حق پناه: عراق در میان مدت از بحران خارج نخواهد شد/ رفتن مالکی اجتناب ناپذیر است

سعید جعفری پویا

قانونی نانوشته در عراق وجود دارد که می‌گوید رئیس پارلمان از میان گروه‌های اهل سنت، رئیس‌جمهور از میان کردها و نخست‌وزیر هم از میان شیعیان معرفی و انتخاب می‌شود. تا پیش از معرفی آقای جبوری به عنوان رئیس پارلمان، برخی از جریان‌های اهل سنت از معرفی رئیس‌جمهور سنی هم سخن به میان می‌آوردند اما به نظر می‌رسد آن‌ها هم دوباره به قاعده بازی بازگشته‌اند و تصمیم دارند عراق را از وضعیت فعلی خارج سازند. وضعیتی که دکتر جعفر حق پناه بر این باور است، در میان‌مدت در عراق باقی خواهد ماند و رهایی بخشی از آن کار ساده‌ای نخواهد بود. با این کارشناس مسائل عراق گفتگویی در خصوص وضعیت سیاسی عراق و چشم اندازهای آتی در این کشور انجام دادیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:  

به نظر می‌رسد روند تقسیم و تعیین پست‌های سیاسی در عراق دوباره در مسیر صحیح قرارگرفته و در نخستین گام رئیس پارلمان معین شد. وضعیت سیاسی این کشور را چگونه می‌بینید؟

انتخاب سران اصلی یا نخبگان اصلی حاکم در عراق، یعنی رئیس مجلس، نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور، بیشتر تابع ملاحظات طایفه‌ای و قومی در این کشور است و می‌توان آن را نماد و وسیله‌ای برای تقسیم قدرت میان سه گروه عمده، یعنی اهل سنت، شیعیان و کردها دانست. به عبارت دیگر از سال 2003 به بعد بنا بر یک توافق نانوشته این سه سمت میان این سه گروه تقسیم‌شده و اگر رئیس‌جمهور کرد بوده، همواره رئیس مجلس سنی است، چون طبیعتاً نخست‌وزیر به شیعیان اختصاص می‌یابد، چرا که به دلیل جمعیت بالای این گروه طبیعی است که شیعیان این پست را در اختیار داشته باشند. در شرایط فعلی هم در ادامه روند گذشته، آقای جبوری از میان نیروهای سنی میانه رو انتخاب‌شده و دو معاون ایشان از میان کردها و شیعیان برگزیده شده‌اند. همان طور که رئیس‌جمهور از میان کردها خواهد بود و معاون او از دو گروه دیگر است. این روالی است که برای نخست‌وزیر هم پیاده خواهد شد.

با توجه به اینکه در جلسه اول پارلمان درگیری لفظی میان نمایندگان شکل گرفته بود، دور از انتظار بود که به این سرعت تکلیف رئیس مجلس مشخص شود، شما این انتخاب را حاصل چه تحولی می‌دانید؟

انتخاب رئیس مجلس حاصل تحولاتی است که در صحنه تقابل با جریان‌های تروریستی مسلح روی‌داده و درعین‌حال تلاشی است برای برون‌رفت از بحرانی که لاجرم زمینه‌ساز حل و بحران وخیمی که عراق در آن گرفتار آمده است، باشد. در واقع هر سه جریان عمده این کشور، دریافتند که با تک روی و افراط بر مواضع خود هر سه گروه را نشانه گرفته و علی‌رغم ظاهری که دارد و فعلاً تنها شیعیان را تهدید گرفته محدود به این سطح نخواهد ماند و به نظر می‌رسد نخبگان اهل سنت و کردها به تدریج به این امر وقوف می‌یابند. این جریان تروریستی مسلح فعال در استان‌های غربی عراق به خاطر بافت سلفی و بعثی، به هیچ‌وجه نمی‌توانند در میان‌مدت با کردها و حتی سنی‌ها تعامل داشته باشند. به همین دلیل تمایل برای حرکت به سمت رویکردهای دیپلماتیک افزایش‌یافته، البته این بدین معنا نیست که صرفاً گروه‌های داخلی به این باور رسیده باشند، حتی قدرت‌های خارجی موثر و ذی‌نفوذ در عراق هم به این باور رسیدند و تلاش می‌کنند که گروه‌های سیاسی عراق را به سمت توافق سوق ببرند و این روند می‌تواند فتح بابی برای تشکیل دولت آشتی ملی و فراگیر در این کشور به شمار رود. از سوی دیگر فراموش نکنیم که اگر این اتفاق نیفتد قطعاً بن بست در عراق بیشتر خواهد شد و با توجه به پایان کار دولت آقای مالکی، عملاً حاکمیت در این کشور فرو می‌پاشد.

وضعیت جریان آقای بارزانی به چه نحوی است؟ با توجه به اینکه ایشان دائما بر مسئله استقلال تاکید می‌کنند، با عنایت به تشکیل پارلمان، شرایط برای ایشان و دیگر جریان‌های استقلال‌خواه سخت نشده است؟

آقای بارزانی بحث حق تعیین سرنوشت را مطرح کردند و اعلام کردند همه‌پرسی به این صورت انجام شود که اگر مردم کرد این تمایل را دارند، بنا بر اصل تعیین سرنوشت می‌توانند به استقلال برند. اما آقای بارزانی و سایر نخبگان کرد بر این امر واقف هستند که صرف برگزاری همه‌پرسی، ولو با اکثریت قاطع کفایت نمی‌کند و مسئله شناسایی از سو دولت‌های دیگر و دفع موانع و چالش‌های پیش روی آن‌ها بسیار مهم است. لذا هرچند کردها در این موقعیت هستند که همه‌پرسی را برگزار کنند و عناصر مادی قدرت را به طور کامل در اختیار دارند. (هم سرزمین دارند، هم جمعیت دارند، هم حکومت و هم حاکمیت دارند) اما به نظر می‌رسد، بسیار پخته هستند و می‌دانند که نباید چندان بی‌گدار به آب بزنند و بدبینی جریان‌های سیاسی عراق و همچنین منطقه را برانگیزند. ضمن آنکه آن‌ها 1030 کیلیومتر با جریان‌های تروریستی ضد کرد مرز مشترک دارند و از این جهت جدایی آن‌ها از حکومت مرکزی عراق، در دراز مدت عوارض بسیار خطرناکی برای آن‌ها به همراه خواهد داشت و آن‌ها را از همیاری متحد طبیعی شان یعنی شیعیان محروم می‌کند. بنابراین آقای بارزانی و حزب دموکرات در شرایط فعلی با توجه به دست برتری که در صحنه دارند، می‌توانند امتیازاتی که می خواهند را در چانه‌زنی ها و رویکردهای مسالمت آمیز به دست آورند. ضمن اینکه در پرتو این روابط می‌توانند و اختلافاتی که بر سر صادرات نفت، روابط خارجی کردستان و ... از موضع بالا حل کنند و در واقع آن همه‌پرسی اگر هم باشد می‌تواند در همین جریان مورد استفاده قرار گیرد و ابزاری چانه‌زنی تلقی شود.

روند تشکیل دولت در عراق و به ویژه نخست‌وزیر را چگونه می‌بینید؟ در چند روز اخیر نام‌هایی چون عادل عبدالمهدی و احمد چلبی به عنوان جانشین مالکی مطرح شده است.

اولاً مسئله اصلی مهار جریان افراطی و مسلح خطرناکی است که در غرب عراق فعالیت دارد. اگر واقع‌بینانه به مسائل نگاه کنیم، این امری است که به این زودی‌ها محقق نخواهد شد. تهدید مشترکی که علیه شیعیان و کردها و حتی سنی‌های میانه رو وجود دارد، باعث شده حتی افرادی مانند اسامه نجیفی و سلیم جبوری احساس خطر می‌کنند، فرآیند تشکیل دولت را تقویت می‌کند. اما نه به گونه‌ای که دو ماه پیش برقرار بود. قطعاً عراق در شرایط تازه‌ای قرارگرفته است و در این شرایط فکر می‌کنم حتماً دولت آقای مالکی دوامی نخواهد داشت و به ناچار باید فرد دیگری جانشین او شود. همان طور که شما اشاره کردید صحبت هایی مبنی بر حضور  عبدالمهدی و چلبی است. کردها هم در این روند بر موضع خود پای می فشارند که بتوانند امتیازاتی که به دست آورده اند را تثبیت کنند و به قول آقای بارزانی دیگر صحبتی از بازگشت به وضعیت گذشته نیست. آن‌ها تلاش می‌کنند موقعیت خود را تثبیت کنند. رئیس‌جمهور حتماً کرد خواهد بود. بیشتر از آقای برهم صالح که عضو اتحادیه میهنی است، صحبت به میان می‌آید. البته بازهم باید در نظر داشته باشید که این به معنی حل و فصل کامل اختلافات نیست. در هر سه گروه عمده کرد، شیعه و عرب سنی اختلافات درونی قابل‌توجهی وجود دارد و امری طبیعی هم هست. این روند می‌تواند مسائل و اختلافاتی را هم در فرآیند دولت تشکیل دولت و همچنین مقابله با جریان تروریستی مسلح ایجاد کند و به هر حال این بحران فعلی به مشکلی مزمن در عراق تبدیل خواهد شد و در میان‌مدت دولت عراق با آن دست به گریبان خواهد بود.

30849