ایران؛ پیوند دهنده امنیت اقتصادی شمال- جنوب منطقه غرب آسیا

وزیران امورخارجه ایران، عمان، ترکمنستان و ازبکستان چهاردهم مردادماه در نشستی چهارجانبه در «مسقط» پایتخت عمان، گرد هم آمدند تا در زمینه راه اندازی خط ترانزیت جنوب به شمال از راه ایران هماهنگی های لازم را داشته باشند.

این موافقتنامه ششم اردیبهشت ماه 1390 در «عشق آباد» پایتخت ترکمنستان، میان این چهار کشور و نیز قطر امضا شد و بر پایه آن، امکان حمل و نقل کالا ریلی، دریایی و زمینی بدون هیچ گونه محدودیت گمرکی از منطقه آسیای مرکزی به خلیج فارس فراهم آمد.

دولت ایران نیز چهارم تیرماه 1391 این موافقتنامه را به شکل قانون برای اجرا، ابلاغ کرد.

به نوشته همان روز پایگاه اطلاع رسانی دولت، بخشی از اهداف این موافقتنامه عبارتند از:

- ایجاد دالان حمل و نقلی قابل اعتماد به منظور گذر منظم کالا و مسافر میان کشورهای آسیای مرکزی و بنادر خلیج فارس و دریای عمان و صادرات- واردات کالا از راه دالان حمل و نقل و گذر بین المللی

- افزایش سرعت حمل و نقل کالا و مسافر با هدف بهینه سازی هزینه های حمل

- افزایش کارآیی استفاده از توان حمل و نقلی و گذری طرف های متعاهد

- جذب کالاهای گذری کشورهای دیگر از راه دالان حمل و نقل و گذر بین المللی

- افزایش اثربخشی روابط حمل و نقلی به منظور تنظیم حمل و نقل و گذر کالا و مسافر از قلمرو طرف های متعاهد

- آسان سازی دسترسی به بازارهای بین المللی با استفاده از حمل و نقل دریایی و زمینی از راه دالان حمل و نقل و گذر بین المللی

- تامین امنیت سفر و اجرای استانداردهای بین المللی ایمنی درباره حمل و نقل کالا و مسافر و نیز حفاظت محیط زیست طبق استانداردهای بین المللی

- ایجاد شرایط برابر و غیرتبعیض آمیز برای تامین کنندگان تمامی شیوه های خدمات حمل و نقل

- ساده سازی و هماهنگ کردن اسناد رسمی و مراحل حاکم حمل و نقل و گذر بین المللی کالا و مسافر بر پایه موافقتنامه ها و استانداردهای بین المللی موجود.

** ایران؛ جزیره ثبات غرب آسیا

در شرایط کنونی، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از باثبات ترین مناطق جهان می تواند در ساختار اقتصادی و امنیتی منطقه نقشی کلیدی بر عهده گیرد.

ناآرامی های موجود در منطقه از افغانستان و پاکستان گرفته تا قره باغ و عراق، سبب شده است خط ارتباطی میان شمال و جنوب بخش غربی قاره آسیا با اختلالات امنیتی روبرو شود و تجارت منطقه ای با مشکلات فراوان و افزایش هزینه های جابجایی کالا همراه باشد.

فعالیت گروه های تندرو مانند طالبان در خاک همسایگان شرقی ایران که البته با تنش های امنیتی- سیاسی گوناگون و حتی نافرجام ماندن سرنوشت جایگاه ریاست جمهوری در افغانستان همراه شده است، در کنار مداخله نظامی آمریکا در قالب حضور سربازان یا پروازهای خونبار پهپادها (هواپیماهای بدون سرنشین) در این 2 کشور قرار می گیرد.

از سوی دیگر، فعالیت تندروها از مرزهای شمالی افغانستان به کشورهایی مانند ترکمنستان و ازبکستان نیز سرایت کرده و گروه هایی مانند «حافظ نورالله» در ترکمنستان و «حرکت اسلامی» در ازبکستان را پدید آورده است.

در این منطقه گرایش های قومی نیز بسیار قوی است؛ به گونه ای که برخی تحلیلگران از شکل گیری محور بحران افغانستان- ترکمنستان و کشیده شدن آن به سوی حوزه قزاقی دریای خزر سخن می رانند.

درگیری مسلحانه جمهوری های آذربایجان و ارمنستان هم هر از گاه اوضاع امنیتی منطقه قره باغ را به هم می زند.

افزون بر آن، زخم های کهنه میان ترکیه با برخی قومیت های حاضر در منطقه از جمله کردها و ترکمن ها و نیز دور تازه سیاست های این کشور در قبال تحولات سوریه، عراق و... فضای این کشور را از ثبات همیشگی دور کرده است.

بخشی از این بی ثباتی ها که حتی دامن آنکارا را گرفته است، در پوشش به گروگان گرفته شدن دیپلمات ها و رانندگان کامیون های فعال در خطوط تجاری این کشور با عراق دیده می شود.

عراق مدتها است پس از اشغال به دست سربازان آمریکا و دیگر اعضای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) رنگ آرامش به خود ندیده است. اختلاف ها میان گروه های سیاسی و قومی عراق همچنان ادامه دارد.

همچنین فعالیت گروه های تروریستی- تکفیری مانند به اصطلاح «دولت اسلامی عراق و شام» موسوم به داعش در کنار اقدام های خرابکارانه ناراضیان قدیمی چون اعضای حزب بعث و سازمان منافقین هر روز کشته هایی از مردم عراق می گیرد و این سرزمین را برای سرمایه گذاری های خارجی ناامن می کند.

در این میان، ایران که در پهنه گسترده سرزمینی خود، خطوط ارتباطی گوناگون جاده ای، ریلی، هوایی و دریایی دارد راهی امن برای انتقال کالا و خدمات و نیروی انسانی میان شمال و جنوب منطقه خاورمیانه و غرب و مرکز آسیا است.

** پیوند بیشتر چهار کشور

عمان در دیگر سوی تازه ترین خط ترانزیتی منطقه قرار دارد که به عنوان یکی از باثبات ترین کشورهای حاشیه جنوبی تنگه هرمز در خلیج فارس شناخته می شود.

روابط ایران و عمان همیشه روشن و مبتنی بر همکاری و تعامل سازنده بوده است. طی سال های گذشته نیز این روابط قوی تر شده است به گونه ای که «قابوس بن سعید» پادشاه عمان، در شهریورماه سال 1392 نخستین مهمان رسمی دولت یازدهم بود.

در پاسخ به این دیدار نیز «محمدجواد ظریف» وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران، آذرماه همان سال به مسقط رفت تا مقدمات سفر اسفندماه «حسن روحانی» رییس جمهوری اسلامی ایران، را فراهم آورد.

بیستم اسفندماه 1392 و یک روز پیش از این سفر، سفیر ایران در عمان به نشریه «تایمز» این کشور گفت: ارزش مبادلات تجاری میان ایران و عمان تا پایان سال 1392 به یک میلیارد دلار خواهد رسید و انتظار می رود حجم سرمایه گذاری های دوجانبه تا پایان سال 2014 میلادی (دی ماه 1393) به 10 میلیارد دلار برسد.

به گفته او، ایران 10 پروژه مهم در شهرهای مهم عمان در مناطق «دوکم»، «سوهار»، «سلاله» و «ذوفاز» دارد و سرمایه گذاران عمانی نیز در شماری از شهرهای ایران از جمله چابهار، یزد، تهران و کیش در حال سرمایه گذاری هستند.

بیست و یکم اسفندماه 1392 هم پایگاه خبری «الحیات» لبنان با نقل از بیانیه سلطان نشین عمان درباره سفر روحانی، به توافق درباره ساخت بزرگ ترین پل ارتباطی روی تنگه هرمز در خلیج فارس میان 2 کشور و نیز صادرات گاز ایران به عمان اشاره کرد.

این کشور همچنین می تواند به سبب همجواری با آب های آزاد منطقه آفریقا، دروازه ای برای ورود کالا و خدمات ایرانی به قاره سیاه باشد.

همچنین با همکاری نیروی دریایی ایران و عمان، تامین امنیت منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز، دریای عمان، دریای عرب و اقیانوس هند به ویژه با توجه به برخی عوامل بی ثبات کننده مانند فعالیت دزدان دریایی در این آبها بیش از پیش میسر شده است.

روابط عمان- ایران در ابعاد سیاسی نیز بسیار نزدیک بوده و این امر، به واسطه جایگاه تهران و مسقط در نهادهای بین المللی و منطقه ای زمینه پیوند بیشتر 2 کشور را فراهم آورده است.

جمهوری اسلامی ایران رییس دوره ای جنبش غیرمتعهدها است که با داشتن 120 عضو بزرگ ترین فراکسیون سازمان ملل متحد را تشکیل می دهد.

عمان نیز به عنوان یکی از اعضای اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس در تصمیم گیری های این 2 نهاد منطقه ای نقش دارد.

همچنین هر 2 کشور در بسیاری نهادهای بین المللی و منطقه ای مانند سازمان همکاری اسلامی، سازمان بین المللی کار، صندوق کودکان ملل متحد (یونیسف) و... همکاری دارند؛ نهادهایی که ترکمنستان و ازبکستان هم در آنها عضوند.

از این رو، پیوند بیشتر این چهار کشور با یکدیگر بجز آنکه مواضع سیاسی آنها در نهادهای بین المللی را به یکدیگر نزدیک تر می کند، زمینه همکاری های امنیتی، تجاری و اقتصادی درون منطقه ای را نیز فراهم می سازد.

منافع اقتصادی کشورهای یک منطقه، ملاحظات امنیتی آنها را به هم گره می زند و به منظور تامین منافع و مصالح ملی و منطقه ای صلح و ثبات پایداری را به ارمغان می آورد؛ امری که در رویکرد اعتدالگرایانه جمهوری اسلامی ایران نیز بر آن تاکید شده است.

از مریم مسعود- گروه تحقیق و تفسیر خبر

پژوهشم**1961**1358