آیا بن بست سیاسی در عراق پایان می یابد؟

سرانجام بیست و چهارم تیرماه در سومین نشست مجلس تازه عراق، «سلیم الجبوری» سیاستمدار سنی، به عنوان رییس مجلس انتخاب شد.

به نوشته همان روز خبرگزاری انگلیسی «رویترز»، الجبوری یک اسلامگرای میانه رو است که از سوی «شورای نمایندگان» بزرگ ترین گروه نمایندگان سنی مجلس عراق، برای این جایگاه نامزد شده بود.

وی که از استان «دیاله» به مجلس راه یافته است، در نشست بیست و چهارم تیرماه برای انتخاب رییس مجلس، 194 رای مثبت نمایندگان را به دست آورد.

این نشست، سومین گردهمایی نمایندگان مردم عراق برای تعیین رییس جمهوری، نخست وزیر و رییس مجلس به شمار می رفت. 2 نشست پیشین با ترک مجلس از سوی نمایندگان برخی گروه های سیاسی با شکست روبرو شده بود.

بر پایه قانون اساسی عراق، نمایندگان مجلس پس از تعیین رییس مجلس، 30 روز زمان دارند رییس جمهوری را انتخاب کنند و پس از آن، 15 روز برای برگزیدن نخست وزیر مهلت دارند.

طی یک قانون نانوشته در عراق، رییس مجلس از میان سنی ها، رییس جمهوری از میان کردها و نخست وزیر از میان شیعیان انتخاب می شود.

** عراق و داعش

دولت «نوری مالکی» نخست وزیر عراق طی 2 دوره پیشین، روزهای پر تنشی را پشت سر می گذارد.

ارتش با پشتیبانی نیروی مردمی هم اکنون به مبارزه با گروه تروریستی-بعثی «دولت اسلامی عراق و شام» (داعش) برای بازپس گیری شهر «تکریت» مرکز استان صلاح الدین، مشغول است.

حملات سریع گروه داعش به استان های شمالی و غربی عراق باعث شد مخالفت های برخی گروه های سیاسی با دولت نوری مالکی شکل تازه ای به خود بگیرد و عراق را در یک بن بست سیاسی فرو برد.

«ائتلاف دولت قانون» به ریاست نوری مالکی در انتخابات دهم اردیبهشت ماه مجلس عراق بیشترین کرسی ها را از آن خود کرد و به دنبال آن، مالکی گرایش خود برای دور سوم نخست وزیری را اعلام کرد. این تصمیم اما با مخالفت گروه های سنی و کرد و برخی گروه های شیعه روبرو شد.

ناآرامی های تازه عراق در پی حمله تروریست های داعش به استان های سنی نشین بهانه ها برای مخالفت با دولت مالکی را افزایش داد.

در پی این ناآرامی ها، مالکی از سوی مخالفان به ناتوانی در تامین امنیت کشور متهم شد و به دنبال آن، گروه های مخالف فضای سیاسی علیه مالکی را تشدید کردند که نمود آن را در شکست 2 دور پیشین نشست نمایندگان مجلس برای انتخاب رییس مجلس، رییس جمهوری و نخست وزیر شاهد بودیم.

**انتخاب رییس مجلس و گمانه های مطرح

انتخاب رییس مجلس راه را برای پایان دادن به بحران کنونی در عراق هموار می سازد.

توافق گروه های سیاسی برای انتخاب رییس مجلس می تواند ناشی از دلایل بسیاری باشد که می توان آنها را از سه جنبه بررسی کرد: اقدام های خشونت بار داعش، پیروزی های ارتش عراق در برابر تروریست ها و فشارهای خارجی.

از یک سو، اقدام های خشن داعش در مناطق اشغال شده و ترس از تداوم این اقدام ها در دیگر شهرهای عراق، وحشت عمومی از این گروه تروریستی را افزایش داده است.

به هر روی، گروه های میانه رو از هر سه طیف کرد، سنی و شیعه که با دولت مالکی مخالف هستند در این مساله اشتراک نظر دارند که در شرایط کنونی یکپارچگی سرزمینی عراق باید حفظ شود و تداوم اختلاف ها فقط به سود تروریست ها خواهد بود.

از سوی دیگر، موفقیت های ارتش عراق در عقب راندن تروریست های داعش، بار اتهام ها درباره ناکارآمدی دولت مالکی را کاهش داده است.

بسیج عمومی هزاران عراقی برای مبارزه با تروریست ها و ساماندهی آنان توسط ارتش، موضع دولت مالکی را اندکی بهبود بخشیده و همین امر باعث شده است وی کنترل نسبی اوضاع را (نسبت به روزهای نخستین حمله داعش) در دست بگیرد.

در کنار این مسائل، باید بده بستان ها و فشارهای خارجی به ویژه آمریکا بر گروه های سیاسی را نیز در نظر گرفت. «جان کری» وزیر امورخارجه آمریکا، در سفری که هفته پیش به عراق داشت بر رسیدن گروه های سیاسی به یک اجماع برای غلبه بر تروریست های داعش تاکید کرد.

وی در سفر به منطقه اقلیم خودمختار کردستان به رهبران کرد یادآوری کرد سیاست آمریکا در قبال عراق بر حفظ یکپارچگی سرزمینی این کشور استوار است و دولت اقلیم باید در چارچوب عراق واحد قرار بگیرد.

البته او نیز مانند دیگر مقام های آمریکایی درباره تشکیل دولت فراگیر سخنانی مطرح کرد که با اعتراض برخی سیاستمداران و گروه های عراقی روبرو شد.

از سوی دیگر، تاکید کشورهای همسایه عراق مانند جمهوری اسلامی ایران بر لزوم حفظ یکپارچگی سرزمینی و همدلی گروه های سیاسی برای حل مشکلات داخلی نیز با پشتیبانی های مرجعیت مذهبی به ویژه آیت الله «علی سیستانی» رهبر شیعیان عراق، همراه بود.

می توان گفت از مجموع این شرایط است که توافقی میان گروه های سیاسی برای انتخاب رییس مجلس شکل گرفته است و این می تواند روزنه ای برای خروج از بن بست سیاسی کنونی باشد.

**نتیجه گیری

با وجود تمام رخدادها در مجلس، اما عراق همچنان روزهای سختی را در پیش خواهد داشت.

اختلاف دولت مالکی و گروه های مخالف وی همچنان به قوت خود باقی است و همین مساله می تواند بن بست سیاسی کنونی در عراق را تداوم بخشد.

همانگونه که گفته شد، بر پایه قانون اساسی عراق از روز تعیین رییس مجلس 30 روز تا انتخاب رییس جمهوری زمان باقی است. این 30 روز می تواند برای عراق سرنوشت ساز باشد.

از آنجا که به صورتی دوفاکتو (de facto) رییس جمهوری از میان کردها انتخاب می شود، می توان امیدوار بود با یک توافق مناسب و بده بستان میان گروه های سیاسی برای انتخاب نامزد ریاست جمهوری، شرایط لازم به منظور ایجاد توافق برای انتخاب نخست وزیر مهیا شود.

بنابراین می توان گفت چانه زنی گروه های سیاسی برای رسیدن به یک توافق همه گیر همراه با فشارهای خارجی برای پایان دادن به بن بست سیاسی طی چند هفته باقی مانده افزایش خواهد یافت.

دولت مالکی نیز تمام تلاش خود را به کار می برد تا بخش های بیشتری از مناطق اشغالی را از تروریست ها بازپس گیرد تا بتواند گروه های مخالف را قانع کند توانایی غلبه بر چالش های کنونی عراق را دارد.

همه چیز به زمان بستگی دارد. باید منتظر بود و دید اوضاع به کجا می انجامد زیرا تداوم وضع کنونی می تواند برای مردم عراق روزهای سخت تری را به همراه داشته باشد.

از مهدی جوکار - گروه تحقیق و تفسیر خبر

پژوهشم**م.ج**1961**1358