به زبان روسی تسلط ندارند و 50 درصد آنان نمی توانند بدون کمک یک فرم ساده اداری را پر کنند.

گفته می شود کشورهای آسیای مرکزی منبع اساسی مهاجرت به فدراسیون روسیه هستند، به طوری که بنا بر آمارهای منتشر شده در سال 2012، 47 درصد مجوزهای کار توسط شهروندان ازبکستان، 22 درصد توسط شهروندان تاجیکستان و حدود 9 درصد توسط مهاجران قرقیزستان خریداری شد و مهاجران این سه جمهوری در مجموع دو سوم کل مهاجران به روسیه را تشکیل داده اند.

میخاییل رمیزوف رئیس انستیتوی راهبرد ملی روسیه، سه مشخصه ورود مهاجران را به روسیه در سال های پس از 2000 میلادی این گونه توصیف می کند: نخست اینکه بین مهاجران و جامعه میزبان فاصله بزرگ فرهنگی وجود دارد زیرا به طور عمده ساکنان مناطق کشاورزی کشورهای مسلمان وارد روسیه می شوند.

وی افزود: گرایش دوم در این زمینه، سطح پایین حرفه ای و اجتماعی مهاجران است و نکته مهم سوم، ویژگی سنی و جنسی آنهاست به این معنا که مردان جوان 87 درصد مهاجران را تشکیل می دهند و این بدان معناست که در بعضی مناطق کشور بی تعادلی مصنوعی جمعیتی ایجاد می شود.

رمیزوف اضافه کرد: این بی تعادلی بر مناقشات اجتماعی می افزاید و می تواند به زیاده خواهی معیشتی، مناقشات قومی و حتی سیاسی منجر شود.

روزنامه نزاویسمایا گازتا نیز در گزارشی در این باره نوشت: تراکم بالای مردان جوان در مناطق مرزی، پایتخت روسیه و مناطق دارای صنایع توسعه یافته استخراجی، خطر بی ثباتی اجتماعی و زورگویی سیاسی را افزایش می دهد.

رمیزوف تأکید می کند که دفاع از حقوق اساسی مهاجران هر چه بهتر شود، این خطرات بیشر می شود که در نوع خود یک تضاد است؛ ˈوقتی مردم مشغول کار سنگین روزمره برای امرار معاش خود هستند، زمینه ای برای زورگویی سیاسی ایجاد نمی شود، ولی همین که حداقل حقوق مدنی را به دست آوردند، احساس بی عدالتی می کنند و در این شرایط تضاد عینی بین خواست های مهاجران و امکانات طرف میزبان بروز می کندˈ.

بر پایه گزارش نزاویسمایا گازتا، آنچه که اوضاع را پیچیده تر می کند، این است که نمی توان این بی تعادلی سنی، جنسی و فرهنگی را از طریق اصلاح وضع حقوقی مهاجران برطرف کرد که تجربه اروپا این واقعیت را به وضوح نشان داده است.

لئو گودکوف رئیس مرکز افکارسنجی ˈلوادا سنترˈ نیز معتقد است که حوادث اخیر در اوکراین و پیوستن کریمه به ترکیب فدراسیون روسیه مسأله مهاجرت را در افکار عمومی به حاشیه برده است ولی مشکلات ناشی از آن در اصل همچنان پابرجاست و در صورت عدم اتخاذ اقدامات مناسب توسط دولت عمیق تر خواهد شد.

گودکوف افزود: اکثر مردم روسیه بعید می دانند که مهاجران دستاوردهای مهم فرهنگی برای روسیه داشته باشند زیرا مهاجران عمدتاً ازاقشار کم سواد کشورهای آسیای مرکزی تشکیل شده اند.یک دهه پیش شهرنشینان زیادی به روسیه می آمدند ولی در حال حاضر به طور عمده روستاییان وارد روسیه می شوند که نمی توانند خود را با محیط جدید تطبیق دهند.

رمیزوف تأکید می کند: روسیه باید برای افزایش شدید مهاجرت از آسیای مرکزی آماده شود، زیرا نخست اینکه ممکن است بی ثباتی از افعانستان به این مناطق گسترش یابد؛ دوم اینکه باید به ظهور داعش در عراق و احتمال تکرار این سناریو در آسیای مرکزی توجه داشت و سوم اینکه بسیاری از ازبک ها و تاجیک ها در مناقشات مسلحانه افغانستان و پاکستان شرکت کرده و آنجا دوره نظامی می بینند تا در آسیای مرکزی از دانش خود استفاده کنند.

تحلیلگر ارشد روس تشریح می کند: عامل مناقشات منطقه ای بین اقوام و ملت های مختلف هم باید در نظر گرفته شود. در این شرایط روسیه باید راهبرد سنجیده پیشگیری از بی ثباتی اوضاع آسیای مرکزی را طراحی کند که ممکن است باعث ورود موج جدید مهاجران به روسیه شود.

باید توجه داشت که رسانه ها، کارشناسان و مقام های دولتی روسیه برای توجیه مهاجرستیزی خود به شاخص هایی همچون جرایم سازمان یافته، قاچاق مواد مخدر و اقتصاد زیرزمینی به عنوان تبعات ورود میلیون ها مهاجر جمهوی های شوروی به این کشور اشاره می کنند و در این میان کمترین اشاره ای به دستاوردهای اقتصادی مهاجران شاغل ندارند.

بنا بر اطلاعات منتشر شده هم اکنون حدود 13 میلیون نفر از جمعیت 143 میلیون نفری روسیه را مهاجران جمهوری های شوروی سابق تشکیل می دهند که سهم بزرگی در فعالیت های خدماتی پایین دستی این کشور دارند و این در حالی است که گفته می شود روس ها در سال های گذشته از اشتغال در این بخش ها سر باززده اند.

در نهایت می توان گفت که مهاجرت از جمهوریهای شوروی سابق، به ویژه آسیای مرکزی، به چالشی برای تصمیم سازان روس در سال های اخیر تبدیل شده است و آنان به دلیل رویارویی با تضاد سیاست گذاری داخلی (جلب رضایت شهروندان روس از از طریق حمله مهاجران) و سیاست گذاری خارجی (تلاش برای تداوم نفوذ بر جمهوری های شوروی سابق از طریق جذب درصدی از بیکاران آنان در بازار بزرگ روسیه)، نتوانسته اند به رویکرد مشخصی در این زمینه دست یابند.

اروپام/518**1479