فریاد تنها راه ممکن نیست/ تأثیر برشت بر نمایشنامه نویس ایرانی

به گزارش خبرنگار مهر، محمد رحمانیان در ابتدای این نشست خبری درباره این کار تلفیقی موسیقایی - تئاتری گفت: تلفیق موسیقی و تئاتر کار بسیار دشواری است که من با آن مواجه بودم، حتی برای اجرای این اثر نمایشی به این نتیجه رسیدم که دیگر امکان اجرای نمایش به دلیل مشقت هایی که دارد، امکان‌پذیر نیست. اما حضور فردین خلعتبری به عنوان مشاور و آهنگساز این اثر نمایشی به من این امیدواری را داد تا با تمام این سختی ها در نهایت بتوانم نمایش «ترانه های محلی» را روی صحنه ببرم.

وی با اشاره به جزئیات نمایش توضیح داد: «ترانه‌های محلی» روایتگر حضور یک استاد موسیقی بعد از بازگشت خود به ایران و کار کردن روی موسیقی های اقوام مختلف ایرانی است که ما در این اثر نمایشی آنها را بر اساس فیلم های منتخبی که از سینمای ایران داشتیم، روی صحنه بردیم. از بین آثاری که مدنظرمان بود 9 فیلم «مادیان» به کارگردان علی ژکان و آهنگسازی شریف لطفی با محوریت موسیقی مازندران، «باشو غریبه ای کوچک» به کارگردانی بهرام بیضایی با محوریت موسیقی خراسان، موسیقی جنوب و شمال کشور، «قطعه ناتمام» به کارگردانی مازیار میری و آهنگسازی محمدرضا درویشی با محوریت موتیفای خراسان، «اتوبوس» به کارگردانی یدالله صمدی و آهنگسازی بابک بیات با موتیف منطقه آذربایجان غربی، «شیر سنگی» به کارگردانی مسعود جعفری جوزانی با موتیف منطقه چهار محال و بختیاری، «بمانی» به کارگردانی داریوش مهرجویی و آهنگسازی محمدرضا درویشی با محوریت موسیقی کردستان، «داش‌آکل» به کارگردانی مسعود کیمیایی و آهنگسازی اسفندیار منفردزاده با محوریت موسیقی منطقه شیراز، «بدوک» به کارگردانی مجید مجیدی و آهنگسازی محمدرضا علی‌قلی و «ناخدا خورشید» به کارگردانی ناصر تقوایی و آهنگسازی فریدون ناصری با محوریت موسیقی منطقه هرمزگان انتخاب شدند.

نویسنده و کارگردان موسیقی - نمایش «ترانه‌های محلی» ادامه داد: در روایت نمایش «ترانه های محلی» کوشیده ایم تا شخصیت اصلی با ورود در هر منطقه از طریق موسیقی با فرهنگ مردم آشنا شود. در واقع سفر این شخصیت در نمایش یک سفر اودیسه‌وار در کل ایران است که در قالب های اپیزدیک به تماشاگر ارائه می شود و در جاهایی با استان‌های دیگر نیز ارتباط برقرار می کند.

رحمانیان در ادامه سخنان خود یادآور شد: کار بسیار سختی را پیش رو داشتیم؛ چراکه باید ضمن ارائه یک فضای دراماتیک برای تماشاگر موسیقی آن منطقه را نیز جستجو می کردیم و امیدوارم شما مدیران منتقد و کارشناس رسانه کار ما را نقد کنید و ببینید که آیا توانسته ایم کار خود را به درستی انجام دهیم یا خیر.

وی با اشاره به اجرای نمایش های قبلی خود طی ماه های اخیر در کشورمان از جمله نمایش «ترانه های قدیمی» و «روزهای آخر اسفند» تصریح کرد: نگارش نمایشنامه «ترانه های قدیمی» به بهار سال 90 برمی گردد این در حالی است که ما نمایش را در سال 92 اجرا کردیم و من سعی کردم با در نظر گرفتن مجموعه انتخابی که سال 90 در جامعه داشتیم، اثری را به تماشاگر ارائه کنم که این مفاهیم اجتماعی در آن گنجانده شده باشد. اصولا به اعتقاد من در جریان به روز بودن و در نظر گرفتن التهابات اجتماعی، فریاد تنها راه ممکن نیست. گرچه من در نمایش «ترانه های قدیمی» همچنان صدای بلندی دارم، اما چه در آن نمایش و چه در این اثر نمایشی، شگردهای پوشیده تری را اعمال کردم که استفاده از نشانه ها یکی از این شگردها بود. بنابراین دوست دارم که این بار مردم فضا را شناسایی کنند و امیدوارم که نمایش «ترانه‌های محلی» که داستان آن اتفاقا در تابستان سال 93 می‌گذرد، گوشه ای از مفاهیم اجتماعی را به تمام تماشاگران دنیا نشان دهد.

این کارگردان و نمایشنامه نویس تئاتر افزود: این سومین کار من در عرصه اجرای آثار نمایشی موسیقایی است و بر این باورم که این اثر به عنوان سومین کارم در این راستا کاملترین آنها هم هست؛ چراکه نسبت به اجراهای قبلی چیزهای بهتری یاد گرفتم که آن را نسبت به آثار دیگر کاملتر می‌کند. البته شاید اگر نمایش «صدام» که قرار بود پیش از اجرای این نمایش در تالار وحدت روی صحنه برود، اجرا می شد این ماجرایی که به آن اشاره کردم، قطعی تر به نظر می رسید.

رحمانیان در پاسخ به سوال یکی از خبرنگاران مبنی بر اینکه آیا نمایش «ترانه های محلی» یک ادای دین به موسیقی سینمای ایران است، توضیح داد: می توان این طور نیز برداشت کرد. من اعتقاد دارم اصولا این نمایش از یک ادای دین شروع می شود؛ چراکه ما با ارائه یک فضای کلی از موسیقی فیلم سینمای ایران که از 30 سال قبل شروع می شود و به دوران معاصر بر می گردد، تصمیم داشتیم این فضا را به تماشاگر القا کنیم که اصولا این فیلم هایی که ما انتخاب کردیم در سال 93 به چه درد مخاطب می‌خورند و به خود پاسخ دادیم که این فیلم ها همچنان حرف هایی برای گفتن دارند، که هنوز می توان به آنها فکر کرد.

این کارگردان تئاتر با اشاره به جزئیات دیگر موسیقی نمایش «ترانه های محلی» یادآور شد: مخاطب در این فضا شاهد اجرای زنده 9 ترانه موسیقایی است که صرفا علی زند وکیلی تنها خواننده آن نیست. این در حالی است که ما صرفا هدف اجرای مستقیم یک فضای موسیقی محلی برای مخاطب را نداشتیم؛ چراکه خیلی ها می توانند بهتر از ما و دقیق تر از ما آن را در قالب اجراهای زنده دیگر به تماشاگر ارائه دهند. آنچه که ما در این اثر به آن توجه داشتیم این بود که این موسیقی ها زاویه دید آهنگسازی را که در آمریکا زندگی می کند و حالا می خواهد روی موسیقی محلی کشورمان کاری را انجام دهد، به مخاطب ارائه دهیم. حتی در بخش ترانه سرایی نیز ما دست به تولید ترانه های جدیدی زدیم که در این فضا عبدالجبار کاکائی، محمدعلی بهمنی و تعدادی دیگر از ترانه‌سرایان در بازسرایی این ترانه ها به ما کمک کردند.

وی در ادامه این نشست خبری با اشاره به شرایط فنی تالار اصلی مجموعه تئاتر شهر گفت: در مدتی که موفق به اجرای نمایشی در تئاتر شهر نشدم و از سوی دیگر در خارج از ایران نیز حضور داشتم، تصور می کنم که نه تنها از مشکلات تالار اصلی مجموعه تئاتر شهر کم نشده بلکه مشکلات فنی دیگری به این تالار اضافه شده است. امیدوارم این مشکلات که تعداد آنها هم کم نیست هر چه زودتر مرتفع شوند. در حال حاضر مشکل اصلی ما در حوزه صدا است که به هیچ عنوان با امکانات فنی صدای تالار تئاتر شهر حل نخواهد شد، ضمن اینکه ما در جایگاه تماشاگران نیز نقاط کوری را داریم که لازم است در بازسازی جدید حتما به آن فکر شود.

اشکان خطیبی، مجری طرح «ترانه های محلی» نیز در این نشست خبری گفت: ما روی تجهیزات تالار اصلی تئاتر شهر حساب باز نکردیم و اتفاقا یکی از دلایل بالارفتن هزینه های تولید این نمایش هم مشکل کمبود تجهیزات فنی تئاتر شهر است، به طوری که ما را مجبور به اجاره و صرف هزینه های گزاف برای سیستم های مجهز صدابرداری کرد.

وی ادامه داد: متاسفانه تالار اصلی مجموعه تئاتر شهر حتی یک پیانو هم ندارد که ما بتوانیم از این وسیله برای اجرا استفاده کنیم، به همین خاطر مجبور شدیم یک پیانو را خریداری کنیم و با در نظر گرفتن مجموع چنین مشکلاتی است که ماجرای 20 درصد انجمن نمایش زیر سوال می رود.

رحمانیان در بخش دیگری از صحبت های خود با اشاره به تغییر رویکردهای کاری خود در این چند سال اخیر تصریح کرد: من هرگز برای کار کردن در عرصه تئاتر شیوه ای نداشتم. من زمانی که نمایشی را درباره انقلاب الجزایر کار می کردم، همزمان نیز روی نمایش «مجلس نامه» کار می کردم. بنابراین هیچ وقت روی شکل خاصی از تئاتر تاکید نداشتم و فکر می کنم اتفاقا این یکی از علاقه های من در عرصه تئاتر است. کمااینکه تا 3 ماه پیش بدون اینکه هیچ فکری برای اجرای نمایش «ترانه های محلی» داشته باشم، روی پروژه هایی چون «صدام» و «هامون بازها» فکر می کردم که متاسفانه به من شرایط اجرا ندادند و من مجبور شدم در بین گزینه های متعدد «ترانه های محلی» را برای اجرا انتخاب کنم.

مهتاب نصیرپور یکی از بازیگران نمایش «ترانه های محلی» نیز با اشاره به حضور خود در این اثر نمایشی توضیح داد: شیوه کارگردانی محمد رحمانیان به گونه ای است که او در ابتدا بازیگران را انتخاب می کند و بعد بر اساس آنچه در ذهن خود از اجرای یک اثر نمایشی در نظر گرفته، شروع به نگارش نمایشنامه می کند. این کار علیرغم اینکه بسیار برای بازیگران مشکل است، اما روش تازه و خوبی است که می‌تواند برای هر بازیگری جذاب باشد. در واقع محمد رحمانیان با در نظر گرفتن خصوصیت بازیگران است که کار را روی صحنه می برد.

وی در بخش دیگری از صحبت های خود با انتقاد از مصوبات کلی اداره‌کل هنرهای نمایشی در رابطه با قیمت بلیت ها گفت: برای من این سوال پیش می آید که اصولا ارزش یک کالای هنری را چه کسی تعیین می کند؟ ظاهرا مصوبه ای نیز وجود دارد که به گروه های نمایشی این توصیه را کرده که نباید سقف فروش بلیت آثار نمایشی به صحنه رفته در تالارهای زیرمجموعه اداره‌کل هنرهای نمایشی از 25 هزار تومان بیشتر باشد. این موضوع عملا کارگردان‌ها و صاحبان آثار نمایشی را به این سمت سوق می دهد که به سراغ بازیگران غیرحرفه ای و جوانتری بروند که تجربه چندانی روی صحنه های حرفه ای تئاتر ندارند.

این بازیگر با سابقه تئاتر تصریح کرد: اجازه بدهیم ارزش کار هنری یک گروه توسط خود اعضای گروه تعیین شود. مطمئن باشید اگر یک گروه ارزش مادی فعالیت خود را فراتر از آن چیزی که هست به تماشاگر ارائه دهد، تماشاگران هم به هیچ عنوان به آن اثر اقبال نشان نخواهند داد.

محمد رحمانیان در ادامه ضمن اشاره به دغدغه های خود در توجه به موسیقی در آثار نمایشی‌اش در سال‌های اخیر گفت: ممنوعیت 7 ساله در فعالیت های نمایشی این فرصت و امکان را به من داد که دوباره آثاری را که 17 سال پیش خواندم، بازخوانی کنم و همه این بازخوانی‌ها موقعیتی تازه برایم بود که کشف تازه ای را نیز برایم فراهم کرد. ناگهان دوباره کارهای برشت به دستم رسید و دوباره خوانی این آثار آنچنان برای من تکان دهنده بود که من را تحت تاثیر قرار داد تا این بار شیوه ای را کار کنم که نه برای ایران بلکه برای تمام مردم جهان نوشته شده باشد.

این کارگردان تئاتر افزود: بازخوانی دوباره آثار برشت آنچنان تاثیری روی من گذاشت که این تاثیر را در نمایشنامه «صدام» اعمال کردم. یکی از موارد تحت تاثیر قرار گرفتن، موضوع کاربرد ترانه و موسیقی است که در بسیاری از کارهای برشت وجود داشت و ما می دیدیم که این کارگردان در آثار خود همواره نام آهنگساز و گروه موسیقی را کنار نام کارگردان قرار می داد. البته من در نمایشنامه های «مسافران»، «لیلا» و پروژه «این فصل را با من بخوان» تجربه های موسیقایی را به تماشاگر ارائه دادم که جدی ترین آنها «ترانه های قدیمی» و نمایش «صدام» است.

رحمانیان درباره تعداد اجراهای این پروژه موسیقایی نمایشی گفت: طبق اعلام مجموعه تئاتر شهر ما یک ماه می توانیم تالار اصلی مجموعه تئاتر شهر را در اختیار داشته باشیم. اما فعلا 15 روز از این یک ماه را برای فروش در سایت باز گذاشتیم که این مشکل به دلیل مشکلات درون گروهی است و کسی به ما نگفته که فقط می توانیم 15 روز اجرا داشته باشیم. ما در فصل پرکاری بازیگران سینما و تلویزیون هستیم که در این ایام با پروژه های متعددی قرار دارند و ما باید فکری به حال آن بکنیم.

وی در بخش پایانی صحبت های خود تصریح کرد: از صمیم قلب آرزو دارم که بودجه کلی تئاتر صرف تئاتر شهرستان ها شود و اهالی تئاتر تهران هم از طریق بلیت فروشی بتوانند گلیم خود را از آب بیرون بکشند. با این حال لازم می دانم در این نشست ابراز خرسندی خود را از شرایطی که در تئاتر ایران پدید آمده نظیر خوانش اثر بهرام بیضایی، اعلام کنم.

نویسنده و کارگردان نمایش «ترانه‌های محلی» گفت: همین که یک اثر نمایشی ارزشمند از بهرام بیضایی می تواند در قالب یک جلسه نمایشنامه‌خوانی با تمام فشارها و مشکلات روی صحنه تئاتر شهر اجرا شود، باعث خرسندی فراوانی است که نشان دهنده موضوع مهمی است، اینکه تئاتر ایران همچنان روی پای خود ایستاده است.